10 czerwca 1190 roku Fryderyk Barbarossa utopił się w rzece Selef podczas III wyprawy krzyżowej.

Paneuropejski władca

Królem Niemiec został w 1152 roku. Dzięki poparciu książąt niemieckich i ugodzie z papieżem Eugeniuszem III Fryderykowi udało się sięgnąć po diadem cesarski w 1155 roku. Jako cesarz uważał się za zwierzchnika pozostałych władców Europy: ingerował m.in. w obronie interesów Wladysława Wygnańca.

Spór z papieżem

Rządy Fryderyka nie były pasmem samych sukcesów. Władca Niemiec popadł w konflikt z kolejnymi papieżami - rozgorzał ponownie o spór nadrzędną rolę w świecie chrześcijańskim. Punktem zapalnym był incydent na sejmie Rzeszy Besançon.

- Na sejmie tym był między innymi legat papieski, który stwierdził w imieniu papieża, że papież jest wyższą władzą od cesarza, bo to on nakłada koronę na głowę cesarzowi - mówił prof. Marek Barański, który wcielił się w rolę oskarżyciela w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Tym legatem był późniejszy papież Aleksander III.

Dwa kraje niemieckie

Ciągłe spory z papiestwem o dominację nad światem chrześcijańskim i próby podporządkowania sobie silnych miast włoskich odwracały uwagę Fryderyka od Niemiec. Wykorzystał to ambitny książę Saksonii Henryk Lew, który przejął faktyczną kontrolę nad północnymi Niemcami. Zdaniem prof. Barańskiego, za czasów Barbarossy o mało nie doszło do trwałego podziału kraju.

- Północne i południowe Niemcy różniły się gospodarczo, różniły się językowo i do dziś się różnią: Niemiec z południa ma trudności w rozmowach z Niemcem z północy, różniły się kulturalnie, miały własną tradycję - mówił historyk.

Konfrontację wygrał Fryderyk i Henryk został skazany na banicję.

Przypadkowy koniec władcy

W 1187 roku Fryderyk zorganizował krucjatę w celu odzyskania Jerozolimy. Była to trzecia wyprawa europejskiego rycerstwa do Ziemi Świętej. Poza cesarzem, wzięli w niej udział królowie Anglii Ryszard Lwie Serce i Francji Filip II August. Fryderykowi marzyło się zwycięstwo nad ambitnym wodzem muzułmańskim Saladynem. Barbarossa nigdy nie dotarł do Ziemi Świętej: utonął 10 czerwca 1190 w rzece Salef podczas przeprawiania się przez nurt w pełnej zbroi. Zdaniem prof. Wojciecha Fałkowskiego Barbarossę zgubiło oddanie etosowi rycerskiemu.

- Chciał być wielkim władcą i wielkim rycerzem - mówił mediewista. - Nie da się być i jednym i drugim.

bm

3 kwietnia 1173 roku zmarł Bolesław IV Kędzierzawy, senior Polski od 1146 roku. W brutalnych i pełnych niepewności czasach rozbicia dzielnicowego jako jeden z niewielu potomków Bolesława Krzywoustego wykazał się rozsądkiem i umiarem w bratobójczej walce. Kronikarz Wincenty Kadłubek zapisał: "O wiele więc lepiej chcieć zarządzać swoim własnym mieniem niż czyhać na cudze (…). Świętość tego zalecenia niemal zabobonnie czcił Bolesław".

W latach 1142-1146 Bolesław stanął na czele braci-juniorów, którzy zjednoczyli się przeciwko dążącemu do pełni władzy Władysławowi, zwanego później Wygnańcem. Bolesław Kędzierzawy władał Mazowszem, Śląskiem i wreszcie dzielnicą senioralną wraz z Krakowem. Nie poszedł w ślady zachłannego poprzednika. Najmłodszemu bratu Henrykowi wydzielił księstwo sandomierskie.

Wkrótce musiał zmierzyć się z potęgą Fryderyka I Barbarossy, który udzielił pomocy Władysławowi Wygnańcowi. W Krzyszkowicach Bolesław Kędzierzawy złożył hołd niemieckiemu cesarzowi, zapłacił okup i obiecał zwrócić Śląsk Władysławowi.

Wygnaniec nie dożył spełnienia obietnicy. Śląsk powrócił w ręce jego synów. Jednak Bolesław Kędzierzawy pozostawił wierne sobie załogi w największych grodach. Konflikt z bratankami zakończył się ich wygnaniem. Dopiero widmo kolejnej wyprawy niemieckiego cesarza zmusiło Bolesława do ostatecznego oddania Śląska wygnańcom.

Rządy Bolesława Kędzierzawego przypadły na trudny okres bratobójczych walk, skutkiem czego Polska utraciła Pomorze Zachodnie i ograniczyła swoją zwierzchność nad Pomorzem Gdańskim.

Mikołaj Trąba urodził się prawdopodobnie w 1358 roku w Sandomierzu jako syn Jakuba, scholastyka i dziekana tamtejszej kolegiaty. Ponieważ - jak zaznaczał historyk dr Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Kronika niezwykłych Polaków" w Polskim Radiu w 2002 roku - ojciec nie mógł się nim zajmować, dlatego Mikołaj wychowywał się w rodzinie miejscowego sołtysa Wilhelma herbu Trąba, który go adoptował.

- Sołtys w XIV i XV wieku był postacią ważną w środowisku lokalnym.  (…) Niewątpliwie w tym okresie rozkwitu gospodarczego Polski, materialna pozycja sołtysów była dość wysoka. Stąd można było zapewnić Mikołajowi Trąbie pewne wykształcenie – podkreślał dr Grzegorz Myśliwski.

Ulubieniec króla

Historyk dodawał w Polskim Radiu, że Mikołaj Trąba dużo osiągnął dzięki swoim talentom i pracowitości, ale przede wszystkim dzięki znajomości z królem.

- Wszedł przy szczęśliwych okolicznościach w kontakt z samym Władysławem Jagiełłą, którego stał się ulubieńcem. I to poparcie króla Litwina towarzyszyło Trąbie aż do samego końca. To zresztą było jedną z głównych przyczyn zrobienia kariery przez ambitnego syna księdza - mówił dr Myśliwski.

W roku 1387 Mikołaj Trąba uczestniczył w podróży chrystianizacyjnej na Litwę. Od 1390 roku pełnił urząd notariusza królewskiego. Był kanonikiem sandomierskim, później kanonikiem u św. Jerzego na zamku krakowskim i kanonikiem kolegiaty św. Jakuba w Głuszynie, w 1400 roku został kanonikiem katedralnym w Krakowie i proboszczem w Nowym Korczynie. W 1405 roku otrzymał kanonię gnieźnieńską, w 1410 roku kaliską, a przed 1412 rokiem  kruszwicką. W latach 1403-1412 pełnił urząd podkanclerza koronnego.

"Był bowiem politykiem na pewno nie w mniejszej mierze niż duchownym. Zawrotna kariera Mikołaja była wynikiem nie tylko jego osobistych walorów, ale miała również ścisły związek z polityką. Rozumieli się z królem, ufali sobie i nawzajem się popierali" – pisze prof. Stefan Maria Kuczyński w tekście "Mikołaj Trąba" w "Polskim Słowniku Biograficznym".

Polityka antykrzyżacka

Jako doradca Władysława Jagiełły był zwolennikiem aktywnej polityki antykrzyżackiej. W tekście o Mikołaju Trąbie, który znalazł się na portalu prymaspolski.pl przypomniano, że brał on udział w zjazdach w Raciążu w 1404 roku i w Brześciu w 1409 roku, na których zapadły decyzje dotyczące wojny z Zakonem krzyżackim.

"Wystawił własną chorągiew zbrojnych, był uczestnikiem bitwy pod Grunwaldem, a następnie towarzyszył królowi pod Malborkiem i był jednym ze zwolenników jego oblężenia aż do całkowitej klęski Zakonu. Sprzeciwiał się zapisom pokoju toruńskiego z 1411 roku, dlatego też nie znalazł się na liście świadków tego dokumentu" - podkreślono w tekście.

Od roku 1411 Mikołaj Trąba był arcybiskupem lwowskim, zaś od 1412 roku do śmierci - arcybiskupem gnieźnieńskim i zaliczał się do najściślejszej elity politycznej ówczesnego Królestwa Polskiego. Jako arcybiskup gnieźnieński, był sygnatariuszem aktu unii horodelskiej 1413 roku, która zbliżyła kulturowo Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. W roku 1417 Mikołaj Trąba przyjął tytuł Prymasa Polski.

- Trąba miał wpływy, które wykraczały poza tereny metropolii gnieźnieńskiej. Znany był oczywiście za granicą, gdzie też miał spore wpływy, co było bardzo istotne w tej sytuacji, ponieważ mógł skutecznie przeciwdziałać krzyżackiej propagandzie – mówił dr Myśliwski.

Sobór w Konstancji

Dr Myśliwski dodawał, że pozycja głowy kościoła polskiego dawała prymasowi Mikołajowi Trąbie stanowisko numer dwa w państwie, po samym władcy.

- Nie dziwi więc, kiedy rozpoczął się słynny sobór w Konstancji, na którym Polacy mieli prowadzić intelektualną i propagandową walkę z Zakonem krzyżackim, Mikołaj Trąba został przewodniczącym polskiej delegacji – zauważył historyk.

Sobór w Konstancji odbywał się w latach 1414–1418. Król Władysław Jagiełło wysłał na niego liczne poselstwo, złożone z 250 osób, na czele którego stał arcybiskup gnieźnieński. Historycy podają, że prymas Mikołaj Trąba wysuwany był przez niektórych duchownych podczas soboru na kandydata na papieża.

Prymas Mikołaj Trąba zasłynął jednak w Konstancji także z obrony króla polskiego przeciwko niesłusznym oskarżeniom, które fabrykowali Krzyżacy. Według Jana Długosza stosowny paszkwil miał sporządzić z ich inspiracji dominikanin Jan Falkenberg. Prymas Trąba przedstawił to pismo w Konstancji.  

"Ojcowie świętego soboru znalazłszy w nim wiele fałszu i oszczerstw postanowili ująć się jak przystało za sławą króla i Królestwa Polskiego i potępili rzeczone pismo jako fałszywe i gorszące. Jana Falkenberga zaś, jego autora, wyrokiem stanowczym osądzili i skazali na dożywotnie więzienie"- pisze Jan Długosz w "Rocznikach, czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego".

Kodyfikacja prawa kościelnego

Co istotne, z inspiracji prymasa Mikołaja Trąby skodyfikowano, czyli uporządkowano, polskie prawo kościelne.

Ks. Józef Rokoszny w książce "Pamiątki Sandomierza. Ludzie i rzeczy" zauważa, że w XV wieku "dużo w życiu kościelnym było spraw nieuporządkowanych, dużo nadużyć i niewłaściwości, bo nie było prawa kościelnego polskiego". Duchowny podkreśla, że prymas Trąba odczuwał potrzebę uregulowania tych spraw i o to zabiegał.

"Przystępuje więc do obrad na synodzie powszechnym polskim i zaczyna układać porządnie zbiór praw Kościoła katolickiego w Polsce. Po długich pracach dopiął swego: papież Marcin V pozwolił mu ten zbiór praw kościelnych dla całej Polski ogłosić. Dokonał tego na synodzie w Kaliszu 25 września 1420" - pisze ks. Rokoszny.

Prymas Mikołaj Trąba zmarł 2 grudnia 1422 roku w Lubicy na Spiszu. Został pochowany w nawie głównej katedry gnieźnieńskiej, przed grobem św. Wojciecha.

pcz/im

Przy pisaniu tekstu korzystano z:

S.M. Kuczyński, "Mikołaj Trąba" [w:] "Polski Słownik Biograficzny", t. 21, Wrocław–Kraków 1976

Rokoszny, "Pamiątki Sandomierza. Ludzie i rzeczy", Warszawa 1913
"Mikołaj Trąba" [w:] "Poczet Prymasów Polskich", www.prymaspolski.pl

Długosz, "Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego", Warszawa 2009