Historia

79 lat temu zginął Wojciech Zalewski, powstaniec warszawski. Miał 11 lat

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2023 06:00
Chłopiec był łącznikiem plutonu sierżanta Jana Kretera "Grzesia". 1 sierpnia zgłosił się na ochotnika do oddziału powstańczego. Przybrał pseudonim "Orzeł Biały". Dwadzieścia jeden dni później jego krótkie życie zakończyła kula snajpera.
Mieczysław Mirecki Błyskawica niesie ciało Wojciecha Zalewskiego Orła Białego. Kadr z kroniki Biuletynu Informacji i Propagandy KG AK
Mieczysław Mirecki "Błyskawica" niesie ciało Wojciecha Zalewskiego "Orła Białego". Kadr z kroniki Biuletynu Informacji i Propagandy KG AKFoto: Ze zasobów Filmoteki Narodowej - Instytutu Audiowizualnego

Wojtek udowodnił swoją wartość dla oddziału już drugiego dnia powstania. 2 sierpnia 1944 roku przedostał się przez niemieckie linie na teren Dworca Głównego. Po powrocie zameldował "Grzesiowi" o liczebności i uzbrojeniu stacjonujących tam Niemców.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Niedługo później uratował swój oddział przed niechybną klęską. 15 sierpnia żołnierze "Grzesia" znaleźli się w okrążeniu. "Orzeł Biały" wyprowadził ich z pułapki. Został za to zgłoszony do odznaczenia Krzyżem Walecznych przez Wacława Zagórskiego "Lecha Grzybowskiego", dowódca batalionu w Zgrupowaniu "Chrobry II", którego częścią był oddział "Grzesia". Nie zachowały się żadne dowody na to, że chłopiec został uhonorowany tym orderem.

Śmierć dosięgła Wojtka Zalewskiego niecały tydzień później. Jego oddział prowadził ciężkie walki w rejonie koszar policji na ul. Ciepłej. Mały łącznik biegł do dowódcy z ważnym meldunkiem. Chłopca zastrzelił snajper. Moment jego śmierci, a następnie to, jak jego koledzy z oddziału pod ostrzałem wyciągają ciało "Orła Białego", został uwieczniony przez filmowców Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK.

Mali powstańcy

Najmłodsi powstańcy służyli w czasie walk głównie w charakterze łączników i kurierów. Wielu z nich było wychowankami Zawiszy – najmłodszej grupy Szarych Szeregów. Zawiszacy tworzyli też Harcerską Pocztę Polową, z narażeniem życia przenosząc listy ludności cywilnej walczącej stolicy.

Los nie oszczędził młodym powstańcom udziału w walkach. Miesiąc po śmierci "Orła Białego", 20 września 1944, na Wybrzeżu Czerniakowskim zginął jego równolatek, Witold Modelski. Był najmłodszym uczestnikiem walk powstańczych odznaczonym Krzyżem Walecznych.

Dwaj małoletni uczestnicy Powstania Warszawskiego zostali uhonorowani orderem Virtuti Militari. Jerzy Bartnik "Magik" przeszedł szlak bojowy od Pałacyku Michla na Woli, przez obronę Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych, aż po walki w Śródmieściu, gdzie walczył m.in. w obronie kościoła Świętego Krzyża. W walkach stracił oko. Służący podczas walk na Mokotowie Stanisław Schoen-Wolski "Imek" złamał rozkaz dowódcy, wziął dwa granaty i obrzucając nimi kluczowe gniazdo niemieckiego karabinu maszynowego, utworzył krótkotrwałą łączność między tą dzielnicą a Śródmieściem. Obaj mieli po 14 lat, obaj przeżyli powstanie i doczekali XXI wieku.

bm

Czytaj także

Rzeź Woli. Wanda Lurie - polska Niobe

Ostatnia aktualizacja: 06.08.2023 05:55
Na jej oczach, w czasie rzezi Woli, w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego, Niemcy rozstrzelali trójkę jej małych dzieci. Ona sama, była wtedy w dziewiątym miesiącu ciąży, cudem przeżyła egzekucję.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pierwsze zrzuty aliantów - wspomnienia lotników znad powstańczej Warszawy

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 05:55
- Już z daleka widzieliśmy Warszawę, ponieważ było to jedno morze płomieni. To był lot szalenie szarpiący nerwy. Myśleliśmy ze współczuciem o ludziach, którzy byli pod nami – opowiadał Stanley Johnson, brytyjski lotnik.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Na imię mi było Krzysztof". Rocznica śmierci poety żołnierza

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 06:00
4 sierpnia 1944 roku, czwartego dnia Powstania Warszawskiego, starszy strzelec podchorąży "Krzyś" nie miał służby. W jednym z pokojów pałacu Blanka rozmawiał z kolegą z oddziału. Stojąc obok okna, wychylił się zza ściany. Wtedy niemiecki snajper pociągnął za spust.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Warszawskie. 7 sierpnia 1944. "Mordowali wszystkich, gwałcili nawet dziewczynki"

Ostatnia aktualizacja: 07.08.2023 06:00
Siódmy dzień powstania, poniedziałek. Na Woli oddziały niemieckie "oczyszczają" rejon ul. Chłodnej, Ogrodowej, pl. Mirowskiego, Hal Mirowskich i pl. Żelaznej Bramy. Towarzyszą temu masowe morderstwa ludności cywilnej. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Warszawskie. Wybuch pojazdu-pułapki na Podwalu. "Jak opadł kurz, zobaczyłem jatkę z ludzkich ciał"

Ostatnia aktualizacja: 13.08.2023 06:00
13 sierpnia 1944 roku, wycofujący się Niemcy pozostawili w okolicach pl. Zamkowego opancerzony pojazd transportowy wypełniony ładunkami wybuchowymi. Kiedy żołnierze Batalionu "Gustaw" zdobytym pojazdem wjechali w ul. Kilińskiego przy Podwalu nastąpiła ogromna eksplozja. Śmierć poniosło co najmniej 300 osób, wśród nich 67 żołnierzy Batalionu "Gustaw".
rozwiń zwiń