Historia

Zofia Nałkowska. Wiecznie młoda dama literatury

Ostatnia aktualizacja: 17.12.2023 05:40
69 lat temu, 17 grudnia 1954 roku zmarła Zofia Nałkowska, wybitna pisarka, publicystka, autorka dramatów i diarystka, autorka "Granicy" i słynnych "Medalionów".
Zofia Nałkowska debiutowała w 1898 roku wierszem Pamiętam. Pierwszy utwór prozą ogłosiła w 1903 roku
Zofia Nałkowska debiutowała w 1898 roku wierszem "Pamiętam". Pierwszy utwór prozą ogłosiła w 1903 rokuFoto: PAP/CAF/Reprodukcja

We "Wspomnieniach polskich" Witold Gombrowicz tak opisywał przedwojenne spotkania towarzyskie w salonie Zofii Nałkowskiej:

Gombrowicz_1200x660.jpg
Witold Gombrowicz. Specjalny serwis Polskiego Radia

"Jej dom był jednym z ośrodków życia literackiego Warszawy. (…) Na kanapie zasiadała pani Zofia, jedyny żeński członek Akademii Literatury, i kierowała rozmową niczym dystyngowane matrony z przedwojennych czasów (…). Nie ulegało kwestii, że inteligencja i kultura tej wybitnej kobiety odbija się na poziomie rozmowy i zwycięsko daje sobie radę z nader różnorodnymi elementami, które w tych pogadankach brały udział. Nieraz podziwiałem zręczność, z jaką ta dama umiała wykrzesać iskrę nawet z notorycznych dzikusów, odludków, jąkałów i milczków (…).  Garnęła się do młodzieży, będąc przy swoich latach zdumiewająco żywotna, wzbudzając zazdrość innych kobiet, które mówiły z przekąsem: literatura konserwuje...".


17:26 nałkowska.mp3 "Portret pisarzy" - audycja przedstawiająca twórczość Zofii Nałkowskiej z udziałem Hanny Kirchner. (PR, 27.02.2009).

  

W stronę "Granicy"

Zofia Nałkowska przyszła na świat 10 listopada 1884 roku w Warszawie. Debiutowała w wieku 14 lat jako poetka, ale w historii polskiej literatury zapisała się jako autorka znakomitej prozy psychologicznej. Zanim jednak jej pisarstwo osiągnęło formę i treść znaną m.in. z powieści "Granica", od 1903 roku tworzyła nowele i powieści w duchu młodopolszczyzny.

niepodległa.jpg
Polska niepodległa. Zobacz serwis specjalny

Momentem przełomowym była dla Nałkowskiej I wojna światowa i odzyskanie niepodległości przez państwo polskie. Doświadczenia wyniesione z wojennej katastrofy sprawiły, że pisarka zaczęła dostrzegać relacje łączące indywidualną umysłowość ze pełną napięć zbiorowością. Obserwując elity II RP, skrytykowała je w "Romansie Teresy Hennert" z 1923 roku. W "Choucas" (1927) atakowała zachodni kolonializm i nacjonalizmy. W 1935 roku opublikowała jedną z najważniejszych swoich powieści - "Granicę". Otrzymała za nią Państwową Nagrodę Literacką.

Świadek Zagłady

Kolejna wojna nie pozwoliła Nałkowskiej na intensywną pracę twórczą. W okupowanej przez Niemców Warszawie utrzymywała m.in. się z prowadzenia sklepu tytoniowego. Po 1945 roku uczestniczyła w pracach Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich, czego efektem był tom opowiadań "Medaliony" (1946). Książka jest wstrząsającym świadectwem niemieckiego okrucieństwa. Operując nad wyraz oszczędnym stylem, autorka stara się dotknąć niewyrażalnego koszmaru wojny.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

- W "Medalionach" Nałkowska oddaje głos ofiarom Zagłady. Będąc prawie nieobecnym, obiektywnym słuchaczem, który nie ma prawa wypowiadać się, ponieważ sam tego nie przeżył – mówiła Hanna Kirchner z Instytutu Badań Literackich w rozmowie przeprowadzonej w 2009 roku.

W archiwum Polskiego Radia znajduje się nagranie głosu Zofii Nałkowskiej, która zachwyca się możliwościami, jakie daje technika utrwalania dźwięków na taśmie. Zapraszamy do słuchania!


Posłuchaj
00:32 Zofia Nałkowska o nagrywaniu głosu, 1953.mp3 - Wielką zdobyczą na drodze walki z prawem przemijania jest utrwalanie żywego głosu ludzkiego na taśmie - mówiła pisarka Zofia Nałkowska. (PR, 1953)

 

mc

Czytaj także

Bruno Schulz: Wielkość rozsiana jest skąpo w planie świata

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2014 06:00
Jego twórczość to historia słabości, zawiłości psychiki, wciąż przypominających o sobie obsesji i kompleksów. Bruno Schulz – pisarz, grafik, krytyk literacki, a na co dzień nauczyciel.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nałkowska niczym Tomasz Mann. Odkryj międzynarodowe "Choucas"

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2014 09:22
Opowieść Zofii Nałkowskiej, którą od 17 marca będziemy słuchać w Dwójce, stanowi – jak podkreślał prof. Włodzimierz Bolecki – przykład nowoczesnego myślenia na temat relacji między ludźmi należących do różnych narodów. To nieznana, a znacząca, warta przypomnienia książka.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kobiety Niepodległej: Zofia Nałkowska

Ostatnia aktualizacja: 08.11.2018 13:14
Bohaterką audycji była wybitna pisarka, publicystka, autorka dramatów i działaczka społeczna.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Witold Gombrowicz. Swoje "ja" widział w oczach innych

Ostatnia aktualizacja: 24.07.2019 13:50
W tym roku mija 50 lat od śmierci Witolda Gombrowicza. - Trudno jest dotrzeć do wnętrza tego pisarza, bo każdy, kto o nim pisał, robił to przez pryzmat własnych odczuć - opowiada Maria Kamińska, przewodniczka z Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. - Siłą rzeczy zatem "doprawiał mu gębę" albo "upupiał" - dodaje.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Witkacy, Gombrowicz, Nałkowska i inni... Jak spędzali wrzesień 1939?

Ostatnia aktualizacja: 06.09.2019 12:30
- Zofia Nałkowska przedostała się ze swoim sekretarzem i kochankiem Bogusławem Kuczyńskim do Rumunii, ale jednak wróciła do Warszawy, bo tam zostawiła matkę i siostrę - opowiada Anna Lisiecka, dziennikarska radiowa i autorka książki "Wakacje 1939". Jak wyglądały losy polskich pisarzy we wrześniu 1939 roku?
rozwiń zwiń