Bracia Lumière nie wierzyli w przyszłość kinematografu

Z początku kino było rozrywką plebejską. Filmy wyświetlano w budach i namiotach, w zaborze rosyjskim zaś w tzw. bałaganach. Ale ten stan nie trwał długo. W grudniu 1895 r. w kawiarni Grand Cafe w Paryżu bracia Lumière zorganizowali pierwszy w dziejach płatny pokaz filmów. Przez kolejne kilkanaście lat kino tułało się po najrozmaitszych miejscach. W pierwszej dekadzie XX w. pojawiły się pierwsze sale kinowe. I niemal natychmiast nastąpił prawdziwy wysyp filmowych przybytków. Także w Polsce.

Nie Edison, nie Prószyński

Wynalazek braci Lumière szturmem zdobył serca polskiej publiczności. Nie udało się to wcześniejszym cudom techniki, takim jak Edisonowski cynetograf, który zaprezentowano w lipcu 1896 roku w Warszawie, Łodzi i Lwowie. Widzowie byli rozczarowani, a wyraz dał temu recenzent  "Kuriera Lwowskiego", pisząc: "obrazy kinematograficzne robią wrażenie niczego więcej, jak dobrze znanej, a tak przez dzieci zwłaszcza oklaskiwanej dioramy, o tyle lepszej, że ruchomej, a o tyle gorszej, że wiele obrazów, zwłaszcza fotografii scen z życia musi być bezbarwnych i że nieznośne ich migotanie utrudnia patrzenie i męczy niesłychanie oko".

Kariery nie zrobił także pleograf stworzony w Belgii przez polskiego wynalazcę Kazimierza Prószyńskiego. Urządzenie było gotowe w 1984 roku, niecały rok przed  francuskim kinematografem. Podczas prezentacji pleografu Louis Lumiére miał oznajmić obecnym: "panowie, ten człowiek jest pierwszy w kinematografii, ja jestem drugi". Liczne niedoskonałości aparatu Prószyńskiego sprawiły jednak, że konstruktor pracował nad nim jeszcze przez kilka następnych lat. A wtedy nad Wisłą pojawiła się już konkurencja.

Kadr z filmu braci Lumière "Polewacz polany" ("l'Arroseur arrosé") z 1895 roku. Fot. Wikimedia/domena publiczna

Kino w teatrze

- W 1896 roku agent braci Lumière, który wędrował z miasta do miasta z lumière'owską aparaturą i filmami, przyjechał do Krakowa – opowiadał historyk filmu prof. Marek Hendrykowski w 2016 roku. 14 listopada francuski "projekcjonista" pokazał krakowskiej publiczności filmy braci Lumière. Był to 20-minutowy zestaw krótkich filmów. – W pierwszej serii pokazano "Śniadanie dziecka" i "Polewacza polanego". Słynne filmy, które wtedy obiegały cały świat – mówił filmoznawca.

Paryskie początki kina

Kinematograf odniósł wielki sukces. Już kilka dni po premierze pokazy filmowe zaczęły towarzyszyć każdemu przedstawieniu teatralnemu. Zainteresowanie publiczności było tak duże, że jeszcze w grudniu z Francji dwa razy przysyłano nowe filmy. Co ósmy mieszkaniec Krakowa obejrzał filmy nakręcone przez Francuzów. A był to zaledwie początek wielkiej miłości do kina, którą Polacy po dziś dzień dzielą z resztą świata.

mc

Ciekawe – mówi się, że 6 stycznia 1838 roku to przełomowa data dla systemów łączności na świecie. Właśnie wtedy, dokładnie 182 lata temu, dwóch amerykańskich wynalazców i naukowców zaprezentowało pierwszy raz działanie telegrafu elektrycznego. Byli to Samuel Morse i Alfred Vail. Wszystko to prawda, ale badaczom i komentatorom historii umyka jeden bardzo istotny szczegół – szczegół, który leżał u podstaw tego sukcesu i stał się jednym z najważniejszych wynalazków w dziejach ludzkości... czymś w rodzaju koła dla łączności między ludźmi.

Istotą pokazu obu naukowców było działanie elektrycznego telegrafu. Jednakże to nie oni wynaleźli tego typu urządzenie, to nie oni opracowali fizyczne podstawy działania telegrafu. Nie byli w tym pierwsi, ale jako pierwsi zaprezentowali system, który w całości działał, był sprawny, szybki, nie wymagał zbyt wiele nakładów i faktycznie przekazywał informacje na odległość, umożliwiając bezpośrednie działanie zwrotne.

Dwaj panowie chyba nie zdawali sobie sprawy z tego, że wynaleźli coś znacznie ważniejszego od kilku urządzeń i pary drutów. Tym czymś był alfabet nazwany imieniem jednego z nich – Alfabet Morse'a (czy raczej kod). Ale od początku...

Ideą przekazywania informacji na odległość i stworzeniem urządzenia, które by to umożliwiało, zajmowano się już wcześniej. Telegraf jako taki został stworzony już w 1794 roku i był to telegraf optyczny. Wynalazca – Claude Chappe – zakładał wzrokową obserwację nadawanych sygnałów i był tworem dalece niedoskonałym. Wymagał zaangażowania wielu osób i niestety działał jedynie na niewielkich odległościach.

Choć lepszy od wcześniejszych metod przekazywania informacji głównie osobiście – informacja podróżowała wraz z człowiekiem pieszo, biegiem (np. Maraton), konno, statkiem, później pociągiem lub automobilem – nie dawał możliwości łatwego przekazywania informacji na znaczne odległości w relatywnie krótkim czasie. Jedyną metodą były tak zwane gołębie pocztowe, lecz te wymagały długiego szkolenia i niestety czasem zawodziły.

Ideałem, do którego dążyli naukowcy, było szybkie przekazywanie informacji z możliwością bezpośredniej odpowiedzi na nią. Takie możliwości zaczęły się pojawiać wraz z wprowadzeniem technologii elektrycznych i magnetycznych. Pierwszy taki elektromagnetyczny telegraf wynaleźli niemieccy uczeni Gauss i Weber w 1833 roku w Getyndze.

W roku 1837 Wheatstone i Cooke wynaleźli pierwszy telegraf elektryczny, jednakże jego konstrukcja i działanie były dość skomplikowane i wymagające dużych nakładów. Jak twierdzą historycy tematu, jeszcze wcześniej prototyp telegrafu elektrycznego wynalazł von Sommerring, nie miał jednak środków, by go opatentować.

Tu na arenę wkracza Morse – konstruuje pierwszy amerykański model telegrafu elektrycznego, oparty na prostszych zasadach, łatwiejszy w obsłudze i bardziej niezawodny. Ponoć przed nim podobnego odkrycia dokonał amerykański fizyk Joseph Henry, ale przegrał wszystkie procesy z Morsem o prawa do wynalazku.

Projekt i model Morse'a zakładał telegraf oparty na łączności dwu kabli, a nie jak chcieli poprzednicy, pięciu. Takie rozwiązanie było o wiele tańsze i prostsze w realizacji. W trakcie badań, w 1937 roku, dołączył do Morse'a młody nowojorski student Alfred Vail. W późniejszym okresie kronikarze tematu spierali się, który z nich wymyślił więcej. Niezależnie od faktów całość bardziej znana jest na świecie dzięki nazwisku Morse'a – starszemu z wynalazców.

Tu dochodzimy do sedna sprawy – systemu kodowania języka dla przekazywanych informacji. Ponoć to właśnie Vail pierwszy wpadł na pomysł, by kod dla zwykłego alfabetu opierał się na trzech elementach: sygnał krótki (kropka), sygnał długi (kreska) i... brak sygnału. Każda litera alfabetu i każda cyfra otrzymały więc swój ekwiwalent w systemie kropek, kresek i przerw między nimi.

Nauka takiego systemu kodowego nie była zbyt trudna, a nadawanie i odbiór informacji całkiem proste, ulepszane później latami. Co ważne – dla jego odczytania nie były potrzebne żadne urządzenia dekodujące – wystarczył umysł człowieka i pamięć poszczególnych znaków.

Kod ten, zwany alfabetem Morse'a, stał się później powszechnym na świecie standardem przekazywania informacji niezależnie od rodzaju nadajnika, przekaźnika i odbiornika. Można się nim posługiwać przy pomocy kabli telegraficznych, fal radiowych czy sygnałów świetlnych.

Wykorzystywany jest do tej pory choćby w lotnictwie, krótkofalarstwie czy w systemach komunikacji wojskowej (tu jako system zapasowy). Doczekał się też kilku modyfikacji dla skrócenia długości przekazu. Ale główne zasady pozostały niezmienne: kreska trwa tyle co trzy kropki; odstęp między elementami znaku trwa jedną kropkę; odstęp między poszczególnymi znakami to trzy kropki; odstęp między słowami siedem kropek. Proste! Reszta zależała już tylko od tego jak długą kropkę "wymyślił" sobie nadawca.

PP

Nie tylko walkie-talkie

Urodził się 30 stycznia 1909 roku w Warszawie. Ukończył renomowane gimnazjum i później studia na Politechnice Warszawskiej (1934). Po nich zatrudnił się w Państwowych Zakładach Tele i Radiotechnicznych. Jako sumienny, odkrywczy i pracowity inżynier został w czerwcu 1939 roku wysłany do Stanów Zjednoczonych na szkolenie w Nowym Jorku. Tam zastała go II wojna światowa. Na początku 1940 został zatrudniony jako jeden z głównych inżynierów w Galvin Manufacturing Corporation w Chicago. Firma ta w 1947 roku zmieniła swoją nazwę na Motorola i ściśle współpracowała z wojskiem.

Wiele wynalazków na przestrzeni wieków powstawało w związku z potrzebami militarnymi lub zaraz po pojawieniu się było wykorzystywanych w działaniach wojskowych. Nie inaczej rzecz się miała ze słynnym walkie-talkie. Jak na tamten czas łączność radiowa przy pomocy fal znana już była dość dobrze – na jej zasadach działała przecież radiostacja. Jednak budowa i wielkość radiostacji czyniły z niej urządzenie raczej stacjonarnego użytku. Wojsko potrzebowało czegoś bardziej poręcznego do łączności bezpośredniej.

Wielu światłych inżynierów głowiło się nad tym problemem i wielu dochodziło do podobnych rozwiązań. Jednak dopiero zespól stworzony w Galvin (Motoroli) i działający pod kierownictwem Henryka Magnuskiego zbudował pierwsze stacje krótkofalowe, będące zarówno odbiornikami jak i nadajnikami. Wpływ myśli Polaka w działaniach zespołu był niebagatelny – w tych pierwszych krótkofalówkach znalazły się 3 rozwiązania opatentowane przez Magnuskiego. Dlatego też nazywa się go "wynalazcą walkie-talkie".

Urządzenie z miejsca zyskało aprobatę wojska i pod nazwą SCR-536 było produkowane w dużych ilościach i używane przez wojska amerykańskie w Europie. Drugie urządzenie z tej serii – SCR-300 – także weszło w zasób uzbrojenia armii amerykańskiej. Powstanie obu datuje się na przełom 1940 i 1941 roku. Każde z nich jest powszechnie znane i widywane w wielu filmach opowiadających o II wojnie światowej, a także późniejszych zmaganiach wojennych (np. wojny w Korei i w Wietnamie).

Zapewne wielu z nas zapamiętało sylwetkę żołnierza trzymającego przy uchu dużą, długą i kanciastą radiostację, w kształcie jakby rozciągniętej cegły – to właśnie SCR-536 potocznie zwana w wojsku amerykańskim "handie-talkie" (HT). Rozwiązaniem, które w wojsku nazwano "walkie-talkie" było, wymyślone przez Magnuskiego i jego zespół, SCR-300. Krótkofalówka ta już bardziej przypominała radiostację, ale podobnie jak ta ręczna pracowała na prądzie płynącym z baterii i nie była tak ciężka. Nosił ją jeden żołnierz w plecaku, a drugi obsługiwał mikrofon umieszczony na dłuższym kablu. Głośnik wbudowany był w urządzenie na plecach. To było dla wojska właściwe walkie-talkie. Jedną i drugą możemy zobaczyć choćby w kapitalnej komedii wojennej "Złoto dla zuchwałych".

Nie tylko prace Magnuskiego nad krótkofalówkami zostały docenione. O ile nad tego typu urządzeniem pracowało jeszcze dwu innych inżynierów i każdy z nich, w różnych kręgach, określany jest mianem "pierwszego odkrywcy", o tyle urządzenia, w których znalazły się podzespoły z tak dużą liczbą patentów Polaka, były najpowszechniejsze i najwyżej oceniane. Najlepiej też wytrzymały próbę w boju. Galvin wyprodukował ich do końca wojny w liczbie 43 tysięcy i w późniejszych latach unowocześniał i "odchudzał" swoje urządzenia. We wczesnych latach 50. zostały one dopuszczone także do obrotu publicznego i szczególnie ta „ręczna słuchawka” doczekała się wielu zmian, unowocześnień i transformacji wyglądu.

Magnuski natomiast tworzył dalej. Za swoje wynalazki dla wojska został przez Armię Amerykańską odznaczony i odpowiednio uhonorowany. Wynalazł np. radiolatarnię AN/CPN-6 – urządzenie mikrofalowe, które pomaga pilotom w warunkach słabej widoczności odnaleźć swój statek – lotniskowiec. Było to urządzenie, które wielu żołnierzom dosłownie uratowało życie. Swoimi trzydziestoma patentami wniósł ogromny wkład w rozwój telekomunikacji – dość powiedzieć, że w chwili powstawania współczesnych systemów telefonii komórkowej wykorzystano 7 z jego patentów. Od czasu II wojny światowej wojskowe systemy komunikacyjne korzystają nadal z wymyślonych przez tego skromnego Polaka rozwiązań.

Pan Henryk zmarł w 1978 roku w Glenview (USA) i tam też jest pochowany. Warto pomyśleć o nim kiedy zobaczymy kogoś "rozmawiającego z własną ręką, w której znajduje się jakiś przedmiot" (określenie zaczerpnięte od jednego z korespondentów wojennych i powielone później przez amerykańskie media).

PP