Historia

Konrad Swinarski. Legenda polskiego teatru

Ostatnia aktualizacja: 04.07.2022 05:45
93 lata temu, 4 lipca 1929 roku, urodził się w Warszawie reżyser teatralny, Konrad Swinarski. Do dziś uważany jest za jednego z najwybitniejszych w historii polskiego teatru, mimo że żył tylko 46 lat.
Konrad Swinarski
Konrad SwinarskiFoto: PAP/CAF-ARCHIWUM / Pixabay

Konrad Swinarski, który pochodził z rodziny Ślązaków, którzy wybrali narodowość niemiecką, ale którzy pozostali po wojnie na terenie Polski, wcześnie objawił swój nieprzeciętny talent. Zanim to jednak nastąpiło w ciągu pierwszych powojennych lat zbierał doświadczenia edukacyjne - studiował kolejno: w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Katowicach i Sopocie, na Wydziale Plastyki Sceny Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi oraz na Wydziale Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Zaliczył też krótki epizod w szkole filmowej w Łodzi. Studia reżyserskie w trakcie których asystował takim twórcom teatru jak Bohdan Korzeniewski i Erwin Axer, ukończył w 1955 roku.

Asystentura u Brechta

Wtedy jako wielbiciel teatru Bertolda Brechta był już w stałym korespondencyjnym kontakcie ze swoim idolem. Dzięki temu w latach 1955-57 Swinarski przebywał w Berlinie na stażu w Berliner Ensemble, gdzie asystował Brechtowi, a po jego śmierci, wraz z innymi asystentami uczestniczył w dokończeniu Brechtowskiej inscenizacji sztuki "Strach i nędza III Rzeszy".

Intensywna kariera

Po powrocie do Polski Swinarski współpracował ze Studenckim Teatrem Satyryków, a następnie zaczął wystawiać spektakle w teatrach warszawskich: Dramatycznym, Współczesnym, Ateneum i Narodowym, a także w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku.

Swinarski również intensywnie podróżował reżyserując za granicą liczne spektakle, przede wszystkim w RFNie, Izraelu, oraz w Rosji, Finlandii, czy Stanach Zjednoczonych. Ponadto Swinarski realizował spektakle Teatru Telewizji.

W Teatrze Starym

Jednak miejscem, z którym na stałe związał się zawodowo był Teatr Stary w Krakowie. Powody swojej decyzji Swinarski tłumaczył następująco:

- Bieda Krakowa mnie do tego nakłoniła, to, że aktorzy tutaj w teatrze nie mieli pokus ubocznych, jakie miewają aktorzy warszawscy, i skupiają się przede wszystkim na pracy w teatrze, a nie na dodatkowych dochodach w filmie czy w telewizji. Poza tym warunki tego teatru to znaczy, że ja mogę decydować o tym, co chcę grać, kiedy chce grać, jak długo chcę próbować i z kim chcę robić dany utwór - powiedział Konrad Swinarski w wypowiedzi archiwalnej, zacytowanej w audycji Jacka Wakara w Polskim Radiu w 2015 roku.

Posłuchaj
55:58 Swinarski.mp3 "Pamięci Konrada Swinarskiego - w 40. rocznicę śmierci". Audycja Jacka Wakara z cyklu "O wszystkim z kulturą". (PR, 19.08.2015)
Autorzy Swinarskiego

Pierwsze lata twórczości Swinarskiego wyznacza silna fascynacja teatrem Brechta - reżyser kilkakrotnie wystawiał sztuki swojego mistrza ze słynną "Operą za trzy grosze" w Teatrze Współczesnym w Warszawie w 1958 roku na czele. Jednocześnie mierzył się z bardzo różnorodnym materiałem dramaturgicznym, zarówno polskim jak i zagranicznym, klasycznym i współczesnym. Kilkakrotnie wystawiał Mrożka czy Różewicza, Szekspira czy Słowackiego oraz wielu innych autorów. W latach 60. szczególnym uznaniem cieszył się jego cykl szekspirowski wystawiany zarówno w teatrach polskich jak i niemieckich.

Jednak za najważniejsze osiągnięcia Swinarskiego uważa się przedstawienia, które najogólniej mówiąc wywodzą się z polskiego repertuaru romantycznego. Mickiewiczowskie "Dziady" w interpretacji Konrada Swinarskiego wystawione w Teatrze w Krakowie w 1973 roku z Jerzym Trelą jako Konradem do dziś uważa się za prawdopodobnie najwybitniejsze wystawienie narodowego dramatu w XX wieku.

Status arcydzieła osiągnęło również rok późniejsze "Wyzwolenie" Stanisława Wyspiańskiego wystawione w tym samym teatrze. Również z Jerzym Trelą w roli Konrada.

Teatr Swinarskiego

Teatr Swinarskiego określany bywał różnie, wszyscy jednak są zgodni, że było to zjawisko wyjątkowe, które ciężko porównać z czymkolwiek innym. Z jednej strony wskazywano na ogromną precyzję i siłę intelektualną jego spektakli, z drugiej mówiono o niebywałej intuicji reżyserskiej i emocjonalności jego przedstawień.

Niektórzy skłonni byli wskazywać na pokrewieństwo Swinarskiego z innym oryginalnym twórcą polskiego teatru, Jerzym Grotowskim.

- On korzystał z doświadczeń Grotowskiego. Przy improwizacjach wręcz opierał się na niektórych sposobach doprowadzania aktora do takiego stanu rozwibrowania wewnętrznego, że aż ciało brało w tym udział ale w taki ekstremalny sposób - mówiła Anna Polony w audycji Polskiego Radia. - Uruchamiał naszą wyobraźnię i działał na nasze zmysły. Czasem drążył w prywatnych sprawach aktora. Chciał nas poznać od a do z i myśmy się otwierali przed nim. To czasem dawało materiał do budowania roli - dodała aktorka.

Na zupełnie inny charakterystyczny element pracy Swinarskiego wskazywał kolejny wybitny aktor jego teatru, Jerzy Radziwiłowicz:

- On należał do tych reżyserów, którzy niezwykle drobiazgowo i dokładnie chcieli przeczytać tekst. Siedzieliśmy nad tym po wiele godzin. Rozgrzebywał sens każdego zdania, mało tego - porównywał ze sobą tekst w kilku językach w przypadku prób do "Hamleta". Zawsze chciał dogłębnie zrozumieć sens tekstu - mówił Jerzy Radziwiłowicz w audycji Polskiego Radia.

Tragiczna śmierć

W 1975 roku Konrad Swinarski prowadził w krakowskim teatrze próby do "Hamleta". Spektakl nigdy nie został ukończony na skutek tragicznej śmierci reżysera w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem. Pozostał natomiast legendą Teatru Starego.

Uważa się, że Konrad Swinarski miał zasadniczy wpływ na twórczość tak wybitnych reżyserów teatralnych jak: Jerzy Grzegorzewski, Jerzy Jarocki, Krystian Lupa czy Maciej Prus. 

az

Czytaj także

Leon Schiller. Artysta pełen sprzeczności

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2024 05:45
14 marca 1887 roku urodził się Leon Schiller, reżyser, krytyk i teoretyk teatru, wybitny interpretator twórczości klasyków literatury romantycznej. Przez wielu uważany jest za twórcę współczesnego teatru polskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tu są lwy

Ostatnia aktualizacja: 10.04.2020 20:38
Teraz, gdy nie ma teatru – cóż szkodzi wypełniać zdaniami białe plamy, nadawać w miarę realne życie widmom, opierając się na ocalałych śladach? Nic. Co szkodzi opowiadać sobie nieukończone dzieła, zapełniać melodią milczące w nich miejsca? Nic. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Juliusz Osterwa - twórca Reduty

Ostatnia aktualizacja: 10.05.2023 05:30
10 maja 1947 roku w Warszawie zmarł Juliusz Osterwa, aktor, reżyser i reformator teatru, twórca Teatru Reduta.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Hanuszkiewicz. Łączył nowoczesność z atrakcyjnością

Ostatnia aktualizacja: 04.12.2023 05:40
4 grudnia 2011 roku zmarł Adam Hanuszkiewicz, aktor i reżyser teatralny. Zwłaszcza jako reżyser zapisał się w pamięci widzów spektaklami, które łączyły odważne poszukiwanie współczesnych form wyrazu z atrakcyjnością.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Grzegorzewski i jego inteligentny teatr

Ostatnia aktualizacja: 22.06.2023 05:38
22 czerwca 1939 roku urodził się Jerzy Grzegorzewski - wybitny reżyser i scenograf teatralny, jeden z najbardziej oryginalnych reżyserów drugiej połowy XX wieku. Stworzył własny, niepowtarzalny język wypowiedzi scenicznej.
rozwiń zwiń