Historia

Łukasz Górnicki - strażnik królewskich sekretów

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2023 05:35
420 lat temu, 22 lipca 1603 roku, zmarł w Lipnikach pod Tykocinem Łukasz Górnicki herbu Ogończyk. Był jednym z najważniejszych pisarzy doby renesansu - pisał poezje, teksty polityczne, tłumaczył a także pełnił funkcję sekretarza króla Zygmunta Augusta.
Podobizna Łukasza Górnickiego oraz fragmenty wydania Dworzanina polskiego z 1566 roku
Podobizna Łukasza Górnickiego oraz fragmenty wydania "Dworzanina polskiego" z 1566 rokuFoto: Polskie Radio/grafika na podstawie materiałów znajdujących się w domenie publicznej

Łukasz Górnicki wychował się w ubogiej, mieszczańskiej rodzinie, a swoje wykształcenie i awans społeczny zawdzięczał wujowi Stanisławowi Gąsiorkowi, znanemu także jako Stanisław Kleryka, poecie, kompozytorowi i dyrygentowi. Gdy Górnicki miał 11 lat wyjechał do wuja, do Krakowa, który wspierał jego naukę, którą chłopak pobierał najprawdopodobniej w szkole parafialnej Św. Jana.

Królewski powiernik

Gdy Górnicki miał 18 lat został pisarzem w kancelarii dworu biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Następnie przez dwa lata pracował na dworze biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego w Prądniku, a w 1552 roku rozpoczął pracę w kancelarii królewskiej. Do jego obowiązków należało między innymi podróżowanie wraz z monarchą w związku z wizytami dyplomatycznymi. W 1553 roku był członkiem misji poselskiej, której zadaniem było złożenie w Wiedniu propozycji poślubienia przez polskiego króla Katarzyny Habsburżanki. Misja zakończyła się powodzeniem.

Następnie, od 1554 roku Górnicki pełnił funkcję pisarza kancelarii koronnej. W tym samym roku przyjął niższe święcenie duchowne dzięki czemu mógł odziedziczyć spadek po wuju w postaci probostwa. W 1557 roku wyjechał do Padwy we Włoszech na studia prawnicze dzięki czemu po powrocie do Polski otrzymał godność sekretarza tajnej kancelarii królewskiej oraz został królewskim bibliotekarzem.

Pisarz

W tym czasie Łukasz Górnicki zajął się działalnością literacką pisząc utwory poetyckie. Stworzył też dzieło życia – polski przekład włoskiego traktatu Baldassara Castiglione "Il cortegiano", który w jego wersji przyjął tytuł "Dworzanin polski". Dzieło to było opisem dworzanina idealnego, którego najważniejszymi cechami miały być: honor, ogłada, mądrość i umiejetność zachowania się w każdej sytuacji. Zgodnie z ówczesną modą nie było to dokładne tłumaczenie włoskiej książki, tylko daleko idąca przeróbka pióra Górnickiego, której zadaniem było uczynić tekst bardziej odpowiadającym polskim realiom. Na przykład w anegdotach i dialogach pojawiają się autentyczne polskie postaci historyczne, które rozmawiają ze sobą w prądnickiej rezydencji biskupa Samuela Maciejowskiego, w którego kancelarii Górnicki niegdyś pracował.

W nagrodę za stworzone dzieło król Zygmunt August nadał Łukaszowi Górnickiemu tytuł szlachecki. Od tej pory pisarz pieczętował się herbem Ogończyk.

Górnicki był jednym z najważniejszych pisarzy polskiego renesansu. Nie tylko bowiem tłumaczył kolejne książki, takie jak "Trojanki" czy "Rzecz o dobrodziejstwach" Seneki, ale też sam pisał utwory o tematyce polityczno – społecznej. Do tego gatunku zaliczają się takie pisma Górnickiego jak "Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich" czy "Droga do zupełnej wolności". 

Innym istotnym dziełem pisarza była książka o tematyce historycznej pod tytułem "Dzieje w Koronie Polskiej". Wydawał również dialogi inspirowane pismami Platona, na przykład "Rozmowę złodzieja z czartem".

Dzieła Górnickiego były jednym z przejawów silnego rozkwitu kulturalnego doby renesansu, a jego książki zyskiwały coraz szerszą popularność dzięki rozwojowi drukarni. 

- pierwszą oficynę drukarską założono w Krakowie w 1473 roku. W sumie oblicza się, że w Rzeczpospolitej na przełomie XVI i XVII wieku działało z powodzeniem 20 drukarni - mówiła Teresa Chynczewska-Hennel w Polskim radiu w 2003 roku.


Posłuchaj
07:19 Górnicki.mp3 "Historia Polski - XVI wiek". Audycja Teresy Chynczewskiej - Hennel. (PR, 26.05.2003)

Trudna emerytura 

Na początku lat 70. Łukasz Górnicki otrzymał starostwo w Tykocinie, gdzie osiadł i zajął się literaturą oraz rozwojem gospodarczym swoich włości. Jedocześnie doglądał biblioteki i skarbca królewskiego, które się tam znajdowały.

W latach 80. Łukasz Górnicki owdowiał, zostając sam z ośmiorgiem dzieci. W tym okresie też zmarł jego przyjaciel poeta, Jan Kochanowski oraz podziwiany przez Górnickiego król Stefan Batory, na  dworze którego pisarz cieszył się sporymi względami.

Ciosy te spowodowały silniejszy niż wcześniej zwrot w stronę literatury. Wtedy też szczególnie bliska stała mu się filozofia stoicka, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości.

Ponad to pod koniec życia Łukasz Górnicki w swoich pismach poświecił uwagę sprawom państwowym. Polemizował z sarmatyzmem w duchu postępowym, krytykując złotą wolność szlachecką i polski wymiar sprawiedliwości. Przedstawił tez własne propozycje reform mających na celu usprawnienie działań sejmu, armii czy sądownictwa. 

Po śmierci pochowano Łukasza Górnickiego w nieistniejącym już kościele Bernardynów położonym na wyspie na rzece Narwi pod Tykocinem. Pisarz przeżył 71 lat.

az

 


Czytaj także

Maciej Miechowita. Reformator Akademii Krakowskiej

Ostatnia aktualizacja: 08.09.2023 05:35
Miechowita dbał o rozwój krakowskiej uczelni, badał to, co do tej pory otoczone było legendą i nie obawiał się stosować krytyki w imię naukowego obiektywizmu. Renesansowego uczonego można uznać za wzór akademika.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kaplica Zygmuntowska. "Kamień milowy architektury polskiego renesansu"

Ostatnia aktualizacja: 08.06.2023 05:50
Arcydzieło sztuki renesansowej stanowiło wzór dla mauzoleów budowanych w Polsce jeszcze przez blisko 150 lat. Kaplica stanowi też wyryty w kamieniu dokument nie tylko prądów kulturowych panujących w epoce, ale też zawirowań politycznych w Polsce doby panowania Zygmunta Starego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Kochanowski. Poetycki mistrz z Czarnolasu

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2023 05:55
– Jan Kochanowski wyprowadził polszczyznę z cienia języka mówionego i wprowadził ją do pisma. Ujawnił, jak bogata i integralna była polszczyzna, to był kopernikański przełom – mówił w Polskim Radiu pisarz Wiesław Myśliwski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Od 1468 do 1572, czyli najwspanialszy okres Polski

Ostatnia aktualizacja: 03.12.2019 11:15
Ukazał się czwarty tom "Dziejów Polski" prof. Andrzeja Nowaka. Jego podtytuł to "Trudny złoty wiek". Tom obejmuje lata 1468-1572 i przypomina najwspanialszy okres historii Polski, o którym autor napisał, że "wówczas spotkał się czas rozwoju polskiej kultury politycznej, specyficznej kultury obywatelskiej, republikańskiej i wolności, jakiej nie było w żadnym innym kraju europejskim tamtego okresu".
rozwiń zwiń