27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu przeciwnicy reform Sejmu Czteroletniego, ze Stanisławem Potockim i Sewerynem Rzewuskim na czele, pod hasłem obrony zagrożonej wolności, zawiązali za zgodą Rosji konfederację przeciw królowi Stanisławowi Augustowi i Konstytucji 3 Maja. Dla zwolenników Konstytucji 3 Maja konfederacja targowicka stała się symbolem zdrady narodowej. Podczas insurekcji kościuszkowskiej wielu jej przywódców skazano na śmierć.

Zawiązanie konfederacji było pochodną niezadowolenia prorosyjskiego obozu magnackiego z reform Sejmu Czteroletniego, wyrazem sprzeciwu wobec porządku ustrojowego, który zapanował w Rzeczpospolitej po uchwaleniu w 1791 roku konstytucji. Według przeciwników ustawy zasadniczej była ona "spiskiem monarchicznym", przeprowadzonym w wyniku działań "nielegalnego sejmu". Jej twórców podejrzewano o jakobińskie sympatie, co było równoznaczne z zarzutem o wspieranie rewolucyjnej Francji.

Po uchwaleniu konstytucji w kraju zapanowała powszechna euforia, która udzieliła się także Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Zawarcie w marcu 1790 roku porozumienia z Prusami sprawiło, że na królewskim dworze nie dopuszczano do świadomości, że reformy mające na celu uzdrowienie państwa mogą zostać anulowane. Możliwości interwencji ze wschodu nie brano poważnie pod uwagę, nawet wówczas, gdy w styczniu 1792 roku Rosja i Turcja zakończyły działania zbrojne i zawarły pokój.

Na zdjęciu: Portret Stanisława Szczęsnego Potockiego pędzla Jana Chrzciciela Lampi, źr. Wikimedia Commons/dp

Przygotowania do Targowicy

Już w listopadzie 1791 roku grupa magnatów na emigracji, skupiona wokół Stanisława Szczęsnego Potockiego i Seweryna Rzewuskiego, rozpoczęła przygotowania do zawiązania konfederacji przeciwko konstytucji. Ich działania nie spotkały się wówczas z większym odzewem ze strony polskich władz.

Jednak 1 marca 1792, po śmierci przychylnego Polsce Leopolda II, na tron cesarski wstąpił Franciszek II. Widmo wojny z Rosją stawało się coraz bardziej realne. Dodatkowo Sejm Rzeczpospolitej na próżno próbował skłonić niezadowolonych z reform emigrantów przebywających w Rosji do złożenia przysięgi wierności na Konstytucję 3 Maja.

Trzynastu zdrajców

27 kwietnia 1792 trzynastu magnatów przebywających w Petersburgu zawiązało konfederację generalną koronną. Pod aktem konfederacji podpisy złożyli m.in.: generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki oraz hetman polny koronny Seweryn Rzewuski.

Marszałkiem konfederacji został Stanisław Potocki, władzę nad wojskiem sprawowali Branicki i Rzewuski. Sekretarzem konfederacji mianowano poetę i publicystę, Dyzmę Bończę-Tomaszewskiego.

Akt konfederacji liczył 40 stron tekstu zredagowanego przez rosyjskiego generała Wasilija Popowa. W akcie argumentowano, że - ze względu na nieudolne panowanie Stanisława Augusta określanego mianem "despoty" - w Polsce nie szanuje się wolności i praw szlacheckich, czego dowodem jest zniesienie liberum veto i wolnej elekcji. "A że Rzeczpospolita podbita i w rękach swych ciemiężycieli moc całą mająca, własnymi się z niewoli dźwignąć nie może siłami, nic jej innego nie zostaje, tylko uciec się z ufnością do wielkiej Katarzyny, która Narodowi Sąsiedniemu przyjaznemu i sprzymierzonemu z taką sławą i sprawiedliwością panuje" - uzasadniano.

Przywódcy konfederacji uzgodnili z Katarzyną II, że po dotarciu do Polski ogłoszą jej akt w miejscowości Targowica nad Siniuchą w południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej. Dokument miał zostać przedatowany na 14 maja.

Wojna w obronie Konstytucji 3 maja

18 maja 1792 roku 98-tysięczne wojsko rosyjskie przekroczyło granice Rzeczpospolitej. Pod względem liczebności, uzbrojenia, a także doświadczenia bitewnego, wojsko polskie w obronie Konstytucji 3 Maja znacznie ustępowało armii rosyjskiej - liczyło około 65 tysięcy. Naczelne dowództwo nad wojskiem sprawował Stanisław August, frontem ukraińskim dowodził książę Józef Poniatowski, a wojskami na Litwie książę Ludwik Wirtemberski.

Sytuację Polaków pogarszał fakt, że dowództwo uzyskiwało sprzeczne informacje o zamiarach wroga. Polski poseł w Petersburgu Antoni Deboli pisał, że społeczeństwo rosyjskie było nieprzychylne wojennym planom carycy, a polskich konfederatów witano w Rosji bez entuzjazmu. "Nikomu publiczność nie dawała obficiej imienia zdrajców, jak tym ichmościom, pospólstwo nawet na rynku o nich rozmawia i nazywa ich zdrajcami" - donosił.

Z kolei w dniu, w którym Rosjanie przekroczyli granice Rzeczpospolitej, ambasador rosyjski Jakow Bułhakow wręczył polskim władzom notę obwieszczającą interwencję, którą określono mianem "przyjacielskiej, sąsiedzkiej pomocy" prowadzącej do obrony wolności i przywrócenia legalnej władzy w Polsce.

Wobec nieudzielenia militarnej pomocy przez Prusy celem wojsk polskich było możliwie jak najdłuższe opóźnianie pochodu armii rosyjskiej w kierunku Warszawy. Do większych bitew doszło w czerwcu pod Mirem i pod Zieleńcami (na pamiątkę zwycięstwa król ustanowił Order Virtuti Militari). W lipcu Polacy stoczyli nierozstrzygnięty bój pod Dubienką. W walkach wsławił się Tadeusz Kościuszko.

Król przystępuje do Targowicy

Od 19 czerwca, na mocy decyzji Straży Praw, Stanisław August prowadził negocjacje w sprawie przerwania działań zbrojnych z Rosją za pośrednictwem Bułkahowa, który - pomimo wojny - nie opuścił polskiej stolicy. Król zdecydowany był szukać kompromisu z Katarzyną II, licząc, że osiągnie się go za sprawą następstwa tronu polskiego dla jej wnuka Konstantego.

W sytuacji wojskowej przewagi Rosjan, naciskany przez carycę, Stanisław August uznał dalszy opór za bezcelowy. 23 lipca przedstawił rosyjskie ultimatum na naradzie Straży Praw zwołanej na Zamku Królewskim. Za jego przyjęciem opowiedziało się siedem osób. Był wśród nich podkanclerzy koronny Hugon Kołłątaj, który ponaglał króla: "Dziś jeszcze, Miłościwy Panie, przystąpić potrzeba do konfederacji targowickiej, nie jutro; każdy moment jest drogi, bo krew Polaków go oblewa". Pięciu uczestników zebrania, w tym m.in. marszałek sejmu Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha, głosowało za kontynuowaniem wojny.

Po uzyskaniu zapewnienia o zachowaniu przez Rosję integralności terytorialnej Rzeczpospolitej, mając nadzieję na uratowanie choć części reform Sejmu Czteroletniego, król podjął decyzję o zakończeniu działań zbrojnych, zgłaszając akces do konfederacji.

Na znak protestu wielu polskich dowódców, w tym książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko, podało się do dymisji. Kraj opuściło spore grono przedstawicieli polskich elit, m.in. marszałek Sejmu Stanisław Małachowski oraz marszałek wielki litewski Ignacy Potocki.

II rozbiór Polski

Epilogiem wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku i rządów Targowicy był II rozbiór Polski, dokonany w styczniu 1793 roku przez Rosję i Prusy.

Dla zwolenników Konstytucji 3 Maja konfederacja targowicka stała się symbolem zdrady narodowej. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku wielu jej przywódców, m.in. hetmana wielkiego litewskiego Szymona Kossakowskiego, skazano na śmierć i infamię oraz publicznie wieszano na szubienicach. Na tych, których nie udało się schwytać, m.in. na Stanisławie Potockim, Sewerynie Rzewuskim i Franciszku Branickim, wykonano wyrok "na wizerunku" (in effigie).

Skrajne opinie budzi postawa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, któremu z jednej strony zarzuca się brak zdecydowania w działaniu i zbytnią uległość wobec Rosji, z drugiej zaś podkreśla się beznadziejność sytuacji, w jakiej monarcha znalazł się po ogłoszeniu konfederacji i wybuchu wojny z Rosją.

Słowo "targowica" jest po dziś dzień synonimem zamierzonego działania na szkodę ojczyzny.

pap/mk

17 listopada 1796 roku zmarła Katarzyna II, caryca Rosji zwana Wielką. To ona zainicjowała rozbiory Polski w 1772 roku.

Wbrew powszechnemu przekonaniu nie była ona Rosjanką, pochodziła z niemieckiego rodu. Księżniczka Zofia Fryderyka Augusta urodziła się 2 maja 1729 w Szczecinie. Jej ojciec książę Christian August von Anhalt-Zerbst był wtedy dowódcą regimentu pruskiego stacjonującego nad Bałtykiem. Matka, księżniczka Joanna von Holstein-Gottorp pochodziła z dynastii holsztyńskiej.

Potrzebny był dziedzic

Zofia znalazła się w kręgu zainteresowań cesarzowej Rosji Elżbiety Romanowej, która szukała kandydatki na żonę dla swojego siostrzeńca Piotra Ulryka von Holstein-Gottorp z dynastii Oldenburg. Elżbiecie, która właściwie była ostatnim Romanowem na tronie carów moskiewskich, brakowało dziedzica tronu. W Rosji o przekazaniu tronu decydowała wola aktualnego monarchy.

Księżniczka pojechała do Rosji już jako 15-letnia dziewczyna. Na dworze carów rosyjskich musiała się nauczyć języka rosyjskiego, odmiennej niż w krajach zachodniej Europy etykiety oraz zmienić wiarę z luterańskiej na prawosławną.

Burzliwe życie pozamałżeńskie carycy

W 1745 roku zmieniła imię na Katarzyna i poślubiła księcia holsztyńskiego Piotra Ulryka, późniejszego cara rosyjskiego Piotra III. Małżeństwo niestety nie było udane. Piotr nie interesował  się w ogóle żoną, zajmowało go jedynie wojsko. 22-letnia Katarzyna nie miała problemu ze znalezieniem kochanków. Jej liczne relacje z mężczyznami urosły do legendy. Biografowie wspominają, że kandydat do jej łoża musiał spełnić kilka warunków – jego przydatność sprawdzała jedna z dwórek.

O Katarzynie – namiętnej kobiecie oraz Katarzynie – skutecznej, potężnej i kontrowersyjnej władczyni Hanna Maria Giza rozmawiała w "Klubie Ludzi Ciekawych Wszystkiego" z historykiem prof. Piotrem Ugniewskim.

– Oceniając Katarzynę, powinniśmy brać pod uwagę również wątek psychologiczny – mówił prof. Ugniewski. Przyszła caryca doświadczała traum, które najprawdopodobniej zaważyły na jej późniejszym charakterze.

Matka cara Pawła I

Elżbieta traktowała Katarzynę jako matkę kolejnego cara. 19 września 1754, dziewięć lat po ślubie przyszedł na świat pierwszy syn Katarzyny – Paweł. Dziecko zostało jej odebrane od razu po porodzie. W rezultacie chłopca wychowywano bez kontaktu z matką. Podobnie było z jej późniejszą córką Anną, która również została szybko odebrana matce. Dziewczynka zmarła po jakimś czasie.

Zamach stanu

Po śmierci cesarzowej Elżbiety (25 grudnia 1762) tron objął wnuk Piotra I – Piotr Ulryk. Jednak nie zasiadał na nim długo. Po kilku miesiącach panowania Piotra III Katarzyna II przy pomocy faworytów i gwardzistów przeprowadziła przewrót pałacowy, pozbyła się męża i sama przejęła tron. Piotr III zginął zamordowany, a Katarzyna II 9 lipca 1762 objęła władzę w Rosji.

Caryca zmarła 17 listopada 1796 w wyniku wylewu i pęknięcia woreczka żółciowego. Podobno przed śmiercią sporządziła dokument, w którym pozbawiała swojego syna Pawła prawa do tronu, ale on znalazł ten list i go spalił.

Czy Katarzyna szpiegowała na rzecz Anglii? Wszak utrzymywała kontakty z ambasadorem tego kraju - Williamsem, nawet dostawała od niego pieniądze. Czy jej liczni kochankowie (wśród nich Stanisław Poniatowski, sekretarz Williamsa, późniejszy król Polski) robili z jej pomocą kariery polityczne? Co łączyło Katarzynę z wielkimi francuskimi myślicielami, Diderotem i Wolterem (ten ostatni nazwał ją kiedyś "Semiramidą Północy")? Na te i inne pytania znajdziemy odpowiedź w audycji "Wszystkie miłości carycy Katarzyny". Posłuchaj.

mk/im

Urodzony dowódca

Książę Józef od dziecka był szkolony na wojskowego, początki kariery związał z armią austriacką. Bratanek Stanisława Augusta w wieku 17 lat był już porucznikiem i służył cesarzowi Józefowi II. Gdy w 1789 roku został wezwany przez króla do armii polskiej, nie wahał się, by wrócić do ojczyzny swoich ojców. Dowodził wojskami w wojnie z Rosją w 1792 roku. Gdy przyszły czasy napoleońskie, Józef Poniatowski został ministrem wojny, naczelnym wodzem Księstwa Warszawskiego. Miejsce w historii największych polskich dowódców zapewnił sobie kampanią roku 1809.

– Poniatowski rozszerzył granice mikroskopijnego Księstwa Warszawskiego prawie w dwójnasób – opowiadał w felietonie "Ostatnia droga" Zygmunt Nowakowski na antenie Rozgłosni Polskiej Radia Wolna Europa. – Walczył o Toruń, o Sandomierz, zdobył Lublin, Zamość, Kraków, sięgnął aż do Lwowa. Czynił to konsekwentnie w imieniu Napoleona Bonapartego i kazał Polakom, co im oczywiście nie w smak było, składać przysięgę na wierność cesarzowi Francuzów.

Poniatowskiego zajmowały w tym czasie nie tylko kwestie dotyczące armii i wojny. Regulował też sprawy społeczne i administracyjne. Dla chłopów domagał się posad wójtów, a także optował za wprowadzeniem do sądownictwa kodeksu napoleońskiego.

– Książę Józef, choć nie urodził się na polityka albo na administratora, musiał bez niczyjej pomocy organizować zdobyte obszary, zaprowadzać w nich ład, ściągać podatki, rekrutować, sądzić – mówił o Poniatowskim w 1955 roku Zygmunt Nowakowski. – Musiał wchodzić w tysiące szczegółów, które dotąd były mu obce.

Dla Napoleona, dla honoru

W 1812 roku wziął udział w zakończonej klęską wyprawie na Moskwę. Pod jego dowództwem znajdował się złożony z polskich żołnierzy V Korpus Wielkiej Armii. Po katastrofie wojsk napoleońskich roku książę Józef Poniatowski przeciwstawił się naleganiom rządu i opinii publicznej, skłaniającej się do ugody z Aleksandrem I. Już wówczas podjął decyzję o odtworzeniu armii polskiej.

– Książę widział, że wobec zmowy trzech zaborców jego korpus od razu byłby zadławiony, a wyczerpanie ogólne i przygnębienie nie pozwalały liczyć tym razem na poryw powstańczy w kraju – przybliżał rozterki Poniatowskiego prof. Marian Kukiel. – Próba taka przyniosłaby tylko nowe klęski, których krajowi chciał oszczędzić (…). Po całonocnej, ciężkiej walce wewnętrznej, w której dwa razy sięgał po nabity pistolet, by z sobą skończyć, wciąż ważył sobie powtarzane słowa: "Honor, sumienie…". Postanowił wreszcie: "Nie, nie opuszczę Napoleona".

W połowie czerwca 1813 roku poprowadził wojsko do Saksonii, gdzie miał czas na przygotowanie do kampanii jesiennej. Polacy już wówczas wiedzieli, że trzy mocarstwa rozbiorowe wraz z Wielką Brytanią jako warunek pokoju z Napoleonem, zażądały zniesienia Księstwa Warszawskiego. Na co Bonaparte przystał.

– Polacy mogli stawiać sobie pytanie: za co mają umierać? – podkreślał w felietonie "Książę Józef. Ostatnia droga" prof. Kukiel. – Poniatowski jedną miał odpowiedź: "Odwagi i starajcie się, aby imię polskie miało mocny dźwięk! Możemy i winniśmy trzymać się hasła, że wszystko raczej utracić można prócz honoru".

Bitwa Narodów

16 października 1813 roku, po pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem książę Józef Poniatowski został mianowany przez Napoleona Marszałkiem Cesarstwa. Wyróżnienie cudzoziemca tym tytułem, które było jedynym takim przypadkiem w historii, stało się tylko przedsionkiem do chwały, która miała dopiero przyjść.

– W trzeci dzień bitwy, wśród zmagań z narastającą przewagą znów prowadził polską piechotę do przeciwuderzeń i znów ciężka kontuzja – opisywał poświęcenie marszałka prof. Marian Kukiel. – Nie zdołały topniejące siły napoleońskie złamać koncentrycznego naporu.

Książę Józef Poniatowski zginął 19 października 1813 roku, osłaniając odwrót wojsk francuskich. Zbyt wcześnie wysadzony most na Elsterze zablokował mu drogę ucieczki. Postrzelony chciał przeprawić się przez rzekę, ale ponownie przyjął strzały i utonął w nurcie Elstery.

Legenda głosi, że w młodości Cyganka wywróżyła mu, że przyczyną jego śmierci będzie sroka. W języku niemieckim "die Elster" oprócz ptaka z rodziny krukowatych oznacza także rzekę – Elsterę. Po latach na wyspie św. Heleny towarzysze wygnania mieli rozprawiać z Napoleonem o Polsce. Ten przysłuchując się dyskusji na temat królów polskich, miał powiedzieć, że prawdziwym królem mógł być tylko Józef Poniatowski.

Poniatowski pochowany został na cmentarzu św. Jana w Lipsku, gdzie do dzisiaj znajduje się poświęcona mu tablica. Jego zwłoki w 1814 roku sprowadzono do Polski i złożono najpierw w podziemiach Bazyliki Świętego Krzyża w Warszawie, a trzy lata później - 23 lipca 1817 roku - w krypcie św. Leonarda w katedrze na Wawelu.

mb

278 lat temu, 3 marca 1746 roku, urodziła się księżna Izabela Czartoryska, mecenaska sztuki, pisarka i poetka, założycielka pierwszego polskiego muzeum.

Choć przyszła na świat w jednej z najbogatszych rodów Rzeczpospolitej, nie odebrała starannego wykształcenia. Nie była też bardzo urodziwa. Miała jednak duży atut: była jedynaczką i jej mąż mógł liczyć na sowity posag. Wyszła za swojego bliskiego kuzyna Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Jako majętna kobieta mogła pozwolić sobie na zagraniczne podróże. Zwiedziła Europę, poznała wpływowych ludzi, do kraju wróciła odmieniona. Stała się ulubienicą salonów, na jej cześć pisano wiersze.

- Poznane we Francji i Anglii nowinki zaszczepiała w rodzimym krajobrazie - mówiła dr Maria Czeppe w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

Niedoszła królowa

Jej mąż miał spore szanse na polską koronę. Założył ją na skroń jednak jej inny kuzyn, Stanisław August Poniatowski, z którym łączyła ją zażyłość (niektórzy pamiętnikarze mówią nawet o romansie). Izabela, jako żona Adama Czartoryskiego, była stronniczką Familii.

- Ostro zwalczała zwolenników Rosji, nie szczędząc króla. Przez swą rodzinną politykę starała się w przyszłości zdobyć tron dla zięcia lub dla syna, a pruscy dyplomaci umiejętnie podsycali w niej tę nadzieję – dodawała dr Maria Czeppe.

Nadzieje te zostały rozwiane przez postanowienia Konstytucji 3 maja, na mocy której po bezpotomnej śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał trafić w ręce dynastii saskiej. Mimo to była zwolenniczką reform Sejmu Wielkiego, a uchwalenie ustawy przyjęła z entuzjazmem.

Pierwsze polskie muzeum

- Była to kobieta o ogromnym talencie do zjednywania sobie ludzi – wyjaśniała Barbara Grochulska w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Anegdoty i fakty". - Miała niezwykły temperament polityczny. Była kobietą, która chciała wszystko znać, wszystko wiedzieć, wszędzie się mieszać.

Dotkliwie przyjęła zdradę targowiczan, wśród których był jej zięć. Wspierała insurekcję kościuszkowską, a następnie założyła pierwsze polskie muzeum – Świątynię Sybilli w Puławach, w której gromadziła patriotyczne pamiątki. Za swoją postawę spotkała ją surowa kara, zaborcy skonfiskowali jej majątek.

bm

Przedstawiamy wybór artykułów i serwisów historycznych, które urozmaicą zdobywaną przez uczniów wiedzę, wzbogacą e-lekcje o najciekawsze audycje historyczne, infografiki i materiały interaktywne oraz pozwolą najbardziej zainteresowanym wsłuchać się w opinie najwybitniejszych historyków. Materiały przygotowane przez portal PolskieRadio24.pl bazują także na bogatych zbiorach nagrań z 95-letniej historii Polskiego Radia. Użytkownicy mają więc możliwość wsłuchać się w głosy wybitnych postaci, o których do tej pory jedynie czytali w podręcznikach.

W czwartym artykule z cyklu prezentujemy propozycje dotyczące oświecenia i epoki napoleońskiej. Wybór oparliśmy o podstawę programową (zalecenia dla poziomu podstawowego i rozszerzonego) dla liceów i techników.

OŚWIECENIE I EPOKA NAPOLEOŃSKA

XXIV Europa w dobie oświecenia.

Uczeń: charakteryzuje absolutyzm oświecony na przykładach państw sąsiadujących z Rzecząpospolitą Obojga Narodów; charakteryzuje proces modernizacji Rosji w XVIII w. i rosyjską ideę imperium.

Nasze propozycje:

• Sylwetka i ocena postaci Fryderyka II Wielkiego,
• Maria Teresa - zaborca z wyrzutami sumienia,
• Piotr I Wielki jako car, od którego rozpoczął się proces reformowania Rosji,
• Katarzyna Wielka - demon zła, natchnienie filozofów.

Uczeń: analizuje i interpretuje fragmenty tekstów myślicieli oświeceniowych;

Nasze propozycje:

• Postać Woltera w kontekście jego opinii o Polsce i Polakach. 

Materiały dla nauczycieli. Renesans

XXV Rewolucje XVIII w.

Uczeń: wyjaśnia genezę i charakteryzuje następstwa amerykańskiej wojny o niepodległość; 2) charakteryzuje ustrój Stanów Zjednoczonych w świetle założeń konstytucji amerykańskiej; przedstawia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;

Nasze propozycje:

• Ugoda ojców założycieli z Mayflower jako fundament poczucia wspólnoty mieszkańców kolonii, 
• Wojna siedmioletnia jako pierwszy konflikt światowy i naruszenie dotychczasowego układu sił,
• Deklaracja niepodległości - co zawierała, w jakich warunkach została ogłoszona?
• Bitwa pod Saratogą - sukces Tadeusza Kościuszki, 
• Jak Kazimierz Pułaski uratował amerykańskiego prezydenta,
• Sylwetka i ocena postaci Kazimierza Pułaskiego, 
• Postać Jerzego Waszyngtona, 
• Konstytucja USA i polskie tropy w niej zawarte, 

Uczeń: wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki rewolucji francuskiej;

Nasze propozycje:

• Upadek Bastylii i okoliczności wybuchu rewolucji,
• Sylwetka i ocena Ludwika XVI,
• "Deklaracja praw człowieka i obywatela" - historia i znaczenie dokumentu,
• Wandea, czyli ludobójstwo francusko-francuskie, 

Uczeń: ocenia rolę przywódców rewolucji amerykańskiej i francuskiej; 2) charakteryzuje etapy rewolucji francuskiej i wyjaśnia specyfikę okresu jakobińskiego;

Nasze propozycje:

• Sylwetka Georgesa Dantona,
• Postać Maximiliena Robespierre'a,
• Camille Desmoulins - poeta rewolucji francuskiej,
• Nicolas de Condorcet - filozof rewolucji francuskiej,

Materiały dla uczniów i nauczycieli. Starożytność i średniowiecze

XXVI. Rzeczpospolita w XVIII w. (od czasów saskich do Konstytucji 3 maja).

Wszystkie informacje dotyczące schyłkowego okresu istnienia Rzeczpospolitej można znaleźć w serwisie poświęconym Konstytucji 3 maja. [Kliknij w poniższy obrazek]

XXVII Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie).

Uczeń: wyjaśnia wpływ konfederacji targowickiej na wybuch wojny z Rosją;

Nasze propozycje:

• Konfederacja targowicka jako symbol zdrady narodowej, 
• Sąd nad postacią Stanisława Szczęsnego-Potockiego,
• Skutki przystąpienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Targowicy,  

Uczeń: charakteryzuje przebieg powstania kościuszkowskiego, z uwzględnieniem roli jego przywódców;

Nasze propozycje:

• Tadeusz Kościuszko - sylwetka i ocena postaci, 
• Okoliczności objęcia przez Kościuszkę funkcji naczelnika insurekcji,
• Znaczenie uniwersału połanieckiego, 
• Zwycięstwo pod Racławicami, 
• Maciejowice - ostatnia bitwa I Rzeczpospolitej, 
• Rzeź Pragi.

Przywódcy i postacie insurekcji:

• Julian Ursyn Niemcewicz,
• Jan Kiliński,
• Jakub Jasiński,
• Bartosz Głowacki, 

Uczeń: przedstawia przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w.

Nasze propozycje:

• Czy Polska mogła uniknąć rozbiorów?
• Jak Prusy wmanewrowały nas w rozbiory,
• III rozbiór Polski jako zachwianie równowagi w Europie, 

Materiały dla nauczycieli. XVII WIEK

XXVIII Kultura doby oświecenia w Rzeczypospolitej.

Uczeń: rozpoznaje dokonania przedstawicieli polskiego oświecenia w dziedzinie kultury; omawia rolę instytucji oświeceniowych (Komisja Edukacji Narodowej, Biblioteka Załuskich, teatr, czasopiśmiennictwo).

Nasze propozycje:

• Monitor - najważniejsze czasopismo polskiego oświecenia,
• Józef Maksymilian Ossoliński - twórca Ossolineum,
• Czym była i jakie było znaczenie Komisji Edukacji Narodowej?

Uczeń: omawia i ocenia dorobek piśmiennictwa oświeceniowego w służbie Rzeczypospolitej (Hugona Kołłątaja, Stanisława Staszica);

Nasze propozycje:

• Postać Stanisława Konarskiego,
• Sylwetka Hugona Kołłątaja,
• Kim był Stanisław Staszic?
• Ignacy Krasicki - satyryk doby oświecenia,
• Jan Śniadecki, czyli "mędrca szkiełko i oko",

Uczeń: omawia rolę Stanisława Augusta jako mecenasa sztuki.

Nasze propozycje:

• Sylwetka Stanisława Augusta Poniatowskiego, 
• Canaletto jako malarz Warszawy, 

XXIX Epoka napoleońska.

Uczeń: charakteryzuje walkę Francji o dominację w Europie; 2) przedstawia sukcesy i porażki wewnętrznej polityki Napoleona;

Nasze propozycje: 

• Sylwetka Napoleona Bonaparte,
• Kodeks Napoleona jako fundament prawa 
• Austerlitz - bitwa trzech cesarzy, 
• Borodino - pyrrusowe zwycięstwo Napoleona,
• Sto dni Napoleona, 
• Klęska pod Waterloo.

Uczeń: przedstawia przykłady zaangażowania się Polaków po stronie Napoleona, z uwzględnieniem Legionów Polskich we Włoszech;

Nasze propozycje: 

• Legiony Polskie we Włoszech,
• Jan Henryk Dąbrowski - bohater hymnu,
• Sylwetka księcia Józefa Poniatowskiego,
• Jan Kozietulski - gwardzista Napoleona,
• Józef Sułkowski - adiutant Bonapartego, 
• Szarża pod Samosierrą. 

Uczeń: charakteryzuje genezę, ustrój i dzieje Księstwa Warszawskiego;

Nasze propozycje: 

• Księstwo Warszawskie - państwo kompromisowe.