Historia

Józef Pankiewicz. Pierwszy polski impresjonista

Ostatnia aktualizacja: 04.07.2022 05:40
82 lata temu, 4 lipca 1940 roku we Francji, zmarł wybitny malarz Józef Pankiewicz. Był prekursorem impresjonizmu, symbolizmu i koloryzmu w Polsce.
Józef Pankiewicz, 1928 rok.
Józef Pankiewicz, 1928 rok.Foto: NAC/autor nieznany

Józef Pankiewicz - urodzony 29 listopada 1866 roku w Lublinie - kształcenie zaczynał w warszawskiej Klasie Rysunkowej u Aleksandra Kamińskiego i Wojciecha Gersona. Ponieważ jednak dawała ona tylko podstawy, spędził tam jedynie rok. Z poznanym w klasie rówieśnikiem i przyjacielem, Władysławem Podkowińskim wyjechał w 1885 roku do Petersburga, by tam się dalej uczyć. Po roku wrócił i intensywnie pracował w wynajętej razem z Podkowińskim pracowni. Następnie w 1889 obaj ruszyli ze swoimi obrazami do Paryża. Tam Podkowiński odniósł swój pierwszy sukces: jego realistyczne płótno "Targ na jarzyny na Placu za Żelazną Bramą" (1888) został nagrodzony srebrnym medalem na Wystawie Powszechnej.

Z Francji na Lubelszczyznę

Francja okazała się dla malarza tyleż inspirująca, co kosztowna, więc po roku zmuszony był wrócić do Polski. Przywiózł ze sobą głęboką fascynację impresjonizmem nieznanym jeszcze w Polsce, a i we Francji znanym tylko w wąskich kręgach artystycznych. Swoje prace powstałe we Francji Pankiewicz i Podkowiński pokazali na wystawie w Warszawie w salonie Aleksandra Krywulta, zwanym wymownie salonem wyklętych.

- Po powrocie z Paryża do Polski pokazuje swoje obrazy impresjonistyczne - opowiadała kuratorka Anna Hałata w audycji Agnieszki Krawiec w Polskim Radiu. - Zostają one odebrane bardzo negatywnie, zarówno przez krytykę, jak i przez publiczność. Ale to nie zniechęca Pankiewicza, który maluje pejzaże kazimierskie, które wykorzystują wartości światła, zestawia tony ciepłe z zimnymi i piętrzy plany - dodawała.

Posłuchaj
08:47 pankiewicz wystawa.mp3 Wokół wystawy "Pankiewicz i po… Uwalnianie koloru" w Muzeum Lubelskim. "Pankiewicz i uczniowie. Polscy malarze uwalniają kolor". Audycja Agnieszki Krawiec z cyklu "Wybieram Dwójkę". (PR, 28.07.2016)

 

Pankiewicz stworzył na Lubelszczyźnie kolejne dzieła, takie jak: "Wóz z sianem" (1890), "Lato. Motyw z Kazimierza" (1980) czy "Pejzaż z krzewami" (1890). Głównymi źródłami inspiracji, jak twierdzą krytycy, byli dla niego Claude Monet i Aleksander Gierymski. Z jego obrazów bije prawdziwa fascynacja rozświetlonym pejzażem i słońcem południowej Francji. Dziś można zobaczyć w nich także bardzo duże podobieństwo do postimpresjonisty Vincenta Van Gogha.

Okres ciemny

Prawdopodobnie zniechęcony negatywną recepcją swoich prac, a może poniekąd poddając się swojej naturalnej refleksyjności, Pankiewicz diametralnie zmienił paletę kolorów. Nastał ciemny okres jego twórczości, w którym malował nokturny. Nocne pejzaże oddawały refleksyjny nastrój chwili późnego zmierzchu wchodzącego w noc. Powstały wówczas: "Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą" (1982), "Zaułek nocą - Wąski Dunaj" (1892), "Łabędzie w Ogrodzie Saskim nocą" (1983), czy "Park w Duboju" (1897).

Kolejna zmiana stylu nastąpiła w okresie I wojny światowej, którą Pankiewicz spędził w Madrycie. Pod wpływem swojego przyjaciela, malarza Roberta Delaunaya, Pankiewicz skłania się w stronę kubizmu. Nie jest to jednak kubizm w czystej postaci. Na obrazach Pankiewicza z okresu hiszpańskiego ("Ulica w Madrycie" - 1916, "Taras w Madrycie" - 1917) widać tendencję do geometrycznych form i intensywnych kolorów, jednak nie dochodzi u niego do wykrzywiania czy pocięcia naturalnych kształtów.

Po I wojnie światowej Pankiewicz wprowadził koloryzm w Polsce, który nawiązywał do francuskiego postimpresjonizmu (Van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cezanne).

- Stworzył własny styl - mówił krytyk Stanisław Krzysztof Stopczyk w audycji Anny Burzyńskiej w Polskim Radiu. - W tym można go porównać do Bonnarda, że był bardzo uwrażliwiony na kolor jako główne tworzywo obrazu, co go kreowało później na przywódcę kapistów polskich - opowiadał.

Posłuchaj
16:21 pankiewicz i kapizm___f 24037_tr_0-0_116076476117bfe6[00].mp3 "Pankiewicz i kapizm". Audycja Anny Burzyńskiej z cyklu "Sztuka bez ram". (PR, 22.02.1981)

 

Inspirująca zmiana

W latach 1923-25 Pankiewicz wykładał na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i wywarł silny wpływ na malarzy zaliczanych do grupy kapistów. Byli to jego uczniowie tacy jak: Cybis, Czapski, Potworowski. Chcąc pojechać do Francji na dalsze studia, stworzyli oni komitet paryski, w skrócie KP.

- Tych artystów łączyły wspólne idee, do których należało tzw. malarskie konstruowanie płótna, czyli ważność barwy, światła, obraz nie musiał odwoływać się do tematu, temat nie był ważny - wymieniała w Polskim Radiu Anna Hałata. - Przede wszystkim ważna była forma, budowana przy pomocy koloru, który określał płaszczyznę, przestrzeń i światło obrazu - mówiła.

Charakterystyczna dla twórczości Pankiewicza jest nieustanna zmiana stylu pod wpływem podróży, przyjaźni bądź twórczości innych artystów. Sam mówił, że zmiana jest dla niego najważniejsza.

- Była to twórczość bardzo osobista i autentyczna, wynikająca z głębokich potrzeb kreacyjnych, nadających kształt światu - opowiadał o Pankiewiczu krytyk Stanisław Krzysztof Stopczyk w Polskim Radiu. - Tylko że przy tej jednolitości, konsekwencji linii rozwojowej ta sztuka szła meandrami, zmieniała się nieustannie. Celem było pokazanie siebie samego na płótnie obrazu - podsumował.

Portrety

Niezwykle istotnym rozdziałem twórczości Pankiewicza są portrety. Zaczął je malować na zamówienie w 1893 roku, dzięki czemu mógł zarobić. Wcześniej tworzył realistyczne ubogich Żydów - handlarzy ("Żyd z koszem" - 1887). Powstały w tym czasie najbardziej charakterystyczne obrazy artysty: rozświetlony "Portret dziewczynki w czerwonej sukience (1897) i ciemny "Portret pani Oderfeldowej z córką" (1899), mocno inspirowany Jamesem Whistlerem. Ponadto Pankiewicz tworzył pod wpływem sztuki japońskiej ze znanej kolekcji Feliksa Mangghi-Jasieńskiego: "Japonka" (1908).     

Józef Pankiewicz zmarł 4 lipca 1940 we Francji.

az

Czytaj także

Symbolika spod pędzla

Ostatnia aktualizacja: 13.10.2010 08:00
Malarskim trendem Młodej Polski była symbolika. Ulubionym tematem artystów tworzących w latach 1980-1918 były ludowe legendy i mistycyzm.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Vincent van Gogh malował słoneczniki, miasteczka, ludzi i… własny obłęd

Ostatnia aktualizacja: 30.03.2023 05:40
"Jeśli chodzi o moją pracę, naraziłem dla niej życie, a rozum mój załamał się" – pisał w liście do brata. 30 marca 1853 roku urodził się Vincent van Gogh, jeden z najbardziej rozpoznawalnych malarzy na świecie. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Claude Monet. Ambasador impresjonizmu

Ostatnia aktualizacja: 14.11.2023 05:40
183 lata temu urodził się Claude Monet. "Impresja, wschód słońca" – to tytuł najsłynniejszego obrazu francuskiego malarza, od którego pochodzi nazwa jednego z najbardziej znanych i popularnych kierunków w sztuce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pankiewicz i uczniowie. Polscy malarze uwalniają kolor

Ostatnia aktualizacja: 28.07.2016 16:32
- Józef Pankiewicz był artystą oddanym kolorowi i światłu - przypominała Anna Hałata, jedna z kuratorek wystawy "Pankiewicz i po… Uwalnianie koloru" w Muzeum Lubelskim.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Ślewiński. Rudzielce, sieroty i straszne podatki

Ostatnia aktualizacja: 24.03.2024 05:45
24 marca 1918 roku w Paryżu zmarł Władysław Ślewiński, jeden z najwybitniejszych polskich postimpresjonistów, prekursor secesji w polskim malarstwie. Być może nie zostałby artystą, gdyby nie... urząd skarbowy.
rozwiń zwiń