17 lutego 1940 roku w Niepokalanowie aresztowany został przez gestapo, a następnie przewieziony do więzienia na Pawiaku, ojciec Maksymilian Maria Kolbe. To był początek jego drogi do śmierci w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz.

Życie w zakonie

Rajmund Kolbe urodził się 8 stycznia 1894 roku w Zduńskiej Woli. W wieku 16 lat wstąpił do zakonu franciszkanów we Lwowie i otrzymał imię Maksymilian. Następnie pojechał do Rzymu, gdzie uzyskał doktoraty z filozofii i teologii. Tam w 1917 roku założył stowarzyszenie Rycerstwa Niepokalanej, a rok później przyjął święcenia kapłańskie.

Po powrocie do Polski w 1919 roku założył pod Warszawą klasztor w Niepokalanowie oraz zaczął wydawać pismo "Rycerz Niepokalanej". Sukcesy odniesione w Polsce nie zadowoliły zakonnika. Chcąc zdobyć cały świat dla Niepokalanej, wyjechał w 1930 roku na misje do Chin, a potem do Japonii.

Mimo że, nawet niektórzy jego bracia uważali, że wyprawa na Daleki Wschód to szaleństwo, o. Kolbe stworzył w Nagasaki drugi Niepokalanów. Wydawał japoński odpowiednik "Rycerza Niepokalanej" oraz założył nowicjat i seminarium.

KL Auschwitz - zobacz serwis edukacyjny w 75. rocznicę wyzwolenia obozu.

Wojna, aresztowanie, Auschwitz

W 1936 roku zakonnik wrócił do Polski, gdzie zastała go wojna. Został aresztowany przez Gestapo, był przesłuchiwany na Pawiaku. 28 maja 1941 o. Maksymilian Kolbe trafił do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Nadano mu numer 16670.

- Ojciec Kolbe był pełen nieziemskiego spokoju, w nocy pocieszał i podnosił na duchu skazańców. Chciał w nich wzbudzić wolę życia i przetrwania – wspominał jeden z ocalonych więźniów.

Do swoich towarzyszy mówił: "Ufajcie Niepokalanej, wy młodzi żyć będziecie. Ja obozu nie przeżyję, ale wy będziecie uratowani".

Oddał swoje życie

W lipcu 1941 roku, po ucieczce jednego z więźniów, komendant obozu - lagerführer Karl Fritsch skazał dziesięć osób na śmierć głodową. Choć o. Maksymiliana Kolbe nie było w tej grupie, ten dobrowolnie zamienił się i ofiarował swoje życie za nieznanego mu Franciszka Gajowniczka.

Swoją decyzję uzasadniał: "mam już blisko pięćdziesiąt lat, życie moje przeżyłem, a ten ma życie przed sobą. Ma żonę i dzieci". Zaskoczonemu Niemcowi, który pytał, dlaczego chce pójść na śmierć za obcego człowieka, odpowiedział: "chcę innym dodać odwagi do życia".

Franciszkanin zmarł 14 sierpnia 1941 roku, dobity zastrzykiem fenolu, jako ostatni z więźniów zamkniętych w bunkrze głodowym, w podziemiach bloku 11, tzw. bloku śmierci.

Uratowany przez Kolbego

Franciszek Gajowniczek przeżył wojnę. Zmarł w 1995 roku w Brzegu na Opolszczyźnie w wieku 94 lat. Pochowany został na cmentarzu przyklasztornym franciszkanów w Niepokalanowie.

Posłuchaj wspomnień Franciszka Gajowniczka zachowanych w Archiwum Polskiego Radia:

O. Maksymilian Kolbe został beatyfikowany przez papieża Pawła VI w 1971 roku. Jedenaście lat później, 10 października 1982 jego kanonizacji dokonał papież Jan Paweł II. Pozdrawiając biskupów niemieckich, papież powiedział: "Niech nowy święty, ojciec Maksymilian Kolbe, uprasza wam, waszemu ludowi i krajowi opiekę Bożą i trwały pokój w wolności i sprawiedliwości". Na koniec dodał: "Proszę wszystkich o modlitwę w intencji narodu polskiego".

Posłuchaj

mk

KL Plaszow (KL z niem. Konzentrationslager) był początkowo niewielkim obozem pracy przeznaczonym dla około 2 tysięcy więźniów. Utworzono go w październiku 1942 roku na terenie dwóch krakowskich cmentarzy żydowskich położonych w dzielnicy Płaszów.

Obóz przeznaczony był dla Żydów zdolnych do pracy, którzy do tej pory zamknięci byli w gettach: krakowskim (zlokalizowanym w dzielnicy Podgórze, a nie jak jest to przedstawione w filmie "Lista Schindlera" Steven Spielberga na Kazimierzu) i tarnowskim oraz dla tych, którzy zasiedlali podkrakowskie miejscowości, takie jak Wieliczka czy Brzesko. W obozie byli też Żydzi z Węgier i Słowacji oraz Polacy.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

W styczniu 1944 roku, w związku z likwidacją getta krakowskiego, KL Plaszow przekształcono w obóz koncentracyjny. Zwiększono też znacznie jego obszar i liczbę więźniów.

- Szacuje się, że przez obóz przeszło od 25. do 35. tysięcy więźniów – relacjonowała dr Martyna Grądzka-Rejak, historyk, judaista w rozmowie z Katarzyną Kobylecką w audycji Polskiego Radia.

Sytuacja kobiet

Praca przymusowa w obozie w Płaszowie była szczególnie ciężka dla więzionych tam kobiet, które zmuszone były do pracy w kamieniołomach, w tym do ciągnięcia wózków wypełnionych kamieniami, co było zdecydowanie ponad ich siły. 

- Jeżeli chodzi o historię KL Plaszow, to tam widać, przez jakie piekło przechodziły kobiety i to było piekło, które zgotowali im tak naprawdę ich współwięźniowie – Katarzyna Kobylecka komentowała kwestię licznych gwałtów, których więźniarki doświadczały na ogół ze strony Żydów, którzy często wywodzili się z grupy więźniów tak zwanych funkcyjnych.

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Zagłada

W Płaszowie miały zostać wybudowane komory gazowe, jednak planu tego ostatecznie nie zrealizowano. Zamiast tego mordowano poprzez rozstrzelanie na terenie samego obozu. Według relacji świadków miejsce kaźni było stale widoczne dla pracujących więźniów.

Poza tym wysyłano też transporty Żydów do obozu zagłady Auschwitz–Birkenau.

Jesienią 1944 roku, w związku ze zbliżającym się frontem wschodnim, Niemcy ewakuowali większość więźniów do obozów na terenie Rzeszy: Dachau i Buchenwaldu. Pozostała niewielka grupa przebywała na terenie obozu do stycznia 1945 roku. Nie skończyły się jednak transporty do komór gazowych. W dniu 14 stycznia 1945 roku ostatnia grupa więźniów wyruszyła pieszo do Auschwitz–Birkenau.

az/im

Z okazji 75. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz portal PolskieRadio24.pl prezentuje serwis edukacyjny www.klauschwitz.info.

Oddajemy głos byłym więźniom, których wstrząsające relacje przedstawiają codzienność piekła na ziemi. Prezentujemy najważniejsze fakty i wydarzenia z historii działania największej niemieckiej nazistowskiej fabryki śmierci. Wyjaśniamy mechanizm zbrodni i przypominamy postacie ludzi odpowiedzialnych za niespotykane dotąd w skali świata ludobójstwo.

Serwis jest dostępny w czterech wersjach językowych: polskiej, angielskiej, niemieckiej i hiszpańskiej. Premiera serwisu będzie miała miejsce 24 stycznia.

Trybunał amerykański skazał siedmiu oskarżonych na karę śmierci, dziewięciu na karę dożywotniego lub terminowego pozbawienia wolności, zaś siedmiu postawionych przed sądem uniewinniono.

Wyroki śmierci przez powieszenie wykonano 2 sierpnia 1948 roku w więzieniu Landsberg. Ponieważ kary pozbawienia wolności były stopniowo łagodzone, do 1960 roku pozostali skazani byli już na wolności.

Amerykański trybunał wojskowy przeciwko nazistowskim lekarzom

Był to pierwszy z 12 procesów norymberskich, przeprowadzonych przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi po zakończeniu głównego procesu 22 niemieckich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Na ławie oskarżonych zasiadły 23 osoby, wśród nich: główny oskarżony dr Karl Brandt (komisarz III Rzeszy ds. zdrowia, lekarz przyboczny Adolfa Hitlera); dr Karl Gebhardt (ostatni prezes hitlerowskiego Czerwonego Krzyża, lekarz przyboczny Heinricha Himmlera); dr Joachim Mrugowsky (dyrektor Instytutu Higieny Waffen-SS); dr Waldemar Hoven (lekarz obozowy w Buchenwaldzie); Wolfram Sievers (sekretarz generalny Towarzystwa Ahnenerbe zajmującego się dowodami na wyższość rasy aryjskiej).

" Mengele - "Anioł Śmierci" z Auschwitz"

Pseudomedyczne eksperymenty

Wszyscy zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, a także przynależność do organizacji przestępczej SS. Zarzucono im przede wszystkim przeprowadzanie eksperymentów na więźniach niemieckich obozów koncentracyjnych. Zbrodnicze eksperymenty na więźniarkach Ravensbrück osobiście przeprowadzał dr Karl Gebhardt i dr Herta Oberheuser.

Podobną zbrodniczą działalność jako lekarz obozowy w Buchenwaldzie prowadził dr Waldemar Hoven. Dr Karl Brandt wydawał rozkazy i osobiście nadzorował wszystkie eksperymenty. Z kolei Viktor Brack był odpowiedzialny za przeprowadzenie akcji Einsatz Reinhard (zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i regionie białostockim) oraz plany sterylizacji całych narodów. Brack przewodził też akcji T4 (eutanazji umysłowo chorych oraz inwalidów) i akcji eksterminacji niezdolnych do pracy więźniów obozów koncentracyjnych. 

mk/im

Drugi proces oświęcimski, proces członków załogi niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, toczył się w dniach od 20 grudnia 1963 do 10 sierpnia 1965 roku. Odbywał się on przed zachodnioniemieckim sądem we Frankfurcie nad Menem.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Mimo, że przeciw 20 niemieckim zbrodniarzom oświęcimskim zeznawało 365 świadków, a także dostępny był bardzo obszerny materiał dowodowy, to niemal każdy z oskarżonych twierdził, że jest niewinny. Tylko Hans Stark przyznał się w ostatnim słowie do mordowania więźniów, tłumacząc, że w takim duchu został wychowany przez Hitlerjugend i SS. "Zapomniałem o dziesięciu przykazaniach Boskich, a uwierzyłem w program partyjny" - słowa Starka przytacza obecny na procesie specjalny wysłannik Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, Tadeusz Nowakowski.

Reszta oprawców z Oświęcimia w swoich ostatnich słowach twierdziła: dentysta, dr Willy Frank: "Ratowałem więźniom życie. Jestem niewinny"; dentysta dr Willi Schatz: "Nikomu krzywdy nie wyrządziłem. Jestem niewinny"; aptekarz, dr Victor Capesius: "Na rampie zbierałem tylko lekarstwa dla więźniów. Jestem niewinny"; morderca tysięcy ludzi przez zastrzyk fenolu, sanitariusz Josef Klehr: "Nie poczuwam się do niczego. Jestem niewinny"; kapo Emil Bednarek: "Nigdy nie zabiłem, nigdy nie katowałem". Do samego końca tego wstrząsającego, trwającego dwadzieścia miesięcy procesu niemieccy zbrodniarze hitlerowscy nie wykazali skruchy. Mimo wielu dowodów zbrodni oraz przeprowadzenia oględzin obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, wyroki zapadły dość łagodne.

Decyzje sądu frankfurckiego oburzyły cały świat. Sześciu oskarżonych zostało skazanych na karę dożywotniego więzienia, jedenastu na karę więzienia od 3 do 11 lat, trzech zostało uniewinnionych.

Mordercy zza biurka, funkcjonariusze gestapo i lekarze, którzy przeprowadzali selekcję na rampie potraktowani zostali z nadzwyczajną wyrozumiałością.

mk

27 stycznia 1945 roku oswobodzonych zostało 7 tysięcy więźniów największej "fabryki śmierci", w tym ponad 300 dzieci. Niemieckiemu kierownictwu obozu Auschwitz nie udało się zatrzeć wszystkich śladów.

Według Muzeum Auschwitz, na podstawie szacunkowych danych przyjmuje się, że do obozu deportowanych zostało co najmniej 232 tys. dzieci i młodocianych, z których ok. 216 tys. stanowili Żydzi, 11 tys. Romowie, ok. 3 tys. Polacy, ponad 1 tys. Białorusini oraz kilkuset Rosjan, Ukraińców i innych.

Ogółem w obozie zarejestrowano ok. 23 tys. dzieci i młodocianych, z których w styczniu 1945 r. na terenie Auschwitz oswobodzono nieco ponad 700.