Historia

Zofia Rysiówna. Aktorka, która ocaliła Jana Karskiego

Ostatnia aktualizacja: 17.05.2023 05:50
17 maja 1920 roku w Rozwadowie urodziła się Zofia Rysiówna, aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Podczas II wojny światowej była zaangażowana w działalność konspiracyjną, przez którą została aresztowana i osadzona w niemieckim obozie koncentracyjnym w Ravensbrück.
Zofia Rysiówna w 2002 roku
Zofia Rysiówna w 2002 roku Foto: FORUM

"Nie wiedziałam, że jestem w konspiracji"

Naukę aktorstwa rozpoczęła w 1938 roku w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie. Po wybuchu II wojny światowej kontynuowała swoją edukację uczęszczając na tajne komplety organizowane przez PIST. Zaangażowała się również w działalność konspiracyjną – była kurierką i łączniczką przy 1. Oddziale Ochrony Przerzutów i Łączności Związku Walki Zbrojnej w Nowym Sączu.

- Zabrzmi to śmiesznie, ale ja w ogóle nie wiedziałam, że jestem w konspiracji. Przysięgę złożyłam mojemu bratu i nie wypytywałam go o żadne szczegóły, a on też mi się nie zwierzał z tego, co robi. Wszystko polegało na pewnych moich domysłach. Mój brat wychodził ze słusznego założenia, że jak ktoś nie wie, to nigdy tego nie powie – opowiadała ze śmiechem Zofia Rysiówna w rozmowie z Joanną Suchecką.

Posłuchaj
83:55 aktorka zofia rysiówna o swoich wspomnieniach z gestapo i ob___3977_tr_0-0_9993299bc3b8e97[00].mp3 Jak wyglądało życie Zofii Rysiówny podczas II wojny światowej? Audycja Joanny Sucheckiej "Aktorka Zofia Rysiówna o swoich wspomnieniach z Gestapo i obozu koncentracyjnego". (PR, 18.03.1969)

W sierpniu 1941 roku początkująca aktorka brała udział w akcji odbicia z gestapowskich rąk Jana Karskiego, który został przewieziony do nowosądeckiego szpitala, ponieważ próbował popełnić samobójstwo. Operacja została pieczołowicie zaplanowana przez członków ZWZ i krakowskiego PPS-u. Większość personelu medycznego ośrodka już od dawna była zaangażowana w działania konspiracyjne – kluczową rolę odegrał tu doktor Jan Słowikowski, który na miejscu osobiście zajmował się Karskim.

Akcja oswabadzająca okazała się sukcesem, a pacjenta ukryto na wsi – początkowo w pobliskiej gajówce, a później w posiadłości Danuty i Ludwika Sławików we wsi Kąty. W ramach zemsty za uratowanie Karskiego 21 sierpnia 1941 roku Niemcy rozstrzelali 32 osoby.

- Został mi na ten temat taki jakiś cień. Profesor Jan Karski ten nigdy sam z siebie się do nas nie odezwał, nie nawiązał żadnego kontaktu. Władze Nowego Sącza zapraszały pana profesora, żeby się zjawił u nas i powiedział nam kilka dobrych słów. Nie udało się – wspominała Zofia Rysiówna w 1999 roku w audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności" - Ja sama zresztą napisałam do niego list z prośbą, żeby wtedy, kiedy odbiera swoje doktoraty i liczne zaszczyty, zaprosił kogoś z nas na taką uroczystość. Otrzymałam takie zaproszenie i spotkałam się z profesorem, ale nie mieliśmy ani przez chwilę autentycznej szczerości. Coś stanęło między nami – dodała.

Posłuchaj
14:05 zofia rysiówna___350_99_ii_tr_0-0_11283116bc416e9e[00] (1).mp3 O swoich wojennych losach wspomina Zofia Rysiówna. Opowiada między innymi o swoich pierwszych krokach w konspiracji, represjach wobec pokolenia Kolumbów i akcji oswabadzającej Jana Karskiego. Audycja z cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 08.03.1999)

We wrześniu 1941 roku aktorka została aresztowana i osadzona w niemieckim obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, gdzie przebywała do maja 1945 roku.

Jej żywioł to teatr

Po zakończeniu II wojny światowej Rysiówna wróciła do Polski (dzielący ją od ojczyzny dystans pokonała na piechotę) - najpierw do Nowego Sącza, a później do Krakowa. Tam zdała eksternistyczny egzamin aktorski i jeszcze tego samego roku zadebiutowała na scenie Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego, grając Balladynę.

- Reżyser Władysław Woźnik życzył sobie, żeby główną rolę grała nie jakaś pełna czaru przedwojenna diwa, a zwyczajna dziewczyna. Więc jak mnie zobaczył z tymi moimi dwoma czarnymi warkoczami, to się mu spodobałam – mówiła Zofia Rysiówna w rozmowie z Anną Lisiecką.

Posłuchaj
39:30 zofia rysiówna___3617_00_i_tr_0-0_9989504bc3ed788[00].mp3 O swojej karierze opowiada Zofia Rysiówna w rozmowie z Anną Lisiecką. Audycja "Sekrety, konkrety" (PR, 06.06.2000) 

W kolejnych latach Rysiówna występowała na deskach krakowskich teatrów dramatycznych. W połowie lat 50. osiadła w Warszawie. Tam grała między innymi w Teatrze Polskim, Teatrze Klasycznym, Teatrze Nowym oraz w Teatrze Powszechnym. 

Od 1956 roku była związana z Teatrem Telewizji. Po raz pierwszy na małym ekranie pojawiła się w sztuce "Muchy" Jeana-Paula Sartre’a w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Do swojej śmierci w 2003 roku zagrała w ponad siedemdziesięciu spektaklach zrealizowanych przez Teatr Telewizji - między innymi w "Niemcach" Leona Kruczkowskiego w reżyserii Hanuszkiewicza (1961), "Idach marcowych" Thortona Wildera w reż. Jerzego Gruzy (1962), "Chłopcach" Stanisława Grochowiaka w reż. Tadeusza Jaworskiego (1966), "Domu kobiet" Zofii Nałkowskiej w reż. Jana Kulczyńskiego (1974) czy "Warszawiance" Stanisława Wyspiańskiego w reż. Andrzeja Łapickiego (1978). Swoją ostatnią rolę Rysiówna zagrała w 2002 roku w spektaklu "Tartuffe, czyli obłudnik" Moliera w reż. Andrzeja Seweryna.

Film, dubbing i Polskie Radio

Aktorka nie ograniczała się jedynie do teatru, ale wystąpiła także w kilku filmach. Zadebiutowała w 1963 roku rolą Fornalczykowej w "Mam tu swój dom" Juliana Dziedziny. W kolejnym roku pojawiła się w "Drewnianym różańcu" Ewy i Czesława Petelskich, a w 1965 w "Tataraku" Andrzeja Szafiańskiego. Ważne w karierze Rysiówny były także jej role w serialach: w latach 1988-1990 grała w produkcji "W labiryncie" Pawła Karpińskiego, a od 1980 do 2000 roku w "Domu" Jana Łomnickiego. 

W latach 70. i 80. aktorka zajmowała się dubbingiem. Swojego głosu użyczyła w 1978 roku Emmie, jednej z bohaterek bajki muzycznej "Lato Muminków" w reż. Andrzeja Marii Marczewskiego, wyprodukowanej przez firmę Wifon i wydanej na kasetach magnetofonowycb, a w 1985 i 1986 Kangurzycy z "Kubusia Puchatka" i "Chatki Puchatka". Brała też udział w audycjach nagrywanych przez Polskie Radio - można ją usłyszeć w słuchowiskach "Samotność na sprzedaż" Waldemara Modestowicza i "W popiół płodna" Stanisława Grochowiaka. 

Rysiówna została odznaczona wieloma orderami, w tym Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi z Mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Partyzanckim i Krzyżem Oświęcimskim. Artystka zmarła 17 listopada 2003 roku w Warszawie. Została pochowana na Cmentarzu Komunalnym w Nowym Sączu.

jb

Bibliografia:

1. Monika Mokrzycka-Pokora, Zofia Rysiówna, https://culture.pl/pl/tworca/zofia-rysiowna.

2. Zofia Rysiówna, Encyklopedia Teatru Polskiego, http://www.encyklopediateatru.pl/osoby/169/zofia-rysiowna. 

Czytaj także

Elżbieta Czyżewska - aktorska osobowość

Ostatnia aktualizacja: 14.05.2023 05:45
85 lat temu, 14 maja 1938 roku, urodziła się aktorka Elżbieta Czyżewska, jedna z najbardziej popularnych polskich aktorek lat 60., której atutem na ekranie była wyjątkowa osobowość.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konstanty Stanisławski - ojciec współczesnego aktorstwa

Ostatnia aktualizacja: 07.08.2023 05:35
7 sierpnia 1938 roku zmarł w Moskwie wybitny aktor i reżyser, a przede wszystkim reformator teatru Konstanty Stanisławski. Był twórcą pierwszego na świecie systemu opisującego wewnętrzne mechanizmy pracy aktora, który stał się podstawą współczesnego warsztatu aktorskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leon Niemczyk. Amant z charakterem

Ostatnia aktualizacja: 29.11.2023 05:38
17 lat temu, 29 listopada 2006 roku, zmarł wybitny aktor teatralny i filmowy Leon Niemczyk. W swojej intensywnej, trwającej ponad 50 lat karierze zagrał w przeszło 400 filmach.
rozwiń zwiń