Choć planował zostać inżynierem, zrządzeniem losu zajął się aktorstwem. W pamięci wielu zapisał się jako niezrównany aktor komediowy m.in. w "Poszukiwanym, poszukiwanej", "Karierze Nikodema Dyzmy", "Alternatywach 4" czy w "C.K. Dezerterach".

Niedoszły inżynier

Wojciech Pokora urodził się 2 października 1934 roku na warszawskim Grochowie. Przyszedł na świat w inżynierskiej rodzinie. Jak twierdził po latach, w dzieciństwie był wychowywany wręcz despotycznie. Początkowo zamierzał związać swoje życie z zawodem technicznym, dlatego wybrał naukę w Technikum Budowy Silników Samolotowych. Szkolną ławkę dzielił z innym, późniejszym znanym aktorem - Jerzym Turkiem.

Po ukończeniu nauki pracował w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu. Wraz z Jerzym Turkiem brał udział przy montowaniu pierwsze modelu samochodu M20 Warszawa. W fabryce działał amatorski teatr pod patronatem Teatru Powszechnego, który wystawiał spektakle z udziałem pracowników z okazji różnych świąt. Wiedzeni ciekawością, Wojciech i Jerzy, postanowili zapisać się na zajęcia. Po kilku przedstawieniach jeden z aktorów teatru doradził młodym technikom, by zdawali do szkoły teatralnej.

Kariera w teatrze

Przyjaciele zostali przyjęci do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. W szkole jego talent komediowy został dostrzeżony przez wykładowców. W trakcie nauki Wojciech poznał swoją przyszłą żonę Hannę. Związek nie został zaakceptowany przez rodziny, dlatego para postanowiła wziąć potajemny ślub.

Tuż po obronie dyplomu w 1958 roku związał się na przeszło 30 lat z Teatrem Dramatycznym w Warszawie. Równocześnie występował w Kabarecie "Owca". Dwa razy zagościł także na deskach Kabaretu "Dudek", jednak zrezygnował z tej pracy, gdyż przeraził go zbyt bezpośredni kontakt z publicznością. Przez Zbigniewa Cybulskiego został również zaangażowany do Teatru Nowego, skąd trafił do Teatru Kwadrat. W latach 70. związał się z Kabaretem Olgi Lipińskiej, u której grał z przerwami przez blisko 30 lat. Przez wiele lat prowadził też zajęcia na uczelni, której sam był absolwentem. Zajmował się także reżyserią teatralną. Można go było zobaczyć także w Teatrze Telewizji.

- Dopiero w Teatrze Dramatycznym naprawdę nauczyłem się zawodu - mówił Wojciech Pokora w audycji "Portret słowem malowany".

Skupiony na grze aktor

- Po opadnięciu kurtyny przez chwilę zawsze jest smutek, że przedstawienie się skończyło i widzowie wyszli do domu – dodał Wojciech Pokora w audycji "Portret słowem malowany".

- Prywatnie był poważnym, skupionym na pracy człowiekiem i przeciwieństwem, tego, co reprezentował na scenie – mówił dyrektor Teatru Dramatycznego Edmund Kierwiński w audycji "Portret słowem malowany".

- On był skomplikowaną osobowością. Szalenie kochał swój zawód. Był dowcipny i koleżeński – dodał Jerzy Bończak w audycji "Portret słowem malowany".

- Nie miał równego sobie w ruchu scenicznym. Miał w sobie ogromne wyczucie, jak należy instynktownie grać. Był idealnym aktorem dla reżysera – wspominała po latach Olga Lipińska w audycji "Pożegnanie".

- Teatr jest dla mnie jedynym miejscem, które może wyrugować troski dnia codziennego. To piękne doświadczenie - mówił Wojciech Pokora w audycji "Portret słowem malowany".

W wywiadach podkreślał, że najważniejsza jest dla niego rodzina, będąca podstawą egzystencji. Poza teatrem miał jeszcze jedną wielką pasję. Jaką? Posłuchaj audycji "Portret słowem malowany".

Na wielkim ekranie

Jako aktor i reżyser odniósł szereg sukcesów na teatralnych deskach. Spektakle z jego udziałem były powtarzane nawet po kilkaset razy, a reżyserowane przez niego sztuki latami nie schodziły z afiszy. Jednak popularność przyniósł mu nie teatr, ale film. Pierwszym filmem, w którym zagrał był "Mąż swojej żony" z 1960 roku. Wystąpił również w pierwszym polskim serialu "Barbara i Jan" z 1964 roku. Pokorę można było zobaczyć m.in. w "Hydrozagadce", "Rejsie", "C.K. Dezerterach", "Przygodach psa Cywila", "Czterdziestolatku". Sławę przyniosły mu filmy Stanisława Barei. Znany reżyser chętnie obsadzał Pokorę w rolach pierwszoplanowych. Widzowie mogli zobaczyć jego aktorskie popisy m.in. w "Nie ma róży bez ognia", "Brunet wieczorową porą", "Co mi zrobisz jak mnie złapiesz", "Alternatywach 4" i "Zmiennikach".

"Czy zastałem Marysię?"

Największą popularność przyniosła mu rola pracownika muzeum Stanisława Rochowicza, udającego w obawie przed aresztowaniem gospodynię Marysię.

- Kilka razy musiałem zmieniać numer telefonu, bo tak często dzwonili do mnie żartownisie z pytaniem: "Czy zastałem Marysię?". Podobnie krzyczały za mną dzieci na podwórku - mówił Wojciech Pokora w audycji "Portret słowem malowany".

Prywatnie nienawidził roli Marysi u Barei. Uważał ją za przeklętą. Ze swoich filmowych wcieleń najbardziej lubił hrabiego Żorża Ponimirskiego z serialu "Kariera Nikodema Dyzmy". Twierdził, że właśnie wtedy najbliżej zbliżył się do ideału gry aktorskiej.

Wojciech Pokora zmarł 4 lutego 2018 roku na skutek komplikacji po udarze mózgu. Został pochowany na cmentarzu w podwarszawskim Radzyminie.

seb

"Jan Serce". Serial o wrażliwym idealiście

Aktor teatralny, filmowy, radiowy i telewizyjny Kazimierz Kaczor kończy dziś 83 lata. Popularność i ogromną sympatię widzów przyniosły mu takie serialowe role, jak romantyczny kanalarz Jan Serce, dźwigowy Zygmunt Kotek z "Alternatywy 4" czy Leon Kuraś z "Polskich dróg". Od lat związany jest z Teatrem Polskiego Radia. Za zasługi na radiowej scenie uhonorowano go w 2010 roku nagrodą Splendor Splendorów.

Zajmuje się nie tylko aktorstwem - razem z żoną pływa żaglówką po morzach i oceanach świata, jest też zapalonym graczem komputerowym. Ta "wielobranżowość" towarzyszy mu zresztą od wczesnej młodości. U progu kariery artystycznej Kazimierz Kaczor nie był wcale pewien, że będzie grał.

Aktor popchnięty

– Miałem już dyplom aktora, ale nie wiedziałem, czy nim zostanę. W zapasie miałem kilka innych zawodów: kierowcy, trenera siatkówki, sportowca różnych dyscyplin – wspominał w dniu 70. urodzin na antenie Polskiego Radia. – Ponadto uprawiałem intensywnie żeglarstwo i już wtedy mógłbym z tego wyżyć. Pracowałem również fizycznie, np. w zakładach garbarskich przy przeładunku skór i garbowaniu, jako pomocnik murarza, jako pomocnik magazyniera, byłem wicedyspozytorem w dziale transportu – wymieniał.

Kazimierz Kaczor mówi, że o tym, iż został aktorem, zadecydował inspicjent krakowskiego Starego Teatru. Świeżo upieczonego absolwenta szkoły aktorskiej zatrudnił Zygmunt Hübner, który od razu posłał go na próby "Nie-Boskiej komedii" w reżyserii Konrada Swinarskiego.

– Zygmunt powiedział: "jesteś w chórze rzeźników, stań za kulisami" – opowiadał Kazimierz Kaczor w 2019 roku. – Stanąłem i zapatrzyłem się na scenę, gdzie już grali aktorzy, a Penderecki dyrygował chórem i orkiestrą. Nagle ktoś mnie popchnął. To był inspicjent, bo powinienem był wtedy właśnie wyjść. Wszedłem na scenę i znalazłem się w innej rzeczywistości – powiedział.

Skrzypek, magazynier, opozycjonista

Urodził się 9 lutego 1941 roku w Krakowie. Już jako dziecko miał zostać artystą, ale w zupełnie innej dziedzinie. – Moja mama postanowiła, że będę grał na skrzypcach, choć ja nie byłem do tego przekonany – wspominał w rozmowie z Katarzyną Stoparczyk. – Chodziłem do szkoły muzycznej w Krakowie. Mój przewspaniały profesor i świetny skrzypek Tadeusz Gonet mówi: "Świetnie ci idzie, więc naucz się arii na strunie G". Ucieszyłem się bardzo. Kiedy wykonałem ją przed profesorem na następnej lekcji, powiedział: "W ogóle tego nie ćwiczyłeś, nie będziesz tego grał!" – opowiadał.

Być może to sprawiło, że na pewien czas odsunął się od sztuki. Wybrał się na studia do Krakowskiej Wyższej Szkoły Rolniczej, jednak szybko zrezygnował. Potem pracował jako magazynier i dyspozytor w Krakowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego. Ale świat teatru znów go wciągnął – najpierw był maszynistą sceny w krakowskim teatrze "Groteska", a później uzyskał dwa dyplomy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie - na wydziale lalkarskim i na aktorskim.

Przez pierwsze lata grał tylko w teatrze, później zaczął pojawiać się w filmach i w serialach. Stał się rozpoznawalny, co postanowił wykorzystać w działalności antykomunistycznej. Był sygnatariuszem petycji przeciwko represjom organów bezpieczeństwa wobec protestujących w Radomiu i Ursusie w 1976 roku, a także redaktorem naczelnym opozycyjnego wobec władz PRL pisma "Biuletyn Teatralny". Według dokumentów z archiwum IPN był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

– Dosyć szybko założyliśmy podziemną Solidarność ludzi teatru i filmu. Żeby mieć jakąś możliwość powiedzenia szerzej, co się dzieje w środowisku, dowiadywaliśmy się, co dzieje się w poszczególnych teatrach, co dzieje się poza Warszawą. Zbierało się te wiadomości i umieszczało je właśnie w "Biuletynie Teatralnym" – mówił w rozmowie z Jolantą Fajkowską.

Jan Serce jedzie na ślub

Bez wątpienia największą popularność Kazimierz Kaczor zdobył dzięki rolom Leona Kurasia z "Polskich dróg" i wrażliwego idealisty Jana Serce, pracownika warszawskich kanałów. Serial Radosława Piwowarskiego z 1981 roku emitowany był w czasie trwania stanu wojennego, a partyjne media nie zostawiły na nim suchej nitki.

Widzowie jednak wiedzieli swoje. "Jan Serce" stał się prawdziwym fenomenem peerelowskiej popkultury. Kazimierz Kaczor dostawał setki listów od kobiet i mężczyzn w różnym wieku. W swojej skrzynce pocztowej aktor znalazł także interesujące propozycje – z jednej z nich postanowił skorzystać.

– W Polsce pojawiło się wtedy mnóstwo agencji matrymonialnych i klubów samotnych serc imienia Janka Serce – wspominał Kazimierz Kaczor w 2019 roku w audycji Katarzyny Stoparczyk. – Pewni państwo, oboje grubo po trzydziestce, w wyniku jednego ze spotkań w takim klubie postanowili się pobrać. I zaprosili mnie na ślub! – dodał.

Odtwórca roli Jana Serce postanowił uczynić zadość marzeniu nowożeńców. – Pojechałem, bo chciałem zobaczyć, jakie będą mieli miny. Byli bardzo szczęśliwi. Gdy widziałem, jak patrzą sobie w oczy, pomyślałem, że chyba warto było zrobić ten serial, chociażby dla tej pary – wyznał.

mc

Aktor zadebiutował na dużym ekranie w 1954 roku, kiedy wystąpił w "Pokoleniu" Andrzeja Wajdy w roli niemieckiego żandarma. Następnie wykreował wiele postaci drugoplanowych, które przyniosły mu uznanie i możliwość zagrania głównej roli.

Żołnierskie postacie

Przełom w karierze Gołasa nastąpił w 1961 roku, kiedy zagrał tytułowego bohatera w filmie "Ogniomistrz Kaleń" w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.

– To paradoks, że jedną z najciekawszych ról zagrał na początku kariery. Myślę oczywiście o Kaleniu. Postać niezwykła, bardzo wielowymiarowa. Dynamiczna, zmieniająca się, dojrzewająca na oczach widzów – mówiła Katarzyna Wajda z Filmoteki Narodowej Instytutu Audiowizualnego w audycji Polskiego Radia z 2020 roku.

Film opowiada o walkach w Bieszczadach pomiędzy Ludowym Wojskiem Polskim, podziemiem antykomunistycznym oraz ukraińską partyzantką niedługo po zakończeniu II wojny światowej. Ta rola jest uważana za jedną z najlepszych w życiu Gołasa.

– Kaleń rzeczywiście jest pierwszym gołasowskim świetnym charakterem. Rolą pokazującą skalę jego możliwości. On też z pomocą Ewy Petelskiej wymógł zmianę zakończenia, ponieważ w tej pierwotnej wersji scenariusza Kaleń przeżywa te przygody – mówiła Katarzyna Wajda. – Dla Gołasa słuszne wydawało się, że bohater musi zginąć.

Rola Kalenia nie była jedynym pamiętnym żołnierskim wcieleniem w repertuarze Gołasa. Aktor jest znany także z roli szeregowego Tomasza Czereśniaka, który wprowadzał do załogi czołgu Rudy 102 element humorystyczny.

Współpraca z Bareją

– Mówiąc o Gołasie, nie możemy zapomnieć o Barei. Jeżeli był reżyser, który widział spektrum możliwości Gołasa, to właśnie Bareja – opowiadała Katarzyna Wajda w audycji Polskiego Radia z 2020 roku.

Wiesław Gołas wystąpił w aż siedmiu produkcjach twórcy kultowych komedii. Ich pierwszym filmem był "Mąż swojej żony" z 1960 roku, w którym Gołas wcielił się w rolę boksera Józefa Ciapuły. Już rok później ponownie połączyli swoje siły w "Dotknięciu nocy", w którym Gołas jako kapitan milicji starał się rozwikłać kryminalną sprawę napadu na konwój z pieniędzmi. Z kolei w 1963 roku wystąpił w głównej roli w "Żonie dla Australijczyka". Duet kontynuował współpracę w serialu "Kapitan Sowa na tropie", w którym Gołas grał tytułowego oficera milicji.

Wiesław Gołas występował także w licznych mniejszych rolach w szlagierach Barei z lat 70. oraz w serialu "Alternatywy 4".

– W tych bardziej drapieżnych filmach Barei Gołas grał szalenie mięsiste role dalszego planu – opowiadała Katarzyna Wajda.

Inne role

To oczywiście nie wszystkie role, w jakie wcielił się Wiesław Gołas. Aktor w trakcie swojej bogatej kariery wystąpił w ponad stu filmach. Warto jednak wspomnieć o jeszcze dwóch wyróżniających się kreacjach.

W 1970 roku w filmie "Dzięcioł" Jerzego Gruzy zagrał socjologa, który pracuje w warszawskim Supersamie. Rola została napisana specjalnie dla Gołasa, a sam film był satyrą na społeczeństwo okresu PRL.

– Film w momencie premiery został bardzo źle przyjęty. Dzisiaj widzimy, że to jest świetne kino. Kawał Warszawy tamtych lat i też aspiracji Polaków. Jest w tym filmie trochę kpiny z pseudozachodniego blichtru – powiedziała Katarzyna Wajda w audycji Polskiego Radia z 2020 roku. – Postać Waldka, pantoflarza, który chce wykorzystać nieobecność swojej żony i przeżyć erotyczne przygody, jest bardzo wielowymiarowa. Ten niby antymężczyzna jest ucieleśnieniem spauperyzowanego inteligenta.

Z kolei kilka lat później w serialu "Droga" zagrał kierowcę, który w trakcie podróży pomaga napotkanym ludziom. To jedna z wielu tego rodzaju postaci, w jakie wcielił się w filmach. Człowiek z pozoru prosty, ale skrywający w sobie charakterystyczne cechy, wydobywane dla widzów przez talent aktorski Gołasa. Co ciekawe, kiedy odtwarzał rolę kierowcy samochodu ciężarowego, nie miał prawa jazdy.

Wiesław Gołas zakończył karierę filmową w 1995 roku. Wystąpił wtedy w "Szabli od komendanta" u boku innych zasłużonych aktorów, takich jak Franciszek Pieczka, Bronisław Pawlik i Witold Pyrkosz.

sa

Niezapomniany jako Pyzdra i Wichura

Witold Pyrkosz urodził się 24 grudnia 1926 roku w Krasnymstawie, choć w jego dokumentach jako data urodzenia figuruje 1 stycznia 1927 roku. W 1954 roku ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie. Debiutował rok później na scenie Teatru im. Żeromskiego w Kielcach i Radomiu. Grał m.in. na deskach Teatru Ludowego w Krakowie, wrocławskiego Teatru Polskiego oraz stołecznych teatrów: Polskiego, Studio, Rozmaitości, Narodowym, na Woli i Ochoty.

W pamięci i sercach widzów zostanie na zawsze za rolę Jędrusia Pyzdry w serialu "Janosik" czy Franka Wichurę z serialu "Czterej pancerni i pies".

Na swoim koncie miał też blisko 50 ról w Teatrze Telewizji. Na szklanym ekranie Pyrkosz zadebiutował u Jerzego Kawalerowicza, w filmie "Cień" (1956). Prócz tego zagrał m.in. w trzeciej części "Eroiki" (1957) Andrzeja Munka, "Rękopisie znalezionym w Saragossie" (1965) Wojciecha J. Hasa i komedii Sylwestra Chęcińskiego pt. "Sami swoi" (1967). Później znalazł się w obsadzie seriali "Czterej pancerni i pies", "Stawka większa niż życie", "Kopernik", "Daleko od szosy", "Dom", "Kariera Nikodema Dyzmy". 

Oprócz tego wystąpił m.in. w filmach: "Bez znieczulenia" A. Wajdy (1978), "Constans" K. Zanussiego (1980), "Był jazz" F. Falka (1981), "Wojna światów - następne stulecie" P. Szulkina (1981). Widzowie kojarzą go głównie z komediami Juliusza Machulskiego: "Vabank" (1981), "Vabank II czyli riposta" (1984), "Kingsajz" (1987) i "Kiler-ów 2-óch" (1999).

W 1983 r. zagrał Józefa Balcerka w serialu "Alternatywy 4" Stanisława Barei. W 1987 roku w "Balladzie o Januszku" Henryka Bielskiego. W latach 90. można go było oglądać w "Banku nie z tej ziemi", "Spółce rodzinnej", "Rodziców nie ma w domu", "Z pianką czy bez". W ostatnich latach - od 2000 roku - Pyrkosz wcielał się w Lucjana Mostowiaka, w serialu "M jak miłość".

"Nieprawdopodobny talent komediowy"

Dramaturg i reżyser Marek Rębacz, który współpracował z Witoldem Pyrkoszem przy spektaklach "Egzekutor", "Maciejowe podwórko", "Atrakcyjny pozna panią" i "Ciemno", zapamiętał "nieprawdopodobny talent komediowy" aktora. – Jak wszyscy wiemy, komedię wtedy gra się dobrze, gdy gra się ją serio. Witold doskonale to rozumiał. Wszystkie role w moich spektaklach traktował bardzo poważnie – wspominał.

Reżyser Mariusz Malec mówił m.in. o słuchowisku "Myszy i ludzie" według Johna Steinbecka, w którym 88-letni Witold Pyrkosz stworzył swoją ostatnią radiową rolę, a także o tym, że główną cechą jego aktorstwa był umiar. – Prawdziwy zawodowiec to ktoś, kto wie, gdzie jest granica między komunikatem a przerysowaniem. Witold nigdy nie przegrywał postaci, a to było trudne zadanie w komediowych rolach – opowiadał.

Małgorzata Pieńkowska, która przez wiele lat występowała z Witoldem Pyrkoszem w popularnej produkcji telewizyjnej "M jak Miłość", wspominała swojego "serialowego tatę" jako "kolorowego i bardzo młodego człowieka". – Imponował mi tym, że, mając 90 lat, ciągle chciał pracować i ciągle miał pomysły – powiedziała aktorka, opowiadając anegdoty m.in. o tym, jak jej starszy kolega pisał sobie kwestie w... talerzu.

- To człowiek, który nigdy nie narzekał. Jemu nigdy nie było za gorąco, nigdy nie za długo. Biorąc życie takim, jakie jest i umiejąc to sobie poukładać w głowie, żyje się 90 lat, tak jak Witek - mówiła Teresa Lipowska, czyli jego serialowa żona Barbara z "M jak miłość".

Witold Pyrkosz został odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Złotym Krzyżem Zasługi, oraz nagrodzony m.in. Telekamerą i SuperWiktorem. Ostatnie 20 lat mieszkał w Górze Kalwarii, przez dwie kadencje był też radnym powiatu piaseczyńskiego. Zmarł 22 kwietnia w wieku 90 lat.