Historia

Tajny referat Chruszczowa szybko przestał być tajny

Ostatnia aktualizacja: 25.02.2024 05:45
25 lutego 1956 roku na zamkniętym posiedzeniu, w którym brali udział wyłącznie nowo wybrani członkowie Komitetu Centralnego KPZR, Chruszczow wygłosił referat o kulcie jednostki i jego następstwach.
Nikita Chruszczow - Sekretarz Gen. KPZR podczas wizyty w Austrii, lipiec 1960
Nikita Chruszczow - Sekretarz Gen. KPZR podczas wizyty w Austrii, lipiec 1960 Foto: PAP/DPA

Nowo wybrany przywódca sowieckich komunistów przemawiał ponad 5 godzin. Tekst jego tajnego referatu był w znacznej mierze improwizowany. Chruszczow niemal w całości poświęcił go opisowi zbrodni stalinowskich.

Do wydarzeń, jakie miały miejsce podczas XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego nawiązał prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii ZSRR", nadanej w listopadzie 1997 roku.

Zbrodnie Stalina

- Dogodną płaszczyzną do wydania walki przeciwnikom stała się dla Chruszczowa sprawa odpowiedzialności za zbrodnie polityczne epoki stalinowskiej - słyszymy w komentarzu prof. Pawła Wieczorkiewicza.

Ale pomysł Nikity Chruszczowa, by wygłosić referat na temat przestępstw i zbrodni Stalina początkowo spotkał się z zadziwiająco jednomyślnym oporem dotychczasowej elity partyjnej. Przywódca sowieckich komunistów miał nawet pomysł, by zaprosić na obrady XX Zjazdu byłych więźniów politycznych, zwolnionych w wyniku amnestii w roku 1955.

- Proponujesz, żeby nas sądzili byli katorżnicy – usłyszał w odpowiedzi. Słowa te wypowiedział członek Politbiura KPZR – Łazar Kaganowicz, bliski współpracownik Stalina. Chruszczow się z pomysłu wycofał.

Pierwszy zjazd po śmierci Stalina

XX Zjazd KPZR zebrał się w lutym 1956 roku. Był to pierwszy, po śmierci Stalina, zjazd partii. Poprzedni odbył się cztery lata wcześniej, jeszcze za życia generalissimusa. - Przez te lata w Związku sowieckim wydarzyło się mnóstwo ważkich faktów politycznych – mówił prof. Wieczorkiewicz. - Zmarł Stalin, obalono Berię, do władzy doszedł Chruszczow.

- Zjazdy miały to do siebie, że w jakimś sensie wyznaczały strategię polityki na następne lata – analizował historyk. - Tu jednak chodziło o coś więcej, o przełom ideologiczny, który wymuszała sytuacja społeczno-polityczna sowieckiego imperium.


Posłuchaj
09:11 Tajny referat Chruszczowa - aud. z cyklu.mp3 Tajny referat Chruszczowa - audycja Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". (PR, 12.11.1997)

 

Kult jednostki

- Sekretarz Generalny KPZR bardzo selektywnie odniósł się do tego, co czynił Stalin – komentował prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Po pierwsze wystrzegał się jako ideowy komunista jakichkolwiek prób krytyki systemu. Krytykował osobę, stąd pojęcie "kultu jednostki". Poza tym krytykował Stalina za zbrodnie, ale nie za wszystkie. Nie krytykował go za kolektywizację rolnictwa, za bezpardonową walkę z Trockim. Krytykował go za represje wobec uczciwych - jak mówił - komunistów i bolszewików.

Chruszczow zdawał sobie sprawę, że jeśli dojdzie do prawdziwych rozliczeń, to on także zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za morze krwi przelanej w ZSRR w latach 30.

Wszystko dokładnie przygotował. Służby dostarczyły mu akta, które mogły świadczyć przeciwko niemu. - Akta te nigdy nie ujrzały światła dziennego - słyszymy w komentarzu. - Równocześnie zaczęto kompletować materiały o tym, co robił Malenkow, co robił Mołotow, czy Woroszyłow. Najbliżsi i wieloletni współpracownicy Stalina.

Reakcje świata

Wrażenie, jakie wywarł XX Zjazd KPZR na całym świecie było wstrząsające. Referat, choć tajny, nie bez inicjatywy samego Nikity Chruszczowa, dość szybko wydostał się na Zachód. Przywódca sowiecki chciał w ten sposób wzmocnić swoją pozycję w partii w walce z frakcją stalinowską. I to się udało. Tajny referat Chruszczowa był wielkim szokiem zwłaszcza dla lewicowej opinii publicznej na Zachodzie. Pokazywał prawdziwe oblicze systemu, w który tak wielu wierzyło.

Posłuchaj komentarza prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat XX Zjazdu KPZR i referatu Nikity Chruszczowa.

bs

Czytaj także

Tryumf stalinizmu. Radziecki minister na czele Wojska Polskiego

Ostatnia aktualizacja: 06.11.2023 05:30
Nominacja obywatela radzieckiego, marszałka ZSRR, Konstantego Rokossowskiego na głównodowodzącego polskiej armii miała symbolizować pełną zależność od władz radzieckich.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lew Trocki - wielki przegrany

Ostatnia aktualizacja: 21.08.2018 07:00
- Między Trockim a Stalinem była taka różnica jak między Lucyferem a Belzebubem - mówił historyk, prof. Edmund Malinowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

XX Zjazd KPZR i tajny referat Chruszczowa

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2024 05:40
14 lutego 1956 roku w Moskwie rozpoczął się XX Zjazd KPZR, podczas którego Nikita Chruszczow wygłosił referat "O kulcie jednostki i jego następstwach". Przemówienie I Sekretarza KC KPZR, wygłoszone w nocy z 24 na 25 lutego, miało otworzyć delegatom oczy na poczynania Józefa Stalina.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Operacja polska" NKWD. 86 lat temu padł rozkaz o eksterminacji 111 tys. Polaków​

Ostatnia aktualizacja: 11.08.2023 05:49
"Rozkazuję od 20 sierpnia 1937 roku rozpocząć szeroką operację prowadzącą do pełnej likwidacji terenowych jednostek Polskiej Organizacji Wojskowej i przede wszystkim jej dywersyjno - szpiegowskich i powstańczych kadr w przemyśle, transporcie, sowchozach i kołchozach" – to pierwsze słowa zbrodniczego rozkazu nr 00485 wydanego 11 sierpnia 1937 na polecenie Stalina przez Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Nikołaja Jeżowa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rosjanie wydali wyrok na polskich oficerów

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2018 16:27
W "Labiryncie Historii" opowiadamy o losach polskich oficerów w sowieckich obozach jenieckich w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie i o ich losach w ostatnich miesiącach i tygodniach przed wywózką do Katynia w 1940 roku.
rozwiń zwiń