Wychowana przez twórczych rodziców - aktorkę i reżysera - Jane Campion studiowała antropologię i malarstwo. To ostatnie okazało się jednak dla niej niewystarczającym środkiem wyrazu i stąd jej zwrot w stronę filmu. Swój pierwszy obraz nakręciła w 1980 roku ("Tissues"), po czym poszła do szkoły filmowej w Sydney, podczas której zaczęła odnosić sukcesy swoimi krótkimi metrażami.

Mistrzowska gra

Do najbardziej znanych i nagradzanych dzieł reżyserki należy jej trzeci film fabularny, dramat psychologiczny "Fortepian" z 1993 roku, przedstawiający historię niemej pianistki (Holly Hunter), która w połowie XIX wieku wyjeżdża ze swoją córką i fortepianem do Nowej Zelandii, by tam poślubić nieznanego mężczyznę. Kobieta porozumiewa się językiem migowym (który tłumaczy jej córka), natomiast o wiele swobodniej wyraża się, grając.

To właśnie tytułowy instrument staje się osią sporu i kartą przetargową między oziębłym mężem, zamkniętą żoną i tym trzecim - zafascynowanym kobietą Bainesem (Harvey Keitel), jedynym, któremu zależy i udaje się nawiązać kontakt z pianistką.

Film Campion w bardzo wyrafinowany i wielopoziomowy sposób prezentuje problem braku porozumienia między ludźmi, samotności i nieumiejętności wyrażania swoich myśli i emocji. Poczucie wyobcowania bohaterki pogłębia otaczająca ją przestrzeń - dzika i nieucywilizowana Nowa Zelandia wraz ze swą przyrodą, oraz miejscowa, rdzenna ludność - nierozumiejący osadników (z wzajemnością) Maorysi.

Mówiąc o tym filmie, nie można pominąć także doskonałej muzyki Michaela Nymana oraz zdjęć Stuarta Dryburgha, choć to nie ci twórcy zostali najbardziej uhonorowani nagrodami. Wśród wielu wyróżnień Oscary otrzymały dwie główne aktorki: Holly Hunter i Anna Paquin (w roli córki) a reżyserka - Oscara za scenariusz oraz Złotą Palmę w Cannes.

Co było dalej?

Po "Fortepianie" Campion zekranizowała w 1996 roku powieść Henry'ego Jamesa "Portret damy" z udziałem Nicole Kidman i Johna Malkovicha oraz muzyką Wojciecha Kilara. Kolejna historia osadzona w XIX wieku o kobiecie próbującej się wyrwać z destrukcyjnej, przemocowej dominacji mężczyzny nie spotkała się niestety z uznaniem krytyki. Następnie powstały mniej znaczące filmy fabularne: "Święty dym" (1999), "Tatuaż" (2003) i "Jaśniejsza od gwiazd" (2009).

Serial kryminalny

Ważniejszą i ciekawszą produkcją w karierze Campion okazał się serial kryminalny "Tajemnice Laketop" (2013), powstały świeżo na fali rosnącej popularności tego gatunku.

– Ten serial jest zbudowany trochę na zasadzie antyschematu, jest to bardzo powolna narracja, liczy się w tym serialu bardzo nastrój, klimat, pewne napięcia psychologiczne – opowiadała reżyserka, Magdalena Łazarkiewicz w audycji Marty Strzeleckiej w Polskim Radiu. – Tematem tego serialu też jest tajemnica, jakieś niedopowiedzenie. To trochę nawiązuje do tradycji, jakie spełniał serial "Twin Peaks" i w ogóle to się mieście w nurcie twórczości Jane Campion – dodawała.

Jane Campion zaproponowała tu swoje ambitne, autorskie spojrzenie na serial kryminalny, dając coś więcej niż tylko trzymającą w napięciu historię. Zbudowała przede wszystkim silne i wielowymiarowe postaci oraz specyficzną atmosferę i cały świat tajemnicy, oraz niepewności wychodząc od myśli, że nie da się do końca poznać drugiego człowieka.

az

Najważniejsze filmy Wesa Andersona to "Genialny klan" (2001), "Pociąg do Darjeeling" (2007), "Grand Budapest Hotel" (2014) oraz pełnometrażowe animacje lalkowe (kino familijne) "Fantastyczny pan Lis" (2009) i "Wyspa psów" (2018). Trudno z nich wybrać ten jeden najlepszy, opus magnum, ale na pewno najbardziej docenionym i dochodowym był "Grand Budapest Hotel", który zdobył m.in. nagrodę BAFTA za scenariusz, Złotego Globa za film, Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie oraz 4 Oscary. Warto też zauważyć, że "Wyspa psów" jako pierwsza animacja w historii została wyróżniona na Berlinale (Srebrny Niedźwiedź).

W głowie reżysera

Dla twórczości tego reżysera charakterystyczna jest bezkompromisowa i konsekwentna estetyka - ograniczenie palety do pastelowych, stonowanych barw, jakby kręcono przez filtr lub w świetle zachodzącego słońca. Wyróżnia się także jego język filmowy: przeważa płaska inscenizacja, jazda kamery w poprzek lub w pionie, po liniach prostych, prawie nigdy w głąb planu, niezwykle częste są też statyczne ujęcia. Przypomina to nieco dawne gry komputerowe, które w całości działy się na płaskiej pionowej planszy, jakby ścianie. Co ciekawe to dobrowolne ograniczenie nie hamuje ani reżysera, ani historii, które stanowią u niego główną siłę nośną, są fantazyjne i opowiadają o bohaterach mających dziecięcą, niczym nieskrępowaną wyobraźnię i przygody.

- Ktoś kiedyś powiedział, że on konstruuje swój własny, miniaturowy świat, w którym próbuje przysłonić czy jakoś otulić ciężkie uczucia, które towarzyszą ludziom w życiu, na przykład żałobę czy problemy rodzinne - mówił krytyk filmowy Sebastian Smoliński w audycji Katarzyny Borowieckiej w Polskim Radiu. - To jest świat, który się rozpadł, a Anderson próbuje go poskładać i tworzy takie piękne miniatury - dodawał.

Wszystko w rodzinie

Typowe są także tematy, które Anderson wybiera i analizuje w swoich filmach, często pokazywane z perspektywy dziecka, dorosłego dziecka lub dorosłego człowieka, który zachował wrażliwość dziecka.

- Centralnym tematem Wesa Andersona jest rodzina, więc może też dlatego tworzy wokół siebie taką rodzinę aktorską - mówił krytyk Sebastian Smoliński w Polskim Radiu. - Akurat Billa Murraya traktuje jako swojego ojca, mistrza. Z kolei Bill Murray traktuje go jako swojego syna, bardzo zdolnego, któremu się nie odmawia. Z kolei Owen Wilson czy Jason Schwartzman najlepiej odnajdują się właśnie w jego filmach, w tym ekscentrycznym, wyjątkowym świecie Andersona - zauważał krytyk.

Do tego w niemal wszystkich filmach Andersona zobaczymy stały zestaw aktorów, z którymi reżyser pracuje od początku swojej kariery. Nawet w filmach lalkowych ci sami aktorzy, którzy wcześniej grali - teraz użyczają swoich głosów, a są to wymienieni już Bill Murray, Owen Wilson, Jason Schwartzman oraz Anjelica Huston, Adrien Brody czy Tilda Swinton.

Grand Budapest bubel?

Przedostatnia produkcja Andersona - "Grand Budapest Hotel" - to niezwykle kunsztowna scenograficznie i scenariuszowo konstrukcja oparta na wspomnieniach Stefana Zweiga, zbudowana w wyimaginowanym świecie nieistniejącego Królestwa Żubrówki, gdzieś na pograniczu czesko-polsko-austriackim. Ma ono reprezentować dawny, przedwojenny świat z jego arystokracją, manierami, przepychem, który przepadł i nigdy już nie powróci. Niestety twórcy tak mocno skoncentrowali się na licznych detalach wizualnych, że przysłoniły one sens opowiadanej historii, przez wielu krytyków uznanej za pustą.

- Te konteksty z przedwojnia, obawy o końcu naszej cywilizacji tłumaczone są tutaj tylko z perspektywy człowieka, który wie, że to jest nie do odratowania, więc jako artysta wybiera formę, która jest w sposób celowy przerysowana - tłumaczyła krytyk Urszula Śniegowska w audycji Marcina Pesty w Polskim Radiu. - Wydaje się, że mamy do czynienia z postaciami, które są przerysowane, a one mają pewien zestaw wartości i cech, których w naszym świecie już nie ma. To jest elegancja, dystynkcja, godność, głęboki stosunek do relacji czy do emocji. To, że on to pokazuje z przymrużeniem oka, wcale nie znaczy, że odbiera temu wartość. On musi to tak pokazać, żeby nie popaść w sentymentalizm - mówiła.

To właśnie kolejny znak rozpoznawczy twórczości Andersona - niemal karykaturalny przepych lub teatralna forma, które obrastają emocje, tak szczere i delikatne, że narażone w dzisiejszym świecie na śmieszność.

"Wyspa psów"

W ostatnim filmie Andersona, lalkowej "Wyspie psów", oszałamia bardzo dynamiczne tempo akcji i wręcz utrudnia percepcję kolejnej historii z rozbudowaną, piękną warstwą wizualną, w całości stworzoną w studiu z kunsztownej scenografii i lalek. Z ponad - bagatela - 11 tysięcy lalek zbudowanych w pięciu skalach specjalnie do tej produkcji ok. 40 sztuk wykonali artyści z Łodzi.

Co najbardziej wartościowe w tym filmie to to, że Anderson nie dąży do komputerowej perfekcji wyglądu i płynności ruchów.

- Jest twórcą, który potrafi wyłuskać z lalki jej charakter ręcznie robionej rzeczy, która nie wygląda jak lalka w 3D - chwaliła producentka Justyna Rucińska w Polskim Radiu.

"Wyspa psów" mocno inspiruje się kulturą Japonii, cała akcja rozgrywa się współcześnie właśnie w tym kraju, jednak najbardziej wyraźne są odniesienia do dawnych mistrzów kina japońskiego, jak Akira Kurosawa, oraz do wielkiego twórcy tradycyjnej animacji Hayao Miyazakiego.

az