9 sierpnia 1974 roku Richard Nixon w wyniku afery Watergate jako pierwszy w historii prezydent USA zrzekł się urzędu.

***

Richard Nixon urodził się 9 stycznia 1913 roku w biednej rodzinie sadowników w Kalifornii. Richard Nixon studiował prawo początkowo w niewielkiej, lokalnej uczelni w Whittier. Dzięki stypendium mógł jednak przenieść się na Duke University w Karolinie Północnej. Mozolnie wspinał się po szczeblach kariery politycznej.  Kongresmenem z ramienia Partii Republikańskiej został tuż po wojnie w 1946 roku.

Wiceprezydent

20 stycznia 1953 roku zaledwie 40-letni Richard Nixon został zaprzysiężony na wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych. Jako wiceprezydent nie miał zbyt szerokich kompetencji, ale dwukrotnie zastępował ciężko chorego Dwighta Eisenhowera (w 1956 i 1959 roku).

Doświadczenie zdobyte przy Eisenhowerze powodowało, że stał się najpoważniejszym kandydatem na prezydenta w 1960 roku. Do ostatecznej rywalizacji o fotel prezydenta Stanów Zjednoczonych stanął z nim wówczas John Fitzgerald Kennedy. Rywalizacja między kandydatami stała się flagowym przykładem wykorzystania mediów w kampanii prezydenckiej.

Przed wyborami odbyła się seria debat telewizyjnych. – Debaty telewizyjne pomiędzy Nixonem i Kennedym ukazały pewien nowy format polityki amerykańskiej – zaznaczał dr Krzysztof Michałek w aud. Sławomira Szofa "Postacie XX wieku".

John Kennedy prezentował się w telewizji lepiej niż Richard Nixon, choć co ciekawe, ci, którzy słuchali debaty w radio, uważali, że przewagę miał kandydat Republikanów. Wybory przegrał, a dwa lata później nie został wybrany również na gubernatora rodzinnej Kalifornii. Rozżalony oświadczył, że na zawsze wycofuje się z polityki.

Powrót do polityki

Po kilku latach nieobecności w polityce stanął do walki w wyborach w 1968 roku. Starł się wówczas z Hubertem Humphreyem. Nixon wygrał wybory minimalną większością głosów.

20 stycznia 1969 został zaprzysiężony na 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Miał wówczas 56 lat.
Objął władzę w czasie kiedy opinia publiczna była podzielona przez konflikt w Wietnamie, a Europa pogrążona w zimnej wojnie. Jako polityk antykomunistyczny udał się w 1972 roku do Chin, a później do Moskwy.

– Ekipa Richard Nixon i Henry Kissinger miała na celu realizację tzw. wielkiego planu – podkreślał dr Michałek. – Tym wielkim planem miało być wypracowanie nowej pozycji Stanów Zjednoczonych przy użyciu tzw. karty chińskiej. 

31 maja 1972 Richard Nixon jako pierwszy prezydent USA przyjechał z wizytą dyplomatyczną do Polski. Nad Wisłą był 13 lat wcześniej jako wiceprezydent. W tymże 1972 roku rozpoczęła się też kampania wyborcza, podczas której Nixon walczył o reelekcję. Odniósł łatwe zwycięstwo nad swoim oponentem, senatorem George’em McGovernem z Dakoty Południowej. 

Zaprzysiężenie Richarda Nixona na 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych, fot.Wikipedia/domena publiczna

Zakończenie wojny w Wietnamie

23 stycznia 1973 roku podczas konferencji prasowej w Białym Domu Richard Nixon ogłosił zakończenie wojny w Wietnamie. Opinia publiczna oczekiwała takiej decyzji już od kilku lat, jednak prezydent zwlekał z jej podjęciem. Jak tłumaczono, nie chciał, aby kraje bloku wschodniego uznały to jako porażkę Amerykanów.

Prezydent niechętnie kontaktował się z mediami, ale jednocześnie miał odwagę podejmować kontrowersyjne decyzje. Nixon wprowadził również system podsłuchów w Białym Domu i nagrywał wszystkie rozmowy ze swoimi współpracownikami i przeciwnikami politycznymi. Był on przekonany, że w USA wciąż działa agentura radziecka.

– Oschłość, niechęć do kontaktów z mediami, wynikały po części z jego kompleksów własnych, ale po części również z przeświadczenia wyrosłego w okresie zimnej wojny, że jego i innych polityków amerykańskich otaczają wrogowie – mówił historyk i amerykanista dr Krzysztof Michałek. 

Kompleks Watergate w Waszyngtonie, fot. Wikipedia/domena publiczna

Afera Watergate

– Incydentem, który przerodził się w największą w dziejach polityki amerykańskiej aferę, było włamanie do kwatery wyborczej Partii Demokratycznej – wspominał dr Michałek. – Osoby, które tam się włamały, zostały rozszyfrowane jako osoby współpracujące z Białym Domem.

W nocy 17 czerwca 1972 roku na gorącym uczynku pięć osób biorących udział w tej operacji.
Sprawa została nagłośniona przez dwóch dziennikarzy gazety "Washington Post": Boba Woodwarda i Carla Bernsteina.

– Sprawa sprowadzała się w wielkim uproszczeniu do tego, iż prezydent Nixon, co zostało później dowiedzione, miał jakoby inspirować włamanie do kompleksu Watergate poprzez swoich współpracowników, tak aby wykraść materiały swoich przeciwników i używając tych materiałów odnieść błyskotliwe zwycięstwo – wyjaśniał dr Krzysztof Michałek.

W tle afery Watergate zwycięstwo Nixona z 1972 roku stawało pod znakiem zapytania. Zastanawiano się, na ile sukces ten był rzeczywistym zwycięstwem jego polityki, a na ile nielegalnych praktyk. Przy okazji afery Watergate okazało się, że Biały Dom przez lata tworzył listy przeciwników politycznych, ale także z biznesu, których potem kompromitowano.

Prezydent świadomy powagi sytuacji i istnienia niezbitych dowodów na jego winę sam zrezygnował z urzędu prezydenta. 9 sierpnia 1974 Richard Nixon jako polityk przeszedł do historii.

mb

John F. Kennedy i Richard Nixon w świetle kamer stanęli naprzeciwko siebie 26 września 1960 roku. Dziś debatę tę uznaje się za klasyczny przykład tego, jak ważne w wystąpieniach publicznych są nie tylko treść, ale i mowa ciała, pewność siebie, poznanie oraz wykorzystanie słabości kontrkandydata.

13 lipca 1960 John F. Kennedy został oficjalnym kandydatem na prezydenta z ramienia Partii Demokratycznej. Naprzeciwko stanął ówczesny wiceprezydent USA – Republikanin, Richard Nixon. Kampania wyborcza była wyrównana, jednak większe szanse na wygraną miał znany powszechnie i pokazywany w mediach Nixon.

Wtedy sztab Kennedy’ego zaproponował Republikanom zorganizowanie cyklu debat telewizyjnych. Młody senator nie miał nic do stracenia, Nixon, żeby nie okazać się w oczach opinii publicznej tchórzem, który boi się stanąć w szranki z niedoświadczonym kontrkandydatem, ostatecznie zgodził się na dyskusję przed kamerami. Debata miała być również transmitowana w radiu.

Wymiana zdań

– Przed kamerami telewizji amerykańskiej, na oczach stu milionów wyborców rozegrał się pojedynek o wejście do Białego Domu – słyszymy w relacji z 2 października 1960 w audycji "7 dni w kraju i na świecie". – Na ringu: Demokrata – Kennedy i Republikanin – Nixon.

– Jeżeli uważacie, że wszystko, co zostało dokonane, jest zadowalające, że bogactwo, potęga i prestiż Stanów Zjednoczonych rosną proporcjonalnie do naszych możliwości ekonomicznych i że osiągniemy to, co jako naród, powinniśmy osiągnąć, wówczas przyznaję, powinniście głosować na pana Nixona – mówił John F. Kennedy podczas debaty. – Lecz jeśli prawdą jest, że musimy poderwać się do wielkiego startu, by dogonić utracony czas, jeżeli uważacie, że zadaniem prezydenta jest zająć się niedokończonymi sprawami naszego społeczeństwa, w takim wypadku zaufajcie programowi Partii Demokratycznej.

Richard Nixon odpowiadał: – Pozwolę sobie zwrócić uwagę, że senator Kennedy zbyt często atakuje i zrzuca odpowiedzialność na Rząd Federalny za to, co powinno być u nas w kraju dokonane – zarzucał swojemu kontrkandydatowi. – Zbyt często sieje obietnicami i mówi o konieczności wielkiego kroku naprzód. Jeśli jednak porównamy propozycje, jakie przedstawił wam Kennedy z moimi propozycjami, to jasne staje się, że obietnice Partii Demokratycznej nie mogą dać naszemu krajowi takich osiągnięć, jak program republikański.

Fragment najsłynniejszej debaty telewizyjnej. Starcie kandydatów na prezydenta USA - Johna F. Kennedy'ego i Richarda Nixona (26.09.1960)

Starcie na szczycie

Sztab Kennedy’ego doskonale przygotował swojego kandydata. Przez wiele tygodni zadawali mu pytania, które mogą paść z ust przeciwnika, pokazywali mu wystąpienia Nixona. Ponadto młody senator znacznie lepiej zaprezentował się w telewizji. Był wypoczęty, dobrze ubrany, pewny siebie, nie pocił się, nie denerwował się, mówił wprost do kamer.

Richard Nixon wyglądał na zmęczonego, zrezygnował z pudru, co kamery drastycznie uwidoczniły. Wiceprezydent założył za duży, szary garnitur, który zlewał się z tłem. Silnie gestykulował, nerwowo drapał się po twarzy, niepewnie stał przy mównicy. 

Kennedy w prosty sposób wyjaśniał swoje propozycje zmian, Nixon wolał atakować swojego przeciwnika. Później odbyły się jeszcze trzy debaty, ale ta z 26 września 1960 była najważniejsza.

Moc telewizji

Co ciekawe, wyborcy, którzy słuchali dyskusji polityków w radio, byli przekonani, że lepiej wypadł Richard Nixon. Telewizja jednak uwypukliła pewność siebie młodego senatora i zniszczyła wizerunkowo wiceprezydenta. 8 listopada 1960 po raz pierwszy politycy mieli się przekonać, że równie ważne jak to, o czym się mówi, jest to, w jaki sposób się to robi.

Zaprzysiężenie na 35. Prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego (20 stycznia 1961), źr. Rząd USA, Wikipedia/dp

Aż 57 proc. Amerykanów, którzy głosowali w 1960 roku, przyznało, że debaty wpłynęły na ich decyzje. Aż 6 proc. głosujących, a więc blisko 4 mln osób, podjęło decyzję wyłącznie na podstawie debaty. Wybory prezydenckie z 1960 roku uznawane są za jedne z najbardziej kontrowersyjnych w dziejach. Zwycięstwo Johna F. Kennedy’ego zostało rozstrzygnięte różnicą zaledwie 100 tysięcy głosów, czyli 0,2 proc. 20 stycznia 1961 roku JFK został zaprzysiężony na 35. prezydenta Stanów Zjednoczonych.

mb

Ukończył studia na Uniwersytecie Harvarda, a w czasie wojny służył w marynarce, dowodząc kutrami torpedowymi na Pacyfiku. Karierę polityczną rozpoczął w Kongresie; W latach 1947-1953 zasiadał w Izbie Reprezentantów, a od 1953 roku w Senacie. W 1960 roku został kandydatem Partii Demokratycznej na prezydenta.

Wygrana z Nixonem

Jego republikańskim rywalem był ówczesny wiceprezydent Richard Nixon, polityk uchodzący za bardziej kompetentnego, zwłaszcza na arenie międzynarodowej. Kennedy minimalnie wygrał jednak wybory, głównie dzięki słynnej debacie telewizyjnej, w której w oczach widzów odniósł zwycięstwo nie tyle argumentami, co siłą swej męskiej urody i seksapilu, nad nieogolonym i pocącym się przed kamerami Nixonem.

Kennedy vs. Nixon – pierwsza debata telewizyjna"

Pierwsze miesiące rządów JFK to katastrofalna inwazja w Zatoce Świń na Kubie, mająca obalić komunistyczny reżim Fidela Castro. Wskutek błędów wywiadu, który mylnie oszacował wielkość sił rządowych na wyspie i niewystarczającego wsparcia przez lotnictwo amerykańskie wyszkolonych przez CIA imigrantów kubańskich, ich desant poniósł klęskę w kwietniu 1961 roku.

Prezydentura w cieniu zimnej wojny

W czerwcu tego roku Kennedy spotkał się w Wiedniu z przywódcą ZSRR Nikitą Chruszczowem. Szczyt komentowano jako sukces sowieckiego lidera, który w rozmowie zepchnął prezydenta USA do defensywy i nabrał przekonania, że ma do czynienia z politykiem słabym. W dwa miesiące później zarządził budowę muru berlińskiego, co nie wywołało poważniejszej riposty ze strony USA.

John F. Kennedy: Jestem berlińczykiem!"

Już jednak w październiku 1962 roku kolejna prowokacja Moskwy – rozmieszczenie rakiet nuklearnych na Kubie – spotkała się z reakcją stanowczą. Kennedy odpowiedział blokadą sowieckich okrętów i statków dowożących wyposażenie do rakiet. Chruszczow ustąpił po otrzymaniu od USA obietnicy nieatakowania Kuby i wycofania rakiet Polaris zainstalowanych w Turcji, które i tak miały pójść do demobilu.

Postępowanie JFK w czasie kryzysu kubańskiego było zgodne z pamiętną deklaracją z mowy inauguracyjnej, że pod jego przywództwem Ameryka "zapłaci każdą cenę (...), aby zapewnić sukces wolności". Konto JFK w polityce zagranicznej obciąża jednak nieco sprawa Wietnamu Południowego. Jego rząd wspierał proamerykański, ale skorumpowany reżim w tym kraju, zwiększając tam liczbę amerykańskich doradców wojskowych mających pomagać w walce z komunistyczną partyzantką. Następca JFK, Lyndon Johnson, wysłał do Wietnamu regularne wojska, wciągając USA w wojnę zakończoną klęską.

W polityce wewnętrznej Kennedy niewiele zdołał osiągnąć. Zgłosił do Kongresu projekty ustaw o prawach obywatelskich Afroamerykanów, ale nie uchwalono ich wskutek opozycji zwolenników segregacji rasowej w jego własnej Partii Demokratycznej. Przeszły one w Kongresie dopiero za kadencji Johnsona.

Wybory w USA. 10 historycznych ciekawostek, o których mogłeś/aś nie wiedzieć"

Kennedy pozostawił jednak dziedzictwo prawdziwego przywództwa, roztaczając przed rodakami idealistyczną wizję obywatelskiego zaangażowania. Słynna fraza z mowy inauguracyjnej: "Nie pytaj, co Ameryka może zrobić dla ciebie, tylko co ty możesz zrobić dla Ameryki" i pomysł Korpusów Pokoju stały się źródłem inspiracji dla całego młodego pokolenia. A jego zapowiedź wysłania pierwszego statku załogowego na Księżyc – co w okresie zimnej wojny podnosiło morale kraju w konfrontacji z ZSRR – została zrealizowana, zgodnie z obietnicą, w ciągu kilku lat - w 1969 roku.

Śmierć od kuli zamachowca i legenda

- Co złożyło się na legendę, na mit tego człowieka, o którym mówiono, że Bóg nie poskąpił mu niczego, ani urody, ani fortuny, ani powodzenia życiowego? - pytał Sławomir Szof, autor audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

- Był w stanie przyciągnąć kilkadziesiąt milionów młodych Amerykanów – stwierdził prof. Krzysztof Michałek. – Był atrakcyjny, bo dysponował dużymi pieniędzmi. Doceniał też znaczenie telewizji. Kennedy był pierwszym, który zainicjował w sposób aktywny prowadzenie kampanii wyborczej przy udziale telewizji – dodał amerykanista.

Według raportu Komisji Warrena, 22 listopada 1963 roku w Dallas Kennedy zginął od kul wystrzelonych przez Lee Harveya Oswalda, który kilka lat mieszkał w ZSRR, miał żonę Rosjankę i prokomunistyczne sympatie. Późniejsze badania podważyły oficjalną wersję, że zabijając prezydenta Oswald działał sam. Śledztwo Kongresu znalazło poszlakowe dowody, że za zamachem mogła stać mafia, która miała na pieńku z administracją prezydencką; działania mafii starał się ukrócić prokurator generalny, brat prezydenta Robert Kennedy.

Morderstwo Johna F. Kennedy'ego, do końca niewyjaśnione, stało się tematem niezliczonych publikacji i teorii spiskowych. Znany lewicowy reżyser Oliver Stone nakręcił o nim film "JFK", według którego zamach był efektem konspiracji z udziałem wiceprezydenta Johnsona, Pentagonu, CIA i wszystkich innych służb specjalnych USA.

Zamach na Johna F. Kennedy'ego "

Ostatnio uwaga popkultury skierowała się na piękną żonę zabitego prezydenta, Jacqueline. Opowiadający o niej film "Jackie" przypomina, że to ona po jego śmierci stworzyła legendę rządów JFK jako Camelotu, czyli dworu mitycznego króla Artura. Bo prezydentura Kennedy'ego, adorowanego za charyzmę, elegancję i blichtr Białego Domu za jego kadencji, ujawniła – jak uważa wielu komentatorów – ukrytą tęsknotę Amerykanów za monarchią.

PAP/im

George H.W. Bush urodził się 99 lat temu, 12 czerwca 1924 roku.

Z wojska do biznesu

Pochodził z zamożnej rodziny finansisty i polityka Prescotta Busha. W 1943 roku jako ochotnik rozpoczął służbę w lotnictwie marynarki wojennej.

Za udział w walkach został odznaczony, ale niewiele zabrakło do tego, aby przyszły prezydent Stanów Zjednoczonych skończył jako jedna z wielu ofiar wojny. 2 września 1944 roku samolot George’a Busha został zestrzelony nad wyspą Chichi-jima na Pacyfiku.

– Przez cztery godziny przebywał w wodach Pacyfiku, a następnie został wyłowiony przez amerykański okręt podwodny. Mamy do czynienia z epizodem jako żywo przypominającym powieści sensacyjne – powiedział prof. Krzysztof Michałek w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku".

Po zakończeniu wojny ukończył studia ekonomiczne na uniwersytecie Yale. Rozpoczął pracę w firmie ojca, w której zajmował się sprzedażą sprzętu do wydobywania ropy naftowej. Po kilku latach postanowił zająć się na poważnie biznesem naftowym i w 1953 roku przeprowadził się do Teksasu, w którym założył przedsiębiorstwo "Zapata".

– Jak sam wspominał, ta nazwa wzięła się od głośnego filmu "Viva Zapata", który wtedy gościł w amerykańskich kinach – mówił prof. Krzysztof Michałek. – Do 1964 roku koncentrował się na działalności gospodarczej, nie tylko w Zatoce Meksykańskiej, ale także w krajach arabskich. Miał pierwszy kontakt z Kuwejtem jako naftowiec, kiedy jego firma została tam zatrudniona do przeprowadzenia wierceń.

Z biznesu do polityki

Spełnienie biznesowe okazało się niewystarczające dla zaspokojenia ambicji młodego George’a Busha. W 1962 roku poszedł w ślady ojca i zaangażował się w kampanię wyborczą Partii Republikańskiej w Teksasie.

– To jest też moment, w którym jego ojciec, senator z Connecticut ze wschodniego wybrzeża, powoli kończy swoją karierę w Senacie. Ta zbieżność nie jest przypadkowa. Ojciec go konsekwentnie przygotowywał do tej roli – powiedział prof. Krzysztof Michałek w audycji Polskiego Radia z 2000 roku.

Geoerge H.W. Bush po raz pierwszy wystartował w wyborach do Senatu Stanów Zjednoczonych w 1964 roku. Pierwszy kampania wyborcza zakończyła się porażką, ale w 1966 roku udało mu się zdobyć mandat kongresmena, który pełnił przez dwie kadencje do 1970 roku.

– W 1971 roku prezydent Nixon zaproponował mu pozycję ambasadora w ONZ. Tutaj zaczyna się początek kariery Busha jako człowieka z aparatu wykonawczego – mówił prof. Michałek. – Krótko mówiąc jego kariera polityczna była starannie, ale w cieniu przygotowywana przy udziale jego rodziny.

Następnie w 1974 roku Bush dostąpił kolejnego wyróżnienia i został wysłany z misją dyplomatyczną do Chin, podczas której przygotowywał grunt do nawiązania stosunków dyplomatycznych. Po dwóch latach został mianowany szefem CIA. Jego zadaniem było zreformowanie agencji wywiadowczej, skompromitowanej niedawną aferą Watergate.

W 1980 roku ubiegał się o nominację na kandydata na prezydenta z ramienia Partii Republikańskiej. Przegrał prawybory z Ronaldem Reaganem, ale po zwycięstwie Reagana w wyborach przez dwie kadencje sprawował u jego boku urząd wiceprezydenta.

Prezydent w latach przemian

W 1988 roku wygrał wybory prezydenckie i 20 stycznia 1989 roku został zaprzysiężony na stanowisku 41. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Był uznawany za kontynuatora polityki administracji Ronalda Reagana.

George Bush sprawował urząd w okresie przemian w stosunkach międzynarodowych, spowodowanych upadkiem ładu ustalonego w trakcie Zimnej Wojny. Jako prezydent był krytykowany za zbytnią zachowawczość wobec rozpadu bloku państw komunistycznych, ale to właśnie dzięki swojej ostrożnej polityce pomógł w stabilnej i pokojowej transformacji ustrojowej oraz gospodarczej państw socjalistycznych.

Przykładem takiego działania była wizyta w Polsce w lipcu 1989 roku, podczas której wyraził poparcie dla demokratycznych przemian, dokonanych na drodze porozumienia i pokojowego przekazania władzy przez komunistów.

"Na pewno ujrzycie wolną Polskę". 30. rocznica wizyty George'a Busha w Polsce.

– Polska tworzy teraz swoją własną historię, a Ameryka i cały świat uważnie to obserwują. Rząd polski wykazał odwagę i mądrość wybierając drogę porozumień Okrągłego Stołu. Dla świata jest natchnieniem to, co się dzieje tutaj – mówił George Bush 9 lipca 1989 roku na lotnisku Okęcie.

Nowy ład światowy

Jako prezydent musiał również wyznaczyć przyszłą rolę swojego państwa w nowym ładzie międzynarodowym. Zdawał sobie sprawę, że Stany Zjednoczone po objęciu dominującej pozycji muszą działać ostrożnie i z wyczuciem. Dał temu przykład w trakcie I wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Bush po wypchnięciu irackich wojsk z Kuwejtu wstrzymał dalszą ofensywę na Bagdad.

– Zdawał sobie sprawę, że przywództwo Stanów Zjednoczonych w świecie po Zimnej Wojnie nie może się kończyć rozstrzygnięciami militarnymi. Muszą się jednak liczyć z sojusznikami, ale paradoksalnie i z przeciwnikami. Nie powinny być żandarmem świata – powiedział prof. Michałek w audycji Polskiego Radia z 2000 roku. – Być może Bush podjął w tamtym momencie historyczną decyzję dla pozycji Stanów Zjednoczonych w świecie.

George Bush w okresie prezydentury skupiał się głównie na problemach międzynarodowych, co było jedną z przyczyn porażki w staraniach o reelekcję. W wyborach z 1992 roku przegrał z kandydatem Partii Demokratycznej, Billem Clintonem.

– Gospodarka Stanów Zjednoczonych wpadła w recesję po przemianach związanych z zakończeniem "zimnej wojny". Do tego nałożyły się koszty wojny z Irakiem. Bush przegrał ze względu na doniesienia o trudnej sytuacji gospodarczej oraz pojawienie się trzeciego niezależnego kandydata, który odebrał część głosów Bushowi – mówił prof. Krzysztof Michałek w audycji Sławomira Szofa.

George Bush po porażce wycofał się z aktywnej polityki. Po latach był jednak oceniany przez Amerykanów znacznie lepiej, jako polityk opanowany oraz zdolny do kompromisu i porozumienia. Zmarł 30 listopada 2018 roku.

sa

1. Tylko raz wybrano bezpartyjnego

Choć kandydować na prezydenta może każdy Amerykanin, który otrzymał obywatelstwo przy narodzinach, ukończył 35 lat i mieszka na terenie Stanów Zjednoczonych przez 14 lat, to w praktyce zawsze wygrywają przedstawiciele głównych partii (obecnie Republikanów lub Demokratów). Tylko raz zwyciężył kandydat bezpartyjny. Był nim Jerzy Waszyngton, pierwszy prezydent państwa.

Portret Jerzego Waszyngtona autorstwa Gilberta Stuarta. Fot.: Wikimedia Commons/dp

​2. 45. czy 46. prezydent?

Jeśli we wtorkowych wyborach wygra urzędujący prezydent Donald Trump, będzie określany jako 45. prezydent USA. Z kolei jeśli kolejnym gospodarzem Białego Domu zostanie Joe Biden, przejdzie do historii jako 46. przywódca Stanów Zjednoczonych. Numeracja prezydentów liczona jest bowiem od początku pierwszej kadencji, bez względu na to, ile razy dany polityk wygra wybory. Wyjątek stanowi Grover Cleveland, który był dwudziestym drugim i dwudziestym czwartym prezydentem – jedynym, któremu udało się powrócić na urząd po czteroletniej przerwie.

Grover Cleveland - 22. i 24. prezydent USA. Fot.: Wikimedia Commons/dp

3. Zawód najwyższego ryzyka

Badania wskazują, że najniebezpieczniejszym zawodem w Stanach Zjednoczonych pod względem liczby wypadków w pracy jest praca drwala-pilarza – urazy dotykają 0,18 proc. wykonujących ten zawód w ciągu roku. Biorąc pod uwagę procent osób, które poniosły śmierć podczas wykonywania obowiązków służbowych, najniebezpieczniejszym zawodem w USA jest posada prezydenta.

McKinley i Czolgosz - prezydent i zamachowiec

Do tej pory podczas kadencji życie straciło ośmiu spośród 45 prezydentów, co oznacza, że śmiertelność na tym stanowisku wynosi blisko 20 proc. Czterech prezydentów padło ofiarą zamachów (Abraham Lincoln, James Garfield, William McKinley i John F. Kennedy). Za śmierć McKinleya odpowiadał anarchista polskiego pochodzenia – Leon Czolgosz.

Najkrócej sprawującym urząd prezydentem był William Henry Harrison, który zmarł po 31 dniach prezydentury. Polityk podczas swojego exposé chciał pokazać się jako energiczny i twardy mężczyzna, więc wystąpił w deszczowy dzień bez kapelusza. Przemoknięty do suchej nitki prezydent wkrótce nabawił się zapalenia płuc, które okazało się śmiertelne.

Abraham Lincoln zginął z ręki aktora Johna Wilkesa Bootha, który był zwolennikiem niewolnictwa. Fot.: Wikimedia Commons/dp

4. Media odmieniają oblicze kampanii… nie zawsze na lepsze

Ostatnie dwie kampanie określane są jako "twitterowe", bo niebagatelną rolę w komunikacji z wyborcami odegrały w nich media społecznościowe. To żadna nowość, media odgrywają kluczową rolę w systemie wyborczym Stanów Zjednoczonych, a o zwycięstwie lub klęsce decydowało skuteczne wykorzystanie nowych kanałów komunikacji.

Dobitnie pokazała to ostra kampania w roku 1800, kiedy w wyścigu o prezydenturę stanęli John Adams i Thomas Jefferson. Rywalizacja była bezpardonowa, a obaj kontrkandydaci obrzucali się najwymyślniejszymi wyzwiskami za pośrednictwem publikowanych w pamfletach listów i na łamach raczkującej prasy. Adams nazywał Jeffersona "bękartem szkockiego handlarza". Jefferson nie pozostawał dłużny i swojego oponenta wyzywał od "ohydnych hermafrodytycznych charakterów, które nie maja ani siły i stanowczości mężczyzny, ani łagodności i wrażliwości kobiety".

5. Prezydenci radia i telewizji

Kolejnym prezydentem, który zrozumiał siłę nowych środków przekazu, był Franklin Delano Roosevelt. Prezydencki plan walki z Wielkim Kryzysem nie zyskał poparcia wielkich magnatów prasowych. Roosevelt musiał szukać alternatywnego sposobu do przekonania Amerykanów dla reform Nowego Ładu. Odpowiedzią na ten problem okazało się radio. Od 1933 do 1944 roku prezydent wygłosił serię radiowych pogadanek, w których przystępnym językiem tłumaczył rodakom sens proponowanych przez siebie ustaw.

Prezydent Franklin Delano Roosevelt przed mikrofonami radia. Fot.: Wikimedia Commons/dp

O tym, że zakończyła się era radia i rozpoczęła era telewizji boleśnie przekonał się Richard Nixon. Kluczowym elementem kampanii była debata między nim i Johnem Kennedym. Ci, którzy słuchali debaty w radiu, byli przekonani o zwycięstwie obdarzonego tubalnym głosem, doświadczonego Nixona. Ale o zwycięstwie Kennedy’ego w wyborach zadecydowały głosy telewidzów, którzy na ekranach zobaczyli w nim młodego i energicznego polityka. Aż 57 proc. Amerykanów, którzy głosowali w 1960 roku, przyznało, że debaty telewizyjne wpłynęły na ich decyzje. Aż 6 proc. głosujących, a więc blisko 4 mln osób, podjęło decyzję wyłącznie na podstawie debaty.

6. Warren Harding i głosy kobiet

Droga kobiet do uzyskania praw wyborczych w Stanach Zjednoczonych była długa i kręta. Pierwsze swoje prawa wywalczyły obywatelki zachodniego wybrzeża (1872), gdzie prawo nie było aż tak skostniałe, jak na wschodzie kraju, a kobiety w trudnych warunkach Dzikiego Zachodu często nosiły ten sam ciężar obowiązków co mężczyźni. Prawa wyborcze w całym kraju kobiety uzyskały dopiero w 1920 roku, również na fali przejmowania przez kobiety męskich posad w fabrykach podczas I wojny światowej.

Jak prawa wyborcze kobiet wpłynęły na rezultat elekcji 1920 roku? Komentatorzy epoki wskazywali, że zwycięzca, Warren Harding, wygrał głosami kobiet, bo był… przystojniejszy od swojego konkurenta. Ile w tym mizoginii publicystów, ile prawdy – trudno orzec. Faktem pozostaje, że Harding prowadził swoją kampanię z domu, posługując się głównie materiałami wyborczymi, na których widniała jego podobizna. Jego doradcy z Partii Republikańskiej zakazali mu prowadzenia wieców wyborczych, bo uważali, że Harding jest… za głupi, żeby odpowiadać na pytania na żywo.

Warren G. Harding, fot. Harris & Ewing, źr. Wikimedia Commons/dp

7. Pierwsza kandydatka chciała "wolnej miłości"

Skoro o kobietach mowa, to pierwszą kandydatką, która ubiegała się o urząd prezydenta USA była jedna z liderek ruchu feministycznego Victoria Woodhull. Wystartowała w wyborach w 1872 roku. Woodhull oparła swój program na haśle "wolnej miłości", co oznaczało dla niej liberalizację prawa rozwodowego i penalizację przemocy domowej. Jednocześnie była przeciwniczką aborcji, uważając ją za pochodną zniewolenia kobiet w instytucji małżeństwa, jej zdaniem aborcja była naruszeniem prawa do życia nienarodzonych dzieci. Przy tym była zwolenniczką eugeniki – postulowała m.in. przymusową sterylizację osób, które nie są zdolne do wychowywania potomstwa. Walczyła też o równe prawa dla czarnoskórych Amerykanów. Woodhull nie otrzymała żadnego głosu elektorskiego.

Pierwszą kobietą, która otrzymała nominację jednej z dwóch głównych partii (Demokratów) była Hillary Clinton w wyborach w 2016 roku.

Victoria Woodhall. Fot.: Wikimedia Commons/dp

8. Kandydat z więzienia

Eugene V. Debs był niekwestionowanym liderem Socjalistycznej Partii Ameryki w pierwszych dekadach XX wieku. Organizował robotnicze masówki, protesty i pochody pierwszomajowe. Sam siebie postrzegał jako rewolucjonistę, a mimo to aż pięciokrotnie stawał w wyścigu do Białego Domu. Ostatni raz wziął udział w wyborach 1920 roku jako… więzień nr  9653. Debs został w 1918 roku skazany na 10 lat więzienia za podburzanie przeciwko wysiłkowi wojennemu Stanów Zjednoczonych podczas I wojny światowej na podstawie ustawy o zwalczaniu szpiegostwa. Ponieważ żaden akt prawny nie zabrania osobie osadzonej w więzieniu kandydować na prezydenta, Debs wystartował w wyborach. Zdobył 919,799 głosy (3,4 proc. poparcia), co było najlepszym wynikiem w historii Socjalistycznej Partii Ameryki.

Eugene Debs dał się poznać jako znakomity mówca, który potrafił zagrzewać do protestów rzesze robotników, jednak swoją najlepszą kampanię przeprowadził z... więziennej celi. Fot.: Wikimedia Commons/dp

9. Nie wszyscy mieszkali w Białym Domu

Pierwszą osobą, która zamieszkała w Białym Domu był drugi prezydent USA, John Adams. Nazwę "Biały Dom" nadał rezydencji dopiero prezydent Theodore Roosevelt. Najsłynniejszym pomieszczeniem jest gabinet owalny, gdzie znajduje się biuro prezydenta i gdzie przyjmuje on najważniejszych gości. Biurko, za którym zasiada prezydent jest darem od królowej Wiktorii. Jedyną osobą uprawnioną by przy nim siadać jest gospodarz Białego Domu.

Biały dom w XIX wieku. Fot.: Wikimedia Commons/dp

10. Wyznaczony ocalały

Od 1937 roku zaprzysiężenie odbywa się 20 stycznia (w przypadku, gdy 20 stycznia wypada w niedzielę, to oficjalna ceremonia zaprzysiężenia odbywa się 21 stycznia – ostatnia jak do tej pory taka sytuacja nastąpiła w 2013 roku) następnego roku, o godzinie 12:00 czasu waszyngtońskiego (18:00 czasu polskiego). Prezydent-elekt składa przysięgę w obecności wszystkich najważniejszych osób w państwie – z sędziami Sądu Najwyższego, senatorami, kongresmenami i członkami gabinetu włącznie. Gdyby wszyscy ci ludzie zginęli na miejscu podczas uroczystości (np. w razie ataku terrorystycznego), ciągłość władzy ma zapewnić instytucja "wyznaczonego ocalałego" – jest to członek rządu, który w drodze losowania wyłączony jest z udziału w uroczystości i przewieziony w bezpieczne miejsce. To on, w razie śmierci prezydenta, ma objąć władzę. Po zamachach na World Trade Center w 2001 roku instytucję "wyznaczonego ocalałego" rozszerzono o reprezentantów kongresu i senatu.

Wyznaczonym ocalałym podczas wyborów w 2016 roku był David Bernhardt, sekretarz Departamentu Zasobów Wewnętrznych Stanów Zjednoczonych, resortu odpowiedzialnego za ochronę przyrody i sprawy rdzennych Amerykanów. Fot.: East News

oprac. Bartłomiej Makowski

Od 1937 roku zaprzysiężenie odbywa się 20 stycznia (w przypadku, gdy 20 stycznia wypada w niedzielę, to oficjalna ceremonia zaprzysiężenia odbywa się 21 stycznia – ostatnia jak do tej pory taka sytuacja nastąpiła w 2013 roku) roku następującego po wyborze prezydenta, o godzinie 12:00 czasu waszyngtońskiego (18:00 czasu polskiego). Prezydent elekt składa przysięgę w obecności wszystkich najważniejszych osób w państwie – z sędziami Sądu Najwyższego, senatorami, kongresmenami i członkami gabinetu włącznie.

Biblia masonów i pukle włosów Lincolna

Prezydent Stanów Zjednoczonych składa przysięgę, trzymając dłoń na Piśmie Świętym. Z tym gestem łączy się wiele anegdot sięgających początku historii amerykańskiej prezydentury. Jerzy Waszyngton zapomniał swojej Biblii na uroczystość. Rozpoczęło się gorączkowe poszukiwanie egzemplarza. Najbliższy znaleziono w znajdującej się nieopodal loży masońskiej. Użyty przez Waszyngtona (a później także Warrena Hardinga, Dwighta Eisenhowera, Jimmy'ego Cartera i George'a Busha seniora) zawiera mnóstwo symboli masońskich. 

Jerzy Waszyngton – pierwszy prezydent USA

Jedynym do tej pory prezydentem, który nie złożył przysięgi na Biblię był John Quincy Adams, 6. prezydent USA. Podczas ceremonii zamiast Pisma Świętego użyto egzemplarza Konstytucji USA.

Barack Obama i Donald Trump złożyli przysięgę, kładąc rękę na egzemplarzu Biblii należącym do Abrahama Lincolna. To niejedyni prezydenci, którzy w uroczystość swojego zaprzysiężenia wpletli pamiątki po jednym z najważniejszych przywódców w dziejach Stanów Zjednoczonych. Theodore Roosevelt podczas inauguracji swojej kadencji miał na palcu pierścień, w którym znajdował się pukiel włosów jego poprzednika. Nietypowa biżuteria została mu wręczona przez Johna Haya, byłego osobistego sekretarza Lincolna, który wykupił cztery kosmyki włosów zamordowanego prezydenta od lekarzy wykonujących sekcję zwłok.

Trumna poprzednika i zaprzysiężenie przed ojcem

Zgonie z tradycją, zaprzysiężenie nowego prezydenta odbywa się w stolicy, przed Kapitolem, a przysięgę odbiera Prezes Sądu Najwyższego. Od tej reguły jest jednak kilka historycznych wyjątków. Wiążą się one z sytuacją, w której umiera urzędujący prezydent. Wówczas urząd głowy państwa obejmuje wiceprezydent, składając przysięgę niezwłocznie przed sędzią, który jest w danej chwili dostępny.

Wybory w USA. 10 historycznych ciekawostek, o których mogłeś/aś nie wiedzieć

W jednym z takich przypadków nowego prezydenta zaprzysięgał jego własny ojciec. Gdy niespodziewanie, 2 sierpnia 1923, zmarł Warren Harding, wiceprezydent Calvin Coolidge przebywał w rodzinnej posiadłości w Plymouth Noth w stanie Vermont. Przysięgę przyjął ojciec Coolidge’a, który był miejscowym notariuszem i sędzią pokoju (najniższy stopień w hierarchii systemu USA). Zaprzysiężenie odbyło się w nocy, przy świetle lamp naftowych i w obecności pięciu osób. Sam Coolidge senior wątpił, czy tak przeprowadzona inauguracja jest ważna pod względem prawnym, dlatego na wszelki wypadek uroczystość powtórzono po przybyciu nowego prezydenta do stolicy.

Pierwsze zaprzysiężenie Calvina Coolidge'a miało miejsce w obecności pięciu świadków, przy świetle lampy naftowej. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Nie był to jedyny przypadek w historii, kiedy ceremonię trzeba było powtórzyć. Podczas zaprzysiężenia Obamy w 2009 roku Prezes Sądu Najwyższego John Glover Roberts pomylił tekst przysięgi. Niewłaściwe słowa powtórzył prezydent elekt, w związku z czym ceremonię trzeba było powtórzyć następnego dnia.

Zamach na Johna F. Kennedy'ego

Ostatnią do tej pory osobną niebędącą Prezesem Sądu Najwyższego, która odebrała prezydencką przysięgę, była teksańska sędzia federalna Sarah T. Hughes. Miało to miejsce 22 listopada 1963 roku po zabójstwie prezydenta Johna Fitzgeralda Kennedy’ego. Zaprzysiężenie dotychczasowego wiceprezydenta, Lyndona B. Johnsona, miało miejsce na pokładzie prezydenckiego samolotu Air Force One, zaledwie 2 godz. i 8 min. po feralnych strzałach, które zakończyły życie Kennedy’ego. Na pokładzie maszyny znajdowała się trumna z ciałem poprzednika Johnsona, a podczas składania przysięgi towarzysząca nowemu prezydentowi wdowa po Kennedym, Jackie, miała wciąż na sobie kostium zabrudzony krwią męża.

Lyndon B. Johnson w chwili zaprzysiężenia na pokładzie Air Force One, kilka godzin po zabójstwie Kennedy’ego, źr. Wikimedia Commons/dp

Zabójcza przemowa i wiceprezydent na kacu

Nieodłączną częścią inauguracji prezydenckiej jest przemowa nowego przywódcy Stanów Zjednoczonych. Najkrótszą, bo zawierającą zaledwie 135 słów, mowę wygłosił Jerzy Waszyngton, który ograniczył się do podziękowań za powierzenie mu urzędu. Na przeciwległym biegunie znajduje się oracja z 1841 roku Williama Henry'ego Harrisona, która składała się z ponad 8500 słów i trwała ponad dwie godziny. Swój wywód, w którym prezydent elekt cofał się aż do antycznych źródeł demokracji, Harrison przypłacił życiem. Polityk chciał się pokazać jako twardy mężczyzna, dlatego na niesamowicie długiej uroczystości postanowił wystąpić bez kapelusza i płaszcza, mimo niskiej temperatury i deszczu. Harrison był już wówczas chory, a przemarznięcie tylko pogorszyło jego stan. Prezydent zmarł po zaledwie miesiącu sprawowania urzędu.  

Krótką przemowę wygłasza także wiceprezydent USA. Do historii przeszło zwłaszcza wystąpienie Andrew Johnsona. Wiceprezydent (a po śmierci Abrahama Lincolna - 17. prezydent USA) przed uroczystością cierpiał z powodu gorączki. Brał silne leki. Medykamenty zareagowały z wypitą przez polityka dzień przed inauguracją whisky, w efekcie czego Johnsona dopadł morderczy kac. Druga osoba w państwie zaczęła bełkotać o swoim triumfie nad rebeliantami z Południa. Wyniszczająca kraj wojna secesyjna miała się ku końcowi, a Lincoln planował złagodzenie tonu, by ułatwić rozmowy pokojowe z Konfederacją. Nic dziwnego, że podobno przyjął wypowiedź zastępcy z przerażeniem, a były wiceprezydent Hannibal Hamlin usiłował powstrzymać Jacksona, ciągnąc go za poły fraka. 

Nixon wybija gołębie

Inauguracji kadencji prezydenta towarzyszy zorganizowana z wielką pompą parada. Tradycyjnie uczestniczą w niej orkiestry uniwersyteckie, kadeci uczelni wojskowych i drużyny jeździeckie, ale od tej tradycji zdarzały się odstępstwa. Wielu prezydentów za punkt honoru stawiało sobie organizację oryginalnych pochodów inauguracyjnych.

Cóż może być bardziej widowiskowego, niż gromada kanarków wzbijająca się w powietrze na znak rozpoczęcia nowego rozdziału w historii Stanów Zjednoczonych? Tak myślał zapewne Ulisses Grant, bohater wojny secesyjnej, zaprzysiężony na prezydenta w 1869 roku. Prezydent nie zdołał urzeczywistnić swojej wizji. Miał pecha. Przeszkodziła mu najniższa temperatura w historii zanotowana w Waszyngtonie w marcu. Termometry wskazywały minus 15 stopni Celsjusza, ale ze względu na silny wiatr odczuwalna temperatura wynosiła -20 stopni. Tuż przed prezydencką inauguracją z wyziębienia padło sto kanarków.

Uroczystość inauguracyjna Ulissesa Granta. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Zupełnie odmienny stosunek do ptaków miał Richard Nixon. 37. prezydent USA nie chciał, żeby mieszkające w stolicy gołębie zepsuły dzień inauguracji. Elekt nie zawahał się wydać 13 tys. dolarów na… środek chemiczny odstraszający ptactwo. Substancję rozpylono na trasie parady. Jej stężenie okazało się zabójcze dla gołębi. Ciała setek martwych zwierząt trzeba było uprzątać z ulic i parków Waszyngtonu.

Prezydent złapany na lasso

Inauguracja prezydentury Dwighta Eisenhovera, bohatera wojsk alianckich doby II wojny światowej, odbywała się w 1953 roku. Ameryka oddychała wówczas pełną piersią – to podczas powojennego bumu gospodarczego przed domami bogacącej się klasy średniej zaczęły pojawiać się samochody, a w salonach zagościły telewizory. Na ekranach królował ulubiony gatunek filmowy Amerykanów – western. Do jego popularności postanowili nawiązać organizatorzy parady inauguracyjnej Eisenhowera. Niespodziewanym punktem uroczystości był popis Montiego Montany, jeźdźca rodeo i gwiazdy westernów. Montana podjechał na swoim koniu do trybuny prezydenckiej i, ku uciesze tłumu i samego Eisenhowera, złapał przywódcę państwa na lasso.

Zobacz to wydarzenie na filmie (źr.: National Archives and Records Administration), od ósmej minuty:  

Demolka w Białym Domu

Tradycyjnym, choć nieoficjalnym, elementem uroczystości inauguracyjnych jest bal wyprawiany na cześć prezydenta. Jedną z takich imprez zorganizował Frank Sinatra dla prezydenta Kennedy'ego. Ale impreza jednego z najsłynniejszych amerykańskich piosenkarzy nie umywała się do tej, którą w Białym Domu wyprawił po swoim zaprzysiężeniu Andrew Jackson. Siódmy prezydent USA dbał o swój wizerunek człowieka wychowanego w surowych warunkach pionierskiego pogranicza. I właśnie takich ludzi postanowił zaprosić po swoim zaprzysiężeniu do prezydenckiej rezydencji. Impreza szybko wymknęła się spod kontroli. Pionierzy upili się w sztok. Zrywali zasłony z okien, zadeptywali brudnymi buciorami dywany, a z szuflad zaczęły znikać srebrne sztućce. Sam prezydent musiał w końcu salwować się ucieczką. Sytuację opanowała dopiero sprytna służba, która wyprowadziła nieprzewidywalnych gości z posiadłości za pomocą podstępu. Biały Dom uratowało... wystawienie wanny pełnej whisky na trawnik przed rezydencją. 

Na inaugurację Jacksona do Białego Domu przybyły nieprzebrane tłumy. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Nieprezydent na jeden dzień

Joe Biden zostanie zaprzysiężony na 46. prezydenta USA. Będzie czterdziestą piątą osobą na tym stanowisku - różnica wynika z tego, że Grover Cleveland piastował urząd dwukrotnie, powracając na niego po kadencji przerwy, jest zatem 22. i 24. prezydentem USA. Numerację mogłoby wyrównać uznanie Davida Rice'a Atchisona za prezydenta. Polityk był przewodniczącym "pro tempore" Senatu - tzn. wybranym z grona senatorskiego przewodniczącym izby wyższej amerykańskiego parlamentu, zastępującym w tej roli wiceprezydenta, który z urzędu jest przewodniczącym Senatu, pod jego nieobecność. Nim w życie weszła XXV poprawka do Konstytucji USA, regulująca kwestię sukcesji, przewodniczący Senatu "pro tempore" był trzeci w linii sukcesyjnej po prezydencie i wiceprezydencie (obecnie spadł na czwarte miejsce po spikerze Izby Reprezentantów).

4 marca 1849 roku zakończyła się kadencja prezydenta Jamesa Polka i wiceprezydenta George'a Dallasa. Dzień ten przypadał w niedzielę, wobec czego pobożny prezydent elekt Zachary Taylor odmówił złożenia przysięgi. Teoretycznie zatem, gdyby Atchison złożył przysięgę, mógłby zostać uznanym za prezydenta USA przez jeden dzień. Senator nie rościł sobie nigdy prawa do tytułowania siebie prezydentem, choć do końca życia żartował, że "w czasie sprawowania przez niego urzędu, Ameryka miała najuczciwszą administrację w swoich dziejach". 

David Rice Atchison. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Opracował Bartłomiej Makowski

Korzystałem z: Longin Pastusiak "Prezydenci"/nbcnews.com/livescience.com/constitutioncenter.org 

Polska Rzeczpospolita Ludowa epoki Edwarda Gierka otwierała się na Zachód. Zaproszenie prezydenta USA miało pomóc w nawiązaniu dobrych relacji, szczególnie na polu gospodarczym. Poza wartościową wymianą handlową polska ekipa rządząca chciała uzyskać od Amerykanów kredyty, które pomogłyby w rozwoju kraju. Co ciekawe, nie była to pierwsza wizyta Nixona w Polsce. W 1959 roku odwiedził nasz kraj jako pierwszy wiceprezydent USA w dziejach. 

Za żelazną kurtynę

Richard Nixon pod koniec swojej pierwszej kadencji odbył dwie ważne podróże zagraniczne. W lutym 1972 roku odwiedził Pekin, mimo że Chińska Republika Ludowa wciąż była nieuznawana przez Stany Zjednoczone. W maju tego samego roku Nixon wraz z małżonką udał się do Moskwy i Teheranu, a w drodze powrotnej para prezydencka zawitała do Warszawy. Inicjatywa ta wyszła od władz PRL - państwa, które wchodziło w skład bloku komunistycznego, leżącego za żelazną kurtyną. 

31 maja 1972 roku na Okęciu wylądował amerykański Boeing. Parę prezydencką przywitali przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński i premier Piotr Jaroszewicz. Po odegraniu hymnów obu państw, Nixon przemaszerował przed kompanią reprezentacyjną wojska polskiego i pozdrowił ich słowami "Czołem żołnierze!". Następnie Jabłoński wygłosił mowę powitalną, w której zawarł oczekiwania związane z tą wizytą:

- Mamy nadzieję, że w czasie Pańskiego pobytu w Warszawie będziemy mogli przeprowadzić szczere i rzeczowe rozmowy na temat spraw międzynarodowych, interesujących nasze oba państwa, jak również na temat kluczowych zagadnień, dotyczących spraw dwustronnych.

Po nim głos zabrał prezydent Nixon, który podziękował za gorące przywitanie i w ciepłych słowach wyraził się o narodzie polskim.

- Nie ma zapewne w świecie innego narodu, który by więcej wycierpiał od wojen niż Polacy. Prezydent Eisenhower mówił mi jeszcze w 1945 roku, kiedy jako dowódca armii amerykańskiej odwiedził Warszawę, że stolica Polski była wówczas zniszczona w 85 proc. Niezłomni Polacy odbudowali swą wielką stolicę, z której słusznie są tak dumni – tymi słowami wyraził podziw dla polskiego narodu Nixon.

Swoją przemowę zakończył po polsku: "Niech żyje Polska!".

Radość na ulicach

Po uroczystym przywitaniu, para prezydencka udała się na Stare Miasto. Polskie władze obawiały się zbyt entuzjastycznego przyjęcia głowy zachodniego imperium przez liczne tłumy warszawiaków. W okresie zimnej wojny takie zachowanie mieszkańców państwa zależnego od ZSRR byłoby źle odebrane w Moskwie.

- Drogę przejazdu limuzyny prezydenta ozdobiono chorągiewkami amerykańskimi i polskimi w ostatniej chwili. W ten sposób mieszkańcy Warszawy nie mogli wiedzieć wcześniej, którymi ulicami będzie jechał prezydent – tak spiker Radia Wolna Europa relacjonował zabiegi władz komunistycznych.

Władze PZPR zaleciły też członkom partii, aby zamiast gromadzić się na ulicach, przyjazd Nixona oglądali w telewizji.

Mimo tych starań prezydenta Nixona witały tłumy Polaków. Zdaniem amerykańskich reporterów na całej trasie przejazdu z Okęcia na Stare Miasto stało 250 tys. ludzi.

- Prezydent Nixon witany był przez władze w Warszawie z poprawną uprzejmością, a przez społeczeństwo gorąco i serdecznie - podsumował relację spiker RWE.

Gdy para prezydencka dotarła pod Grób Nieznanego Żołnierza, tłum manifestantów zaczął naciskać na limuzynę i skandować  nazwisko Nixona. Po złożeniu kwiatów, prezydent podszedł do zgromadzonych, którzy gorąco go przywitali i odśpiewali "Sto lat!". W takiej atmosferze Nixon dotarł do Sejmu, gdzie spotkał się z I Sekretarzem KC PZPR Edwardem Gierkiem, a wieczorem wziął udział w bankiecie zorganizowanym przez premiera Jaroszewicza. Następnego dnia odbyły się oficjalne rozmowy prezydenta USA z polskimi władzami, a popołudniu państwo Nixonowie wrócili do Waszyngtonu.

Czytaj także:

Kennedy vs. Nixon - pierwsza debata telewizyjna

Prezydent Richard Nixon - w cieniu afery Watergate

Dekada Gierka

Edward Gierek I Sekretarzem KC PZPR został w styczniu 1971. Zastąpił na tym stanowisku Władysława Gomułkę, który słynął z bardzo skromnego stylu życia i tego samego wymagał od Polaków.

- Ludzie oczekiwali poprawy stanu materialnego i możliwości zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych. Gomułka nawoływał do życia oszczędnego, a dwadzieścia kilka lat po wojnie obywatele chcieli odczuć poprawę, wynikającą z faktu, że nikt kraju nie bombarduje, że większość obywateli pracuje ciężko i uczciwie – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak.

Grudzień 1970 - zobacz serwis historyczny

Krwawo stłumione wystąpienia Grudnia 1970 roku na Wybrzeżu doprowadziły do zmiany ekipy rządzącej. Nadzieje na poprawę jakości życia miał spełnić Edward Gierek. Epoka jego rządów to przede wszystkim otwarcie na Zachód, wielkie inwestycje, rozwój propagandy sukcesu i boom gospodarczy. W pierwszych latach m.in. cofnięto podwyżki żywności, podniesiono pensje, rozpoczęto odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, a także otwarto Trasę Łazienkowską. Wtedy też miała miejsce wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Niestety kredyty udzielone przez państwa zachodnie (w tym USA) nie zostały właściwie wykorzystane. Doprowadziło to do potężnego kryzysu gospodarczego i utraty władzy przez Gierka w 1980 roku. Długi ze względu na wysokie oprocentowanie rosły z roku na rok. W 1990 roku wynosiły już niemal 50 mld dolarów. Ich spłatę Polska zakończyła dopiero w 2014 roku. 

th

Waszyngton, Adams, Jefferson, czyli u zarania 

W pewnym sensie poczet prezydentów USA, którzy przychylnie wypowiadali się o Polsce i Polakach, otwiera już Jerzy Waszyngton – pierwszy przywódca Stanów Zjednoczonych. Gdy w Rzeczpospolitej uchwalano Konstytucję 3 maja, mąż stanu już od trzech lat zasiadał w fotelu prezydenckim. Zachowała się jego opinia o polskiej Ustawie Rządowej: "Polska, jak wynika z publicznych dokumentów, poczyniła wielkie i niespodziewane kroki w kierunku wolności, co, jeśli jest prawdą, oddaje wielki honor obecnemu królowi, który, jak się wydaje, był głównym promotorem tego przedsięwzięcia" pisał prezydent w liście do swojego byłego adiutanta Davida Humphreysa. Z kolei krytykę wobec faktu rozbiorów, nazywając je "zbrodnią", wyrażali John Adams i Thomas Jefferson, następcy Waszyngtona. 

Portret Jerzego Waszyngtona autorstwa Gilberta Stuarta. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Los chciał, że w momencie, gdy amerykańska gwiazda zaczęła jaśnieć na firmamencie polityki międzynarodowej, polska gasła. Jak się okazało – na 123 lata. Dlatego poczet sprzyjających Polsce prezydentów otworzyć powinien ten z nich, którego wkład w odzyskanie przez Rzeczpospolitą niepodległości jest nie do przecenienia…

Woodrow Wilson i słynny 13. punkt

Prezydentura Thomasa Woodrow Wilsona, 28. prezydenta USA przypadała na czas Wielkiej Wojny. Stany przystąpiły do niej w 1917 roku i to właśnie wówczas zaczęły powstawać w Stanach Zjednoczonych punkty rekrutacyjne do tworzącej się u boku ententy Armii Polskiej we Francji. 

Jednak największą zasługą Wilsona dla Polski była jego wiara w ideę samostanowienia narodów. 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu prezydent przedstawił słynne 14 punktów, których realizacji należałoby się podjąć, aby wprowadzić nowy ład po wojnie. Miały one także zapobiec wybuchowi kolejnego wielkiego konfliktu.

Thomas Woodrow Wilson. Fot.: Wikimedia Commons/dp

Najważniejszy z punktu widzenia interesów Polski był punkt 13. Wilson zapisał w nim, że ma powstać państwo polskie z dostępem do morza. Woodrow Wilson utrzymywał bardzo bliskie stosunki z Paderewskim i Dmowskim, co pomagało tym mężom stanu optować w sprawach Polski za oceanem. To za kadencji tego prezydenta uznana została oficjalnie niepodległość Polski (22 stycznia 1919) i nawiązano stosunki dyplomatyczne.

Kolejny prezydent – urzędujący w latach 1921-1923 Warren Harding – zwyciężył wybory, głosząc hasła izolacjonizmu i powrotu do stosowania doktryny Monroego w stosunkach międzynarodowych. Ta sięgająca prezydentury szóstego z kolei przywódcy Stanów Zjednoczonych idea opierała się na prostym założeniu: USA oczekiwały, że Europa zaprzestanie kolonizacji na obszarze obu Ameryk, a za to Stany obiecywały nie wtrącać się w sprawy Starego Kontynentu. Politykę tę kontynuował następca Hardinga w fotelu prezydenckim, urzędujący w latach 1923-1929 Calvin Coolidge.

Herbert Hoover - Honorowy Obywatel Rzeczpospolitej

W 1919 roku, w czasie swojej kadencji, Woodrow Wilson miał odwiedzić Polskę. Nie pozwolił mu na to stan zdrowia. Zamiast niego do Warszawy 12 sierpnia 1919 przyjechał Herbert Hoover, przyszły prezydent USA, wówczas przewodniczący Administracji Pomocy Amerykańskiej - organizacji rządowej niosącej pomoc humanitarną dla zniszczonej wojną Europy. Beneficjentami tych działań było 200 mln ludzi na całym Starym Kontynencie, w tym - w Polsce. Hoovera witano jak bohatera, a po jego wyjeździe nadano mu kilka tytułów honorowych. Do dziś jest jedynym prezydentem USA, który otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Rzeczpospolitej.

Kadencja Hoovera (1929-1933) przypadła na lata Wielkiego Kryzysu. Nic dziwnego, że prezydent zajęty był głównie problemami wewnętrznymi. Polskę odwiedził jeszcze raz dopiero w 1946 roku, jako wysłannik prezydenta Trumana ds. pomocy humanitarnej. 

Herbert Hoover - portret prezydencki z 1956 roku. Fot.: Wikimedia Commons/dp

O wiele gorzej w zbiorowej pamięci Polaków zapisał się następca Hoovera. Franklin Delano Roosevelt, najdłużej urzędujący prezydent USA, kojarzony jest przede wszystkim z niekorzystnymi dla Polski ustaleniami teherańskimi i jałtańskimi.

Z kolei na kadencję Harry’ego Trumana przypada czas największego ochłodzenia w stosunkach polsko-amerykańskich związany z apogeum stalinizmu. Doktryna Trumana zakładała powstrzymywanie komunizmu gdzie tylko jest to możliwe, a mimo to prezydent skierował propozycję pomocy w powojennej odbudowie również do Polski (plan Marshalla), został on jednak – pod naciskiem Moskwy – odrzucony przez komunistyczne władze w Warszawie. W efekcie nastąpiło niemal całkowite zerwanie relacji gospodarczych między Polską i USA. Propaganda nominatów Kremla obrała w pierwszej połowie lat 50. Stany Zjednoczone na największego wroga. To wówczas w procesach pokazowych członków poakowskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość padały oskarżenia o służbę "amerykańskiemu imperializmowi", Amerykanów oskarżano o zrzuty stonki ziemniaczanej, a w Warszawie pokazywano wystawę "Oto Ameryka", w której USA przedstawiano jako państwo żywiące się krwią czarnoskórych niewolników.

John F. Kennedy: "Rozumiem waszą krzywdę"

Następca Trumana, bohater II wojny światowej Dwight Eisenhover szedł do wyborów z hasłem "przekreślenia tajnych układów jałtańskich", które przyczyniły się do "komunistycznego ujarzmienia innych narodów". W komunistycznej Polsce wykorzystano to hasło jako zapowiedź starań USA o zmianę polskiej granicy zachodniej na korzyść Niemiec. W 1953 roku nakładem polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych została wydana została tzw. Czarna Księga dokumentująca wrogą działalność Ameryki wobec komunistycznej Polski. Publikację wykorzystano propagandowo. 

Poprawę stosunków na linii Warszawa-Waszyngton przyniosła dopiero odwilż popaździernikowa w Polsce, w roku 1956. Eisenhower zasiadał w fotelu prezydenckim jeszcze pięć lat. Po nim przywódcą USA został John F. Kennedy. W pierwszym roku swojej prezydentury miał spotkać się z ambasadorem PRL w USA Romualdem Spasowskim i skierować do niego ważne i uderzające niedyplomatyczną szczerością słowa (skierowane, bądź co bądź, do reprezentanta komunistycznego reżimu): "Chcę, aby Pan pamiętał, że cenię Polskę, ponieważ Polacy kochają wolność i gotowi są walczyć o nią. Wiem, że wyrządzono wam wielką krzywdę, ale jestem pewien, że nadejdzie czas, kiedy ponownie będziecie wolni".

Kennedy wiedział, o czym mówi. Zanim został prezydentem, dwukrotnie odwiedził Polskę. Najpierw w lipcu 1939 roku jako wysłannik swojego ojca, wówczas ambasadora USA w Londynie, by wybadać nastroje nad Wisłą przed zbliżającą się wojną, następnie w 1955 roku już jako amerykański senator. Po tej wizycie pisał: "Sytuacja w Polsce może się zmienić wtedy, kiedy Polacy będą mogli swobodnie rozmawiać z gośćmi, kiedy będą mogli jeździć do krajów zachodnich, kiedy odbędą się wolne wybory, będzie wolna prasa. Przestrzegam Amerykanów: Jeśli Polacy uwierzą, że zapomnieliśmy o nich, że zamierzamy osiągnąć porozumienie z Rosjanami, które nie będzie przewidywało wolnej Polski, wówczas ich odważna walka o wolność może wygasnąć". 

Z Polską łączyły Kennedy'ego też pośrednio więzy rodzinne. Młodsza siostra amerykańskiej pierwszej damy wyszła za Polaka - Stanisława Albrechta Radziwiłła. Lobbował on za Kennedym u Polonii, z której głosami mieszkańcy Białego Domu zawsze musieli się liczyć. 

Następca Kennedy’ego, Lyndon B. Johnson, w 1966 roku, drugim swojej drugiej kadencji, ogłosił politykę "building-bridge", czyli "budowania mostów" w relacjach z satelitami ZSRR, w tym z Polską. Była to próba stopniowej, powolnej poprawy stosunków z państwami bloku wschodniego na zasadzie "kropli drążącej skałę". W Polsce rządził wówczas nieufny Władysław Gomułka, na odpowiedniego partnera do rozmów USA musiały poczekać jeszcze cztery lata. 

Richard Nixon – przełomowa wizyta

Na początku 1969 roku fotel prezydenta USA zajął Richard Nixon. Niespełna dwa lata później, wskutek kryzysu, który doprowadził do krwawych wydarzeń Grudnia 1970 roku, z fotela I sekretarza KC PZPR musiał ustąpić Władysław Gomułka. Jego miejsce zajął Edward Gierek. Nowy przywódca PRL chciał zmodernizować Polskę. Mógł to osiągnąć dzięki kredytom pozyskanym od państw demokratycznych, w tym od Stanów Zjednoczonych. Polska uchylała drzwi na Zachód. 

Na tym tle odbyła się pierwsza wizyta urzędującego amerykańskiego prezydenta w Polsce. W dniach 31 maja - 1 czerwca 1972 w Warszawie gościł Richard Nixon. Przylot nad Wisłę był elementem dłuższej podróży obejmującej Austrię Iran i ZSRR. W Moskwie prezydent Stanów Zjednoczonych podpisał z sekretarzem generalnym KPZR Leonidem Breżniewem układ rozbrojeniowy SALT 1. Prezydent spotkał się z pierwszym sekretarzem PZPR Edwardem Gierkiem, Efektem wizyty stała się zapowiedź amerykańskich kredytów i licencji dla Polski oraz zwiększenia wymiany handlowej pomiędzy PRL a USA.

Oficjalny portret 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona. Fot.: Wikimedia Commons/dp

W ślad za Nixonem poszli jego następcy. Gerald Ford odwiedził Polskę w 1975 roku, a dwa lata później zrobił to Jimmy Carter. Wszyscy trzej byli witani gromkimi owacjami. 

Ronald Reagan i upadek imperium zła

O ile poprzedni prezydenci starali się utrzymywać poprawne, choć zimne, stosunki z władzami PRL, o tyle nie było to dalej możliwe w obliczu faktu wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. W Waszyngtonie odczytano wydarzenia z 13 grudnia 1981 jednoznacznie: jako próbę pacyfikacji "Solidarności". Po raz pierwszy amerykański prezydent jawnie stanął po stronie Polski, jednak nie reprezentowanej przez nominatów Moskwy, tylko po stronie polskiego społeczeństwa. Już 14 grudnia 1981 roku Reagan ogłosił wstrzymanie jakiejkolwiek pomocy gospodarczej dla PRL poza przekazywaniem darów humanitarnych.

Po świętach Bożego Narodzenia Reagan zdecydował się na wprowadzenie sankcji gospodarczych wobec ZSRR - nie miał bowiem wątpliwości, że sytuacja w Polsce jest sterowana przez Kreml. Niedługo później 5 stycznia 1982 ostrzegł Moskwę przed "najpoważniejszymi konsekwencjami" ingerencji w sytuację w PRL. 30 stycznia w 50 krajach świata transmitowano koncert "Żeby Polska była Polską".

Sankcje nałożone na PRL zostały częściowo zdjęte po zakończeniu stanu wojennego. Całkowicie zniesiono je w 1987 roku, na wyraźną prośbę środowisk opozycyjnych w Polsce, z Lechem Wałęsą na czele. 

George H.W. Bush: "zobaczycie wolną Polskę"

Prawdziwym końcem polityki izolacji PRL przez USA była wizyta następcy Reagana, George'a H.W. Busha w Polsce w lipcu 1989 roku. Atmosfera tamtych dni i plany prezydenta na wizytę w Polsce dobrze ilustrują jego słowa wypowiedziane do Wojciecha Jaruzelskiego, ówczesnego przewodniczącego Rady Państwa, w pierwszym przemówieniu po wylądowaniu na lotnisku Okęcie w Warszawie: 

- Polska tworzy teraz swoją własną historię, a Ameryka i cały świat uważnie to obserwują. Rząd polski i pan, panie przewodniczący, wykazaliście odwagę i mądrość wybierając tę ścieżkę, drogę porozumień Okrągłego Stołu. Dla świata jest natchnieniem to, co się dzieje tutaj. Z nadzieją przystępujemy do rozmów z przedstawicielami rządu i demokratyczną opozycją - podkreślał prezydent.

Prezydent popierał postanowienia Okrągłego Stołu, a także wsparł pomysł objęcia przez Wojciecha Jaruzelskiego nowoutworzonego urzędu prezydenta PRL.

– Trzeba pamiętać, że w wybór generała Jaruzelskiego na prezydenta zaangażowały się bardzo poważne siły. Między innymi ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce zapraszał niektórych parlamentarzystów "Solidarności" na kolację i tłumaczył im, jak można poprzeć Jaruzelskiego, nie głosując na niego – mówił prof. Antoni Dudek w audycji Pawła Lisickiego z cyklu "Salon polityczny Trójki".

Bill Clinton - witamy w NATO

To za prezydentury Billa Clintona jasne stało się, że Polska wraca na należne jej miejsce we wspólnocie państw cywilizacji Zachodu. To wówczas rozpoczęły się starania III RP o akces do dwóch najważniejszych sojuszy półkuli północnej: Unii Europejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego.

Przyjazd prezydenta Billa Clintona do Warszawy tuż po amerykańskim święcie niepodległości w 1994 roku miał przełomowe znaczenie dla sprawy dołączenia Polski do NATO. Kwestia członkostwa Polski i pozostałych krajów regionu w Pakcie Północnoatlantyckim zdominowała również drugą wizytę przywódcy USA w 1997 roku.

 - Witam was, Czechów i Węgrów jako przyszłych członków NATO i sojuszników USA – powiedział Clinton w przemówieniu na Placu Zamkowym.

Dwa lata później Polska stała się członkiem Paktu Północnoatlantyckiego.

Geore W. Bush - czyli szansa na tarczę

43. prezydent USA aż trzykrotnie odwiedził Polskę. Doceniał ją jako ważnego sojusznika w prowadzonych wówczas wojnach w Iraku i Afganistanie. 

W czasie jego prezydentury Stany Zjednoczone wystosowały propozycję umieszczenia w Polsce elementów tarczy antyrakietowej w zamian za modernizację polskiej armii. Plan nie został jednak zrealizowany. Sprzeciw wobec instalacji tarczy w Polsce wyraziła Moskwa. Rząd Donalda Tuska nie ratyfikował polsko-amerykańskiej umowy, a kolejny amerykański prezydent - Barack Obama - ogłosił, że żadnej tarczy budować nie będzie. 

Barack Obama

Chyba najmocniejszym, jeśli chodzi o propolskie akcenty, punktem prezydentury Baracka Obamy była jego wizyta w naszym kraju w 2014 roku. Amerykański prezydent przyjechał do Warszawy w związku z obchodami rocznicy 25-lecia pierwszych po II wojnie częściowo demokratycznych wyborów w Polsce.

Barack Obama, po pierwsze, podkreślił wówczas, że upadek komunizmu i powrót wolności do Europy Środkowo-Wschodniej zaczął się od Polski. Jak mówił podczas przemówienia na placu Zamkowym, to z Polski przyszła "iskra zmian" dla społeczeństw innych krajów bloku wschodniego. Ta „iskra” przyczyniła się również do upadku muru berlińskiego.

Po drugie, prezydent USA zapewnił Polaków, że pozostają ważną i niezbywalną częścią euroatlantyckiej wspólnoty bezpieczeństwa. Nawiązał przy tym, co było symboliczne, do tych kart historii, w których Polska była osamotniona w walce z najeźdźcą.  

"Zostaliście opuszczeni przez przyjaciół, kiedy ich najbardziej potrzebowaliście", mówił w Warszawie Barack Obama. "Dlatego w imieniu Stanów Zjednoczonych i NATO przybywam, aby ponownie potwierdzić niezmienne zaangażowanie w polskie bezpieczeństwo. Artykuł piąty jest jasny, atak na jednego oznacza atak na wszystkich. I my wypełnimy nasze zobowiązania sojusznicze. Jesteśmy i będziemy razem. Wasza wolność jest naszą wolność. Polska nigdy nie zostanie sama".

Ważnym gestem Baracka Obamy, poprzedzającym powyższe słowa, była także zapowiedź zwrócenia się do Kongresu USA z prośbą o akceptację wydatków w wysokości 1 mld dolarów przeznaczonych na zwiększenie obecności NATO w naszej części Europy.

Donald Trump

– Żaden amerykański prezydent odwiedzający Polskę nigdy nie mówił tak wiele, tak dobrze o Polsce i Polakach – podkreślał w Polskim Radiu Andrzej Krajewski, były korespondent w USA, omawiając przemówienie wygłoszone przez Donalda Trumpa w lipcu 2017 roku w Warszawie.

Ówczesny prezydent USA istotnie nie szczędził przychylnych słów na temat naszego kraju. "Polska jest geograficznym sercem Europy, ale, co jeszcze ważniejsze, w Polakach postrzegamy duszę Europy. Wasz naród jest wielki, ponieważ wielkim jest wasz duch i jest to duch silny", zaznaczał Donald Trump, przemawiając do Polaków na pl. Krasińskich w Warszawie.

Podczas tej wizyty Donald Trump przypominał również o innym, bardzo ważnym aspekcie amerykańsko-polskich relacji. Jak mówił, "Polska to nie tylko wielki przyjaciel Stanów Zjednoczonych, ale prawdziwy ważny sojusznik i partner, jeśli idzie o współpracę wojskową". Znakiem tej współpracy miała być m.in. nowoczesna baza wojskowa ulokowana właśnie w Polsce, tzw. Fort Trump.

W 2019 roku Donald Trump odwołał, z powodu nadchodzącego nad Florydę huraganu, planowaną drugą wizytę w naszym kraju. W zastępstwie prezydenta pojawił się w Warszawie wiceprezydent Mike Pence, który o Polsce i Polakach wypowiadał się w podobnym duchu, co wcześniej Donald Trump.

"Jeśli ktokolwiek powątpiewa w przeznaczenie ludzkości, którym jest wolość, to niech spojrzy na Polskę, na ten odważny naród polski. Niech zobaczy nieugiętego ducha, siłę i odporność, tego miłującego wolność narodu, który stoi na fundamencie wiary", podkreślał amerykański wiceprezydent.

To za czasów administracji Donalda Trumpa zniesione zostały wizy dla Polaków na podróż do USA. 

Joe Biden

Joe Biden – jeszcze jako senator, szef komisji spraw zagranicznych izby wyższej amerykańskiego Kongresu – był jednym z tych wpływowych polityków, którzy w latach 90. XX wieku zabiegali o przyjęcie Polski do NATO. Wiele lat później, już jako wiceprezydent goszczący z okazji święta Konstytucji 3 maja u ówczesnego ambasadora RP w USA Ryszarda Schnepfa, potwierdził, jak bliski jest mu temat Polski i Polaków. Mówił wówczas m.in. o "legendarnej odwadze Polaków" oraz przywoływał czasy, "gdy na mapie nie było miejsca zwanego Polską (...), a bycie Polakiem było określone wielkością serca, odwagi i determinacji".

Nie dziwi więc fakt, że Joe Biden już jako prezydent pokazywał, jak ważny dla Stanów Zjednoczonych jest nasz kraj, jak kluczową rolę ogrywa w kwestii euroatlantyckiego bezpieczeństwa.

W marcu 2022 roku, miesiąc po ataku Rosji na Ukrainę, Joe Biden odwiedził Polskę. W wygłoszonym wówczas przemówieniu na dziedzińcu Zamku Królewskiego zaapelował o jedność Zachodu i powtórzył zapewnienie, że artykuł 5. traktatu o NATO ma charakter wiążący. Rozpoczynając to wystąpienie, prezydent USA odwołał się słynnych słów Jana Pawła II: "Nie lękajcie się". "Wolność zwycięży. Wielki naród polski wykazuje się dziś wyjątkową hojnością i szlachetnością na oczach całego świata", podkreślał.

Takich sygnałów świadczących o przychylności Joe Bidena wobec Polaków można znaleźć więcej. W liście skierowanym do przedstawicieli amerykańskiej Polonii, również w marcu 2022 roku, prezydent podkreślał, że "Stany Zjednoczone są oddane sprawie bezpieczeństwa Polski". Jak zaznaczał, "podziwiamy (...) Polaków, których zachowanie w tych trudnych czasach odzwierciedla ich wiarę w nadzieję i solidarność".

***

Stosunek prezydentów USA do Polski jest pochodną naszego znaczenia w polityce Stanów Zjednoczonych. Zaczynaliśmy jako ideowi bracia. Po Wielkiej Wojnie Rzeczpospolita miała być jednym z ważnych elementów opracowanej w Białym Domu koncepcji, która miała zapobiec kolejnemu konfliktowi. W czasach komunizmu z perspektywy Waszyngtonu Warszawa stanowiła istotny punkt najpierw polepszania relacji z blokiem wschodnim, a następnie istotnym punktem jego demontażu. Rok 1989 wyznaczył nowy kierunek w stosunkach polsko-amerykańskich i w XXI wiek wkroczyliśmy jako jeden z kluczowych sojuszników USA. Wobec rosyjskiej agresji na Ukrainie rola ta tylko się ugruntowała.

🇵🇱🇺🇸 Wizyta @POTUS w Polsce jest symbolem najbardziej intensywnych relacji polsko-amerykańskich w historii oraz bezprecedensowej roli, jaką nasz kraj odgrywa dziś w międzynarodowym systemie bezpieczeństwa i we wspieraniu walczącej Ukrainy. pic.twitter.com/3sa65y6sZZ

— Kancelaria Prezydenta (@prezydentpl) February 21, 2023

bm/jp