30 maja 1640 roku w wieku 63 lat zmarł w swoim pałacu w Antwerpii genialny malarz flamandzki Peter Paul Rubens.

Dzisiaj prawie wszystkie obrazy Rubensa znajdują się w kolekcjach wielkich muzeów świata. Cieszą się one niezwykłym poważaniem wśród kolekcjonerów, znawców i miłośników malarstwa.

Artysta szczęśliwy i bogaty

W ciągu swego twórczego życia Rubens zdobył prawdziwą fortunę, obdarzając kulturę europejską dziełami, których blask olśniewał jemu współczesnych, olśniewa i będzie olśniewał potomnych.

W czasach mu współczesnych nie łatwo było zwykłemu rzemieślnikowi, za jakiego uważano wtedy malarza, zdobyć dobra materialne. Przykładowo nieco młodszy od niego Rembrandt, choć równy mu talentem i sławą, zmarł w biedzie. Niestety nie miał zdolności dyplomatycznych Rubensa, zręczności w postępowaniu z ludźmi, jego urody, wdzięku i niebywałego zmysłu organizacji.

Nazywano go Homerem malarstwa. Życie miał szczęśliwe, pełne powodzenia, sukcesy towarzyszyły mu od początku, aż do śmierci. Świat, który stworzył w swej sztuce jest barwny i radosny. Bogactwo i obfitość kształtów stały się przysłowiowe.
Był to człowiek nieprawdopodobnie pracowity, pochłonięty życiem towarzyskim, dyplomatycznym i politycznym, ale jednocześnie bardzo wiele godzin poświęcający sztuce malowania.

"Sąd Parysa" (ok. 1636), Peter Paul Rubens. Wikiepdia/domena publiczna

Znakomity biznesmen swej epoki

Rubens przez całe swoje życie miał dwie pasje: malarstwo i dyplomację. Odegrał ważną rolę w ówczesnych wydarzeniach politycznych. Infantka Izabela Klara Eugenia Habsburg sprawująca władzę we Flandrii w imieniu króla Hiszpańskiego powierzyła mu trudne misje mediacyjne.

Flamandczyk był częstym gościem na wszystkich europejskich dworach. Każda dyplomatyczna podróż dawała mu nowe zamówienia na obrazy, stworzył portrety Ludwika XIII , Anny Austriaczki, księcia Buckingham, Filipa IV Habsburga.

Pracownia Rubensa – wzór nowoczesności

Jednocześnie ten wielki twórca epoki baroku okazał się jednym z najpracowitszych malarzy. Stworzył w Antwerpii ogromną pracownię na wzór włoskich warsztatów renesansu. Przewinęło się przez nią wielu znanych malarzy, wśród nich: Antoon van Dyck, Jan Breughel (młodszy), Frans Snyders, Jan Wildens, Lucas van Uden.

Warsztat Flamandczyka był pierwszym nowoczesnym warsztatem malarskim, w którym powstawały obrazy. Tempo ich tworzenia było olbrzymie.

Rubens malował ponad 40 lat, w ciągu tego okresu spod jego ręki z jego pracowni wyszło ponad 2 tys. obrazów i około 4 tys. rysunków.

Pomocnicy Rubensa

Jednym z najbardziej dyskutowanych problemów jest do dziś sprawa autorstwa jego prac. Ze względu na skalę i formaty obrazów wydaje się mało prawdopodobne, żeby jeden człowiek mógł wykonać tyle dzieł, gdyby nie to, że pomagali mu w tym uczniowie i współpracownicy.

W pracowni Flamandczyka nad obrazami pracowało równocześnie 24 malarzy. Każdy z nich miał jak gdyby swoją cześć obrazu, tzn. według barwnego szkicu samego Rubensa wykonywał jakiś fragment np. figury ludzkie, pejzaż, zwierzęta, martwą naturę. Na koniec Rubens te wszystkie obrazy ujednolicał, czasem przemalowywał i retuszował, tworzył na tych obrazach już namalowanych nową strukturę malarską.

Władysław IV na portrecie Petera Paula Rubensa (1624)

Wikipedia/domena publiczna

Rubens w zbiorach polskich

W 1924 roku w Antwerpii w pracowni artysty zjawił się młody królewicz Władysław, późniejszy król Polski Władysław IV Waza. W ciągu kilku tygodni jakie tam spędził powstały prawdopodobnie szkice, z których pracownia wykonała obrazy. Jeden z takich obrazów przedstawiających królewicza znajduje się w Państwowych Zbiorach Sztuki w Zamku Królewskim na Wawelu.

Wiadomo, że po śmierci Rubensa Władysław IV uczestniczył w aukcjach jego pracowni i zakupił obrazy dla zbiorów polskich. - Niestety nie wiemy jakie to były obrazy, ale było ich na pewno kilkanaście – mówił nieżyjący już historyk sztuki prof. Jerzy Szablowski, były dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Wiele z obrazów, które w ciągu XVIII i XIX wieku przeszły przez kolekcje polskie znajduje się dzisiaj w małych muzeach zachodnioniemieckich.

mk

Edward Munch zmarł 23 stycznia 1944 roku w Norwegii (ur. 1863 r.). Był jednym z najbardziej fascynujących malarzy okresu modernizmu. Jego obrazy, początkowo budzące gwałtowny sprzeciw krytyków i publiczności, stały się z czasem jedną z najcenniejszych części europejskiego dziedzictwa. Najbardziej rozpoznawalnym jego dziełem jest "Krzyk” z 1893 roku.

Edward Munch "Krzyk" (1893), fot.: wikipedia/dp

W malarstwie Muncha stale powtarzały się motywy śmierci i lęku, w wielu wersjach, wciąż odmiennych. Niewidzialne i niewypowiedzialne jest główną i istotną treścią jego obrazów. Przez całe życie był malarzem wizji, snu, przeczucia.
"Choroba, obłęd i śmierć niby czarne anioły trzymały straż nad moją kołyską i towarzyszyły mi przez całe życie” – pisał malarz. Kiedy miał 5 lat zmarła na gruźlicę płuc jego matka, kilka lat później ta sama choroba zabrała starszą o rok siostrę Sophie. Sam też często chorował. Przez znaczną część życia zmagał się z alkoholizmem oraz zaburzeniami nerwowymi.
Przedstawiciel europejskiej bohemy
W roku 1884 Munch przyłączył się do cyganerii Krystianii (obecnie Oslo). Malarze, poeci, filozofowie, muzycy tej grupy demonstrowali swoją pogardę dla ideałów mieszczańskiego świata, drwili z obłudy, głosili pochwałę wolności, erotyzmu, zmysłowości. Formą realizacji tych ideałów miała być sztuka.
Norweg dużo podróżował po świecie. Odwiedzał europejskie miasta, gdzie stykał się z awangardowymi trendami w sztuce. Ważnym miejscem stał się dla niego Berlin, to tu spotykała się awangarda różnych krajów europejskich. Munch należał do międzynarodowej cyganerii gromadzącej się w lokalu “Pod czarnym prosiakiem”. Bywali tam szwedzki pisarz August Strindberg , pisarz Stanisław Przybyszewski oraz jego sławna żona Dagny Juel Przybyszewska .
Skandaliczna wystawa
W 1892 roku w Berlinie Munch zaprezentował 55 swoich obrazów. Jednak po tygodniu wystawa została zamknięta decyzją uczestników nadzwyczajnego walnego zgromadzenia Stowarzyszenia Artystów Berlińskich. W oczach tradycjonalistów jego impresjonizm graniczył z anarchizmem.

Edward Munch "Zazdrość" (1890), fot.: wikipedia/dp

Sam artysta stwierdził: "w istocie cały ten zgiełk był raczej czymś zabawnym, lepszej reklamy nie mogłem uzyskać. Jest rzeczą nieprawdopodobną, że coś tak niewinnego jak malarstwo może spowodować takie wzburzenie”. Wycofawszy swoje obrazy z wystawy, Norweg wynajął z pomocą berlińskich przyjaciół lokal, gdzie eksponował je już na własną odpowiedzialność.
- Zamknięcie jego wystawy doprowadziło do tego, że Munch zyskał sławę w kręgach ówczesnej awangardy i mógł wyruszyć na podbój Paryża, sztuki europejskiej, jakby namaszczony przez berlińskie wydarzenie – mówił skandynawista prof. Lech Sokół.
Munch zachwycił Przybyszewskiego
Na kontrowersyjnej wystawie Muncha Stanisław Przybyszewski doznał olśniewającego szoku. To, co raziło bielińską publiczność – nieokrzesaność koloru, brak modelunku, a przede wszystkim niestosowność tematyczna – to właśnie wzbudziło zachwyt polskiego pisarza. W malarstwie Norwega dostrzegł realizację swoich założeń filozoficznych, malarską paralelę własnych utworów literackich.
Przybyszewski twierdził, że Munch maluje teorię, która nie da się wyrazić logicznie, lecz tylko odczuć głucho i niejasno w chwili trwogi, jak np. odczuwamy śmierć, nie będąc w stanie wyobrazić jej sobie.
Zakorzeniony w klimacie Norwegii
- Edward Munch zawsze był Norwegiem i w jego twórczości widzi się nie tylko pejzaż ale i klimat - opisywała malarka Maria Wollenberg-Kluza - nie geograficzny, tylko klimat psychiczny Norwegii, ten klimat ludzi, którzy są skazani na długie noce, na niesamowite mroki i samotność w tym mroku.

Edward Munch "Wieczorna melancholia" (1896), fot.: wikipedia/dp

Sztuka Muncha to patrzenie duchem, to chwytanie zmienności życia przez zmienność malarstwa, przez eksplozję, nieustanną agresję, ciągłe poruszanie się w sferze efektów skrajnych. Jego obrazy przedstawiają przygnębienie, strach, lęk, uczucie samotności oraz śmierć. W ich atmosferze można jednocześnie odnaleźć groźne posępne, lecz nieprzeparcie piękne norweskie pejzaże i krajobrazy.
Do najważniejszych prac malarza należą m.in.: “Chore dziecko” (1886), “Zazdrość” (1890), “Śmierć w pokoju chorego” (1893), “Krzyk” (1893), "Strach” (1894), “Madonna” (1893), “Wampir” (1893), “Taniec życia” (1899).
Edward Munch dożył wieku 71 lat, zmarł 24 stycznia 1944 roku.

mk

452 lata temu urodził się Michelangelo Meris, włoski malarz, który do historii przeszedł jako Caravaggio.

Malarstwo

W latach 1584–1588 Caravaggio odbywał praktykę u malarza Simona Peterzana z Mediolanu, ucznia Tycjana. Wówczas młody malarz zapoznał się z twórczością Leonarda da Vinci i sztuką Lombardii.

We wczesnej twórczości malował głównie martwą naturę, w realistyczny sposób ujmował tematy mitologiczne. Charakterystyczna dla Caravaggia jest fizyczna szczegółowość. Malarz skupiał się na takich detalach, że dziś naukowcy są w stanie rozpoznać nawet choroby roślin, które malował. W dojrzałym okresie zwrócił się ku malarstwu religijnemu. Postaci świętych miały plebejskie rysy twarzy, co budziło powszechne oburzenie. Malarz jednak nigdy nie poprawiał swoich dzieł.

– Caravaggio był znany z bardzo komercyjnego podejścia do malarstwa – podkreślała prof. Dorota Folga-Januszewska w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Sezon na Dwójkę". – Malował nawet kopie swoich bardzo znanych obrazów.

Nowe spojrzenie na obraz

– Wówczas stworzono wielkie urządzenia optyczne pozwalające na wykonywanie wielkich malowideł ściennych, na nanoszenie szkiców na architekturę przy pomocy sprzętu optycznego – tłumaczyła prof. Folga-Januszewska. – Urządzenia te otrzymał również Caravaggio.

Okazało się to przełomowym momentem w rozwoju malarstwa. Wszystko to działo się jeszcze 200 lat przed wynalezieniem fotografii. Cały malarski świat chciał wykorzystać camera obscura. Rubens czy Antoon van Dyck na początku XVII wieku przybyli do Rzymu tylko po to, aby zobaczyć ten genialny wynalazek, który zmieniał malarstwo.

Wątki kryminalistyczne

Życie włoskiego malarza było niezwykle burzliwe i awanturnicze, nawet jak na czasy, w których tego typu zachowanie było na porządku dziennym. Akta sądowe i policyjne liczą wiele stron. 29 maja 1606 Caravaggio zabił, prawdopodobnie nieumyślnie, młodego Ranuccia Tomassoniego. Malarz musiał uciekać do Neapolu, gdzie chroniony był przez liczący się ród Colonów.

W 1608 roku Caravaggio został aresztowany. Podejrzany o pobicie jednego z kawalerów maltańskich musiał uciekać na Sycylię. Po kilku miesiącach wrócił do Neapolu.

Tam przeżył zamach na swoje życie z rąk nieustalonego sprawcy. Poczatkowo przypuszczano, że malarz nie żyje, jednak później namalował on jeszcze jeden ze słynniejszych swoich obrazów "Salome z głową Jana Chrzciciela". W rysach głowy świętego na tacy można się dopatrzyć autoportretu Caravaggia.

"Niewierny Tomasz" (1601 rok), aut. Caravaggio, źr. New Palace (Potsdam), Wikipedia/dp

W służbie Kościołowi

Tak skomplikowany życiorys malarza nie przeszkodził we współpracy z Kościołem. – Cały czas pamiętamy o jego bójkach, zabójstwach i strasznych wydarzeniach w życiu, ale rzadko który włoski malarz był tak silnie otoczony opieką kościoła katolickiego jak Caravaggio – podkreślała prof.  Folga-Januszewska. – Uważa się, że praca w kaplicy Contarellich, zmieniła sposób myślenia o aranżacji wnętrza kościelnego w baroku.

Caravaggio zrezygnował z fresków. Pokazał, że można malować wielkie płótna, które umieszcza się w kościołach, a ich oddziaływanie na odbiorcę może mieć znacznie większy wpływ.

W 1610 roku Caravaggio został ułaskawiony. Wtedy wyruszył do Rzymu, do którego już nigdy nie dotarł. Okoliczności śmierci malarza też nie są jasne.

Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy o niezwykłym życiu Caravaggia i poznaj hipotezy dotyczace jego śmierci.

mb

11 maja 1904roku przyszedł na świat Salvador Dali, jeden z największych malarzy XX wieku.

Artysta czy oportunista?

Dali był też bez wątpienia jedną z najbardziej ekscentrycznych artystów awangardowych. Fantazyjnie podkręcone wąsy (bez których, jak twierdził, "mężczyzna nie jest dostatecznie ubrany"), marynarki tkane nićmi ze szczerego złota, czy ordynarne zachowanie – to znaki rozpoznawcze artysty.  Dalemu zarzucano oportunizm i to, że skandale i dziwactwa są tanimi chwytami artysty stosowanymi w celu przyciągnięcia uwagi ludzi i czerpaniu z tego zysków, czemu Hiszpan zresztą nie zaprzeczał.

Skąd brała się ekstrawagancja artysty? W jednym z wywiadów urodzony 11 maja 1904 roku Dali przyznał, że przez całe życie starał się udowodnić swoją odrębność jako osoby, gdyż jego rodzice uważali go za inkarnację starszego brata, który zmarł tuż po porodzie. Nadali mu nawet to samo imię. Z drugiej strony: Dali słynął z wprowadzania w błąd dziennikarzy.

Omnibus

Jednocześnie trudno odmówić Dalemu geniuszu. Był artystycznym omnibusem: malarzem, pisarzem, dramaturgiem, plakacistą, poetą, scenografem, twórcą biżuterii.

Muzą Dalego była jego ukochana żona Gala, Helena Diakonowa. Zawsze, gdy nie było jej przy nim nosił ze sobą laskę jako symbol obecności żony. - Ktoś obliczył, że Dali namalował swoją żonę w ponad 800 pozach - słyszymy w audycji Marzanny de Latour.

W swojej twórczości Salvador Dali łączył fascynację nurtami awangardowymi z tradycjami malarstwa hiszpańskiego. W ten sposób powstał unikalny styl artysty zawierający się w nurcie surrealizmu, ale przesycony symboliką i mistyką. Jego dzieła weszły do kanonu sztuki światowej i do popkultury. Najsłynniejsze z nich to "Płonąca żyrafa", "Uporczywość pamięci", czy "Chrystus św. Jana od Krzyża". W historii filmu zapisał się jako współtwórca "Psa andaluzyjskiego". 

Salvador Dali zmarł 23 stycznia 1989 roku.

Posłuchaj audycji Marzanny de Latour o słynnym ekscentryku.

bm

Wczesne lata

Nie jest znana dokładna data ani nawet miejsce urodzenia malarki. Sama, w zależności od humoru, podawała Moskwę lub Warszawę. Pewne jest to, że przyszła na świat pod koniec XIX wieku w zamożnej rodzinie rosyjskiego prawnika żydowskiego pochodzenia nazwiskiem Gorwik-Górski. Kiedy miała kilka lat, jej ojciec popełnił samobójstwo. Od tego czasu jej wychowaniem zajęła się matka pochodząca z polskiej rodziny zamożnych warszawskich przemysłowców.

- Tamara od urodzenia była przyzwyczajona do luksusu. Nie wyobrażała sobie innego życia - mówiła krytyk sztuki Monika Małkowska w audycji "W stronę sztuki".

Ekscentryczka

Jeszcze przed I wojną światową wyjechała z rodzeństwem i matką do Petersburga. Zaczęła tam uczęszczać na lekcje rysunku. Wieczorami korzystała z bogatej oferty kulturalnej miasta. Często chodziła na bale. Już wtedy ujawnił się jej ekscentryzm. Na jedną z wytwornych zabaw przyszła przebrana za... pasterkę w towarzystwie żywych gęsi. Zwróciła wtedy na siebie uwagę prawnika pochodzącego z polskiej arystokratycznej rodziny Tadeusza Łempickiego. Para po krótkim okresie znajomości postanowiła się pobrać. Po ślubie Tamara przyjęła nazwisko męża, którym posługiwała się do końca życia.

Wejście w artystyczny świat

Po wybuchu rewolucji bolszewickiej w Rosji, Tadeusz został aresztowany przez czekistów. Tamara poszukiwała różnych możliwości wyciągnięcia męża z więzienia. Zdesperowana, zgodziła się spędzić noc ze szwedzkim konsulem, który obiecał jej zwolnienie męża. Dyplomata dotrzymał słowa. Łempickim udało się zbiec do Paryża. Wraz z nimi w stolicy Francji osiedliła się siostra i matka Tamary. Po przeprowadzce rodzina borykała się z trudnymi warunkami materialnymi. Zmagający się z depresją i traumą po pobycie w więzieniu Tadeusz nie rwał się do pracy. Tamara, by utrzymać męża i urodzoną jeszcze w Petersburgu córkę Kizette, zajęła się malarstwem.

Na początku postanowiła udoskonalić swój warsztat. Zapisała się na zajęcia u dwóch mistrzów: Maurice’a Denisa i André Lotha. Drugi z nich był nie tylko malarzem, ale również krytykiem i teoretykiem sztuki. To on zaznajomił Tamarę z nowoczesnymi prądami w dekoratorstwie i malarstwie, szczególnie kubizmem, którego wpływ widać w obrazach artystki.

Ku doskonałości

W latach 20. w Paryżu swoich sił próbowało wiele kobiet-malarek. Łempicka otoczona liczną konkurencją, była zmuszona walczyć o silną pozycję. By się podszkolić, często wyjeżdżała do włoskich galerii, gdzie podziwiała obrazy wielkich mistrzów. Potrafiła malować po kilkanaście godzin dziennie, by osiągnąć doskonałość.

- Ubierała się bardzo elegancko, nawet podczas pracy, brudząc farbami wyszukane ubranie – mówił historyk sztuki Maria Poprzęcka w audycji "Galeria wyobraźni. Opowieści o sztuce polskiej".

Portrecistka

Szczególnie upodobała sobie portrety. Klientów szukała wśród przedstawicieli arystokracji, finansjery, bogatych przedsiębiorców i artystów. Taki dobór podyktowany był względami ekonomicznymi - Łempicka miała pewność, że malowane przez nią osoby na pewno zapłacą jej za usługę.

- Jej malarstwo szybko zdobyło uznanie w środowisku artystycznym. Uznano ją za osobę, która umie portretować - dodała Monika Małkowska.

Gwiazda bohemy

Artystyczna działalność Łempickiej przypadła na szalone lata 20., kiedy ludzie próbowali odreagować okrucieństwa I wojny światowej. Wojna przyniosła także zmiany obyczajowo-społeczne, w tym emancypację kobiet, które w każdej dziedzinie życia domagały się równego traktowania z mężczyznami. Na tle tych przemian, bogate kobiety zamawiały u Łempickiej naturalnych rozmiarów portrety. Malarka przedstawiała je jako dumne, pewne siebie i wyzwolone.

- Tamara szybko stała się wzorcem wyzwolonej kobiety lat 20. Zasłynęła aktami. Na modelki nie wybierała kobiet szczupłych, ale te z pełnymi kształtami - skomentowała Monika Małkowska.

- Łempicka była międzynarodową gwiazdą. W swej megalomanii potrafiła nawet powiedzieć, że to ona wymyśliła styl art déco, co oczywiście nie było prawdą - powiedziała Maria Poprzęcka.

Malarka prędko została ikoną bohemy. Często bywała na mocno zakrapianych alkoholem imprezach, sięgała po modną kokainę, wdawała się w liczne romanse. Wszędzie pojawiała się w wytwornych strojach, które lubiła podkreślać wyzywającym makijażem i widoczną biżuterią. Miała trudny charakter, chciała rozporządzać ludźmi i nie znosiła sprzeciwu. Roztaczała wokół siebie aurę tajemnicy i legendy. Lubiła otaczać się różnymi młodymi artystami.

Z jakimi znanymi osobistościami przyjaźniła się malarka? Posłuchaj audycji "W stronę sztuki".

Jej małżeństwo, pełne kłótni i zdrad, nie przetrwało próby czasu. Z mężem rozwiodła się pod koniec lat 20. Zostawiła przy sobie córkę. Cechował ją jednak dziwny stosunek do dziecka. W dzieciństwie dziewczynka często pozowała do obrazów, ale im była starsza, tym matka bardziej jej się wypierała.

Dlaczego Tamara nie przyznawała się do córki i jak wyglądały ich wzajemne stosunki? Dowiedz się tego z audycji "W stronę sztuki".

Ameryka

W latach 30. poślubiła austriackiego barona Roula Kutnera, który tolerował jej rozwiązły styl życia. Tuż przed wybuchem II wojny światowej małżonkowie przenieśli się do Stanów Zjednoczonych. Początkowo osiedli w Kalifornii, gdzie Łempicka portretowała gwiazdy kina. Po kilku latach przeprowadzili się na drugi koniec kraju do Nowego Jorku.

- W Nowym Jorku Łempicka zdobyła już tylko pozycję towarzyską. Uwielbiane przez nią art déco było już niemodne - dodała Monika Małkowska.

Nieudana przemiana

Tamara postanowiła zmienić technikę malarską. Pędzel zamieniła na szpachlę, zaczęła portretować ludzi z niższych warstw społecznych, sięgała nawet po tematykę religijną. Spod jej ręki ukazał się cykl obrazów z drobiazgowo odtworzonymi martwymi naturami. Sięgnęła nawet po abstrakcje, ale jej obrazy nikomu nie przypadły do gustu.

Zrezygnowana, całkowicie odłożyła pędzel. Po śmierci męża w latach 60. przeniosła się do Teksasu, gdzie żyła ze zgromadzonej fortuny. Ostatnie lata życia, schorowana, spędziła w Meksyku, gdzie zmarła we śnie 18 marca 1980 roku.

Ponowne zainteresowanie

Krótko przed swoją śmiercią była świadkiem renesansu zainteresowania swoją twórczością. Galerie sztuki we Francji i Stanach Zjednoczonych zaczęły organizować wystawy jej obrazów powstałych w okresie międzywojennym. Sama artystka była zdziwiona, że wiele lat po wojnie kogoś interesuje art déco. Nie rozumiała, dlaczego jej obrazy na aukcjach są sprzedawane za astronomiczne sumy.

W Polsce zaczęła być znana dopiero po swojej śmierci. Co się do tego przyczyniło? Posłuchaj audycji "W stronę sztuki".

seb/im

Źródła: Tamara Łempicka. Między art déco a dekadencją, wyd. 2000, Grzegorz Musiał, Ja, Tamara, wyd. 2018.

Kazimierz Mikulski przez całe życie związany był z Krakowem. Tutaj umarł i tu w 1918 roku przyszedł na świat. Studia w rodzinnym mieście na Akademi Sztuk Pięknych rozpoczął w 1938 pod kierunkiem Pawła Dadleza i Kazimierza Sichulskiego. Natomiast od 1940 roku Mikulski uczył się u Fryderyka Pautscha w Kunstgewerbeschule, szkole zawodowej, utworzonej przez Niemców w czasie okupacji w miejsce ASP.

Własny świat

Po wojnie Mikulski miał swoją własną choć malutką pracownię przy ulicy Floriańskiej w Krakowie. Była niemal zupełnie odseparowana od świata – nie miała okien a jedynie przeszklony dach, wypełniały ją przeróżne przedmioty: rekwizyty teatralne, elementy scenografii, motyle, ptaki, książki, tworząc oniryczną przestrzeń.

Od 1945 roku Kazimierz Mikulski należał do Grupy Młodych Plastyków. Zadebiutował podczas wystawy Grupy w Zakopanem, a następnie brał udział we wszystkich jej kolejnych wystawach. Grupa skupiała krakowskich artystów i plastyków, a jej postacią centralną był Tadeusz Kantor, a później także Maria Jarema. W 1955 roku Kantor założył teatr Cricot 2, do którego należał także Kazimierz Mikulski, jednak nie jako plastyk czy scenograf a jako aktor.

Grupa Krakowska II

W 1957 roku GMP zmieniła nazwę na Grupę Krakowską II w nawiązaniu do przedwojennej Grupy Krakowskiej. W skład drugiej Grupy weszli artyści, plastycy, krytycy i kompozytorzy a wśród nich oprócz Kazimierza Mikulskiego: Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Erna Rosenstein i Tadeusz Brzozowski, z którymi to twórcami malarz związany był do końca życia.

Kazimierz Mikuski jako plastyk był bardzo wszechstronny: oprócz malarstwa zajmował się rysunkiem, grafiką, projektował scenografie, kostiumy, lalki, maski i plakaty. Jego malarstwo było początkowo abstrakcyjne i surrealistyczne, a w szkole inspirował go Tadeusz Makowski. Później jednak, w latach 50., odszedł od abstrakcji.

Przeciw socrealizmowi

W 1955 roku brał udział, jako jeden z dziesięciorga polskich artystów, w wystawie "9 malarzy" w Krakowie będącej protestem przeciwko doktrynie socrealizmu w sztuce. Ulubione motywy Kazimierza Mikulskiego pojawiające się niemal na każdym jego obrazie to kobieta-lalka, motyl, kot czy ptak. Były umieszczane w najróżniejszych konfiguracjach jako kilka wyodrębnionych elementów na jednolitym, płaskim tle w stonowanych, pastelowych kolorach.

- Charakterystyczną kolorystyką dla Kazimierza Mikulskiego były na przykład błękity i szarości. To chyba jego ulubiony zestaw – mówił Adolf Weltschek, dyrektor Teatru Groteska w audycji Polskiego Radia.

"Tak jak malował Pan Chagall"

Obrazy Mikulskiego mają liryczny, melancholijny charakter, przywodzą na myśl malarstwo Marca Chagalla. Interesowała go tematyka baśniowa, poetyka marzenia sennego, często pojawiały się także fantazje erotyczne. Teatralność przedstawianych przez Mikulskiego scen, ich umowność nasuwają skojarzenia z ilustracją dziecięcą. Jego grafiki często publikowane były w tygodniku "Przekrój" a rysunki do książki "Ferdynand Wspaniały" Ludwika Jerzego Kerna posłużyły jako projekt plastyczny do serialu animowanego powstałego w Łódzkim Se-ma-forze.

Przez ponad 30 lat, w latach 1948-79 Kazimierz Mikulski był kierownikiem plastycznym i scenografem Teatru Lalek Groteska w Krakowie, o którym Adolf Weltschek powiedział w Polskim Radiu:

- To była najciekawsza scena dziecięca w południowej Polsce, a Kazimierz Mikulski stworzył scenografię do ponad 50 spektakli teatralnych i filmów animowanych, lalkowych czy spektakli telewizyjnych - mówił Weltschek.

Aktorstwo

Równolegle z malarstwem Mikulski zajmował się też aktorstwem. Te dwie dziedziny ściśle się przenikały. Podczas wojny występował w Podziemnym Teatrze Eksperymentalnym znanym również jako Teatr Niezależny, którym kierował Tadeusz Kantor. Po wojnie studiował aktorstwo i reżyserię w Studiu Dramatycznym przy Starym Teatrze w Krakowie, a w 1945 ukończył Warsztat Filmowy Młodych.

Działał jako aktor w grupie Tadeusza Kantora, najpierw jako członek Grupy Młodych Plastyków a później Grupy Krakowskiej II, jak również w teatrze Cricot 2.

- Artyści tego teatru to była grupa skupiona wokół Jaremów – znakomitych krakowskich malarzy surrealistów, Kazimierza Mikulskiego i Państwa Skarżyńskich – mówił w Polskim Radiu Adolf Weltschek - ta grupa współpracowała ściśle ze środowiskiem "Przekroju". Wszyscy oni uprawiali coś, co kontestowało wszechobecny surrealizm. Najważniejsze rzeczy, które tu się działy z punktu widzenia historii polskiego teatru to były spektakle dla dorosłych i prapremiery choćby dramatów Mrożka. Istotna była też obecność takich osób jak Wisława Szymborska czy Krzysztof Penderecki – dodawał dyrektor Groteski.

Reżyser teatralny

W 1949 Mikulski wyreżyserował w teatrze Groteska swoją pierwszą sztukę. Była to "Kozia Opera" Jana Grabowskiego. Następne były zrealizowane w 1951 wraz z Władysławem Jaremą "Nowe szaty króla" Aleksandra Maliszewskiego. Kolejny spektakl zrobił w teatrze Cricot 2 w 1956 roku i była to "Studnia, czyli głębia myśli" na podstawie własnego scenariusza. W tym samym roku wyreżyserował również Szekspirowską "Komedię omyłek" w Teatrze Śląskim w Katowicach a w 1961 razem z Zofią Jaremą "Kartotekę" Tadeusza Różewicza w Teatrze Lalek "Groteska".

az

Syn pastora

Artysta przyszedł na świat 30 marca 1853 roku. Wychowywał się w rodzinie, której członkowie wykonywali dwa zawody. Jedni byli teologami ewangelickimi, a inni marszandami, czyli osobami handlującymi dziełami sztuki.

- Te dwa środowiska, które w nim były, ukształtowały jego życie. Pracę rozpoczął jako marszand w Hadze, Londynie, Paryżu, ale jako syn pastora nie mógł przejść obok spraw religijnych obojętnie – mówił na antenie Polskiego Radia historyk sztuki ks. prof. Michał Janocha.

W 1877 roku van Gogh rozpoczął studia teologiczne w Amsterdamie, ale nic z tego nie wyszło. Później trafił do szkoły katechetycznej w Brukseli i zamierzał poświęcić swoje życie najuboższym. Zamieszkał wśród bardzo biednych belgijskich górników, jednak po niecałych dwóch latach zrezygnował z misji niesienia pomocy i ewangelizowania.

- Van Gogh szczerze im współczuł i chciał ulżyć ich ciężkiemu losowi, ale stał się zbyt aktywny. Był zbyt namiętny, by ci ludzie mogli w nim zobaczyć prawdziwego duszpasterza. To jemu trzeba było pomóc, a on nie był zdolny do niesienia pomocy innym – stwierdziła krytyk sztuki dr Monika Małkowska w audycji "W stronę sztuki".

Van Gogh cały czas poszukiwał swojego powołania. Dopiero po nieudanych przygodach z handlem dziełami sztuki i ewangelizacją Holender zaczął malować. Miał wówczas 27 lat.

Genialny samouk

Niezwykle intensywna kariera malarza, trwająca zaledwie dekadę, dzieli się na dwa etapy. Pierwsze pięć lat było okresem prób i szukania własnego stylu. Najsłynniejszym obrazem stworzonym przez van Gogha w tym czasie jest "Jedzący ziemniaki".

- Malarz nawiązywał tym obrazem do XVII-wiecznych holenderskich mistrzów. Czuje się w nim to skupienie, prostotę i światło Rembrandta – mówiła dr Grażyna Bastek w audycji "Jest taki obraz".

W 1886 roku malarz przeprowadził się do Paryża, gdzie nawiązał kontakt z wybitnymi impresjonistami. Tam też po raz pierwszy zetknął się z sztuką japońską, która miała największy wpływ na dalszy rozwój jego malarstwa.

- W drzeworycie japońskim stosowana jest technika kreski i punktu. Takimi strukturami pokrywa się papier, malując pejzaż, i van Gogh tę sztukę początkowo kopiuje, a potem interpretuje – wyjaśnił historyk sztuki dr Łukasz Kossowski w audycji "Spotkania po zmroku".

Co ciekawe, van Gogh nie ukończył żadnych studiów artystycznych.

- To było takie rzucanie się na wiedzę, na naukę rzemiosła i odskakiwanie. On nawet nie wytrzymywał zbyt długo w Luwrze - mówiła dr Małkowska.

Po niemal dwóch latach pobytu w stolicy Francji artysta zamieszkał na południu kraju w miejscowości Arles. Okres tam spędzony był najlepszym, jeśli chodzi o malarstwo. Równocześnie trudny charakter i problemy umysłowe doprowadziły go wtedy do targnięcia się na własne życie.

"Słoneczniki" Vincenta van Gogha

Marzyciel o trudnym charakterze

Sztuka van Gogha, niemieszcząca się w znanych wówczas normach, nie cieszyła się popularnością. Mimo ogromnego wysiłku, który wkładał w swoją pracę, malarz nie zbił fortuny. Swojej pasji mógł poświęcić się tylko dzięki pieniądzom młodszego brata Teo, który był marszandem i jako jedyny wierzył w talent Vincenta. To dzięki niemu Van Gogh wybudował w Arles dom, który miał stać się pracownią dla wybitnych malarzy. Ten pomysł artysta również zaczerpnął z Japonii, w której funkcjonowały podobne bractwa.

- Chciał stworzyć bractwo, które miało funkcjonować jak zakon. Wyobrażał sobie, że uda mu się stworzyć takie grono przyjaciół, gdzie cała energia twórcza będzie poświęcona malowaniu i wielkim, niekończącym się dyskusjom o sztuce – tłumaczył dr Łukasz Kossowski.

Niestety, ostatecznie z marzenia o bractwie nic nie wyszło. Trudno było Vincentowi znaleźć grupę artystów, którzy byliby w stanie znieść jego humory i trudną osobowość. Jedynym, który skorzystał z zaproszenia van Gogha, był francuski malarz Paul Gauguin, który przybył do Arles w październiku 1888 roku. Dwa miesiące później między artystami doszło do kłótni, która zakończyła się tragicznie.

- Van Gogh próbował zaatakować Gaugina, a następnie przeniósł ten wrogi gest na siebie i odciął sobie ucho. Potem zaniósł je prostytutkom z miejscowego domu publicznego, które wezwały policję i lekarzy - przywołała tę dramatyczną historię dr Małkowska.

Od tego czasu malarz znajdował się pod stałą opieką. Trafił nawet do szpitala psychiatrycznego, gdzie został poddany leczeniu, ale najbardziej uspokajało go malowanie.

- Jego obrazy z okresu, gdy przebywał w zakładzie dla umysłowo chorych, są niezwykle wzruszające. Van Gogh potrafił oddać nie tylko radość, wesołość, namiętność i żar, ale też smutek. Cierpienie oddać kolorem to jest coś, na co niewielu artystów przed nim potrafiło się zdobyć – oceniła dr Monika Małkowska.

Vincent van Gogh nie odzyskał równowagi psychicznej. Zmarł 29 lipca 1890 roku w wyniku ran, które zadał sobie strzałem z rewolweru dwa dni wcześniej. Miał 37 lat.

Czytaj także:

Salvador Dali. Największy ekscentryk XX wieku

Julian Fałat. Akwarele wybrał z biedy

Nadwrażliwy pracoholik

Van Gogh był człowiekiem bardzo wrażliwym i emocjonalnym. Jednocześnie całkowicie poświęcał się pracy, rujnując swoje zdrowie fizyczne i psychiczne.

- To był człowiek, który w zasadzie nie znał odpoczynku, a do tego żył alkoholem i kawą. Taki tryb życia nie rokował długowieczności. Tak naprawdę był destrukcyjny dla jego zdrowia fizycznego, a także dla, i tak już rozchwianej, psychiki – stwierdziła dr Małkowska.

Podczas najbardziej płodnych okresów obrazy malował w dwa, trzy dni, a czasem na ukończenie swojego dzieła potrzebował zaledwie kilku godzin. Zdaniem Łukasza Kossowskiego pracoholizm był jego ucieczką od rzeczywistości.

- W zderzeniu z brutalnością codzienności, z niezrozumieniem otoczenia, w kontakcie z ludźmi, którzy są ślepi na sztukę, rozczarowanie i ogromny stres są rzeczą oczywistą. Tak nadwrażliwy człowiek musi cierpieć na okrągło. Jedyną enklawą, w której van Gogh czuł się spokojnie, była jego własna sztuka – ocenił dr Łukasz Kossowski.

Imponujący dorobek

Van Gogh pracował dzień i noc, a efektem tego wysiłku była ogromna liczba dzieł. W ciągu 20 miesięcy spędzonych w Paryżu namalował 200 obrazów. Średnio oznacza to jedno dzieło na trzy dni. Jednak najbardziej intensywny okres van Gogh przeżył przed śmiercią. Jak w audycji "Jest taki obraz" zauważył Michał Montowski, artysta podczas ostatnich 70 dni życia stworzył 70 dzieł.

Równie ciekawa jest historia cyklu "Słoneczników", które w 1987 roku zostały kupione przez anonimowego kolekcjonera sztuki za niemal 40 milionów dolarów. Pomiędzy sierpniem a wrześniem 1888 roku van Gogh namalował cztery różne wersje tego dzieła. Ironią jest to, że był to prezent dla Paula Gaugina, który miał rozświetlać jego pokój w Arles.

Łącznie Vincent van Gogh pozostawił po sobie 870 obrazów, 150 akwarel i 1000 rysunków. To wszystko w trakcie zaledwie 10 lat pracy twórczej.

th