- Rodzice byli nauczycielami. Kiedy się urodziłem, mieszkali w Tylmanowej, potem w Łopusznej, potem okupacja, Rogoźnik i Raba Wyżna, a potem z powrotem do Łopusznej. I tak wędrowałem tamtejszym krajobrazem – wspominał ks. Józef Tischner. Jak podkreślał, Łopuszna ma dwa istotne elementy, które wiążą Podhale ze światem kultury: kościół z poł. XV czy XVI wieku i Dworek Tetmajerów. – Poza tym cała literatura związana z Tetmajerem, nie mówiąc o tym, że wcześniej w tym dworku pisał swój "Dziennik podróży do Tatrów" Seweryn Goszczyński.

– W moim życiu było bardzo dużo studiów, bo uczyłem się na błędach – opowiadał w innym miejscu ks. Józef Tischner. – Studiowałem prawo, potem teologię, potem filozofię chrześcijańską w Warszawie, następnie filozofię w ogóle na Uniwersytecie Jagiellońskim. Myślę, że po drodze uczyłem się czegoś jeszcze – zastanawiał się. W 1949 r. młody Józef Tischner przyjechał do Krakowa z Nowego Targu, by zdawać na studia prawnicze. Zdumiał go widok autobusów i tramwajów, a także ogromnego tłumu szturmującego Uniwersytet Jagielloński.

Kliknij w zdjęcie i wejdź na stronę poświęconą ks. Tischnerowi:

Egzamin wstępny był podzielony na część pisemną i ustną. – Egzamin ustny zaczął się fatalnie – wspominał filozof. – Miałem mówić o życiorysie Lenina. Na szczęście kolega wiedział, kiedy Lenin się urodził, a ja bardzo długo i barwnie opowiadałem o dziecięctwie i młodzieńczych latach. Potem znienacka dostałem pytanie: " co to znaczy rewolucja permanentna Trockiego? ". Jakoś z tego wybrnąłem. Okazało się później, że egzamin nie tyle miał sprawdzać wiedzę, ile pochodzenie społeczne – powiedział.

Rodzice Józefa Tischnera byli nauczycielami, więc jako przedstawiciel klasy tzw. inteligencji pracującej nie miał właściwie szans zostać przyjętym na studia. Tymczasem udało mu się to dzięki wsparciu uniwersyteckich górali. – Podobno wypracowanie z egzaminu pisemnego oceniono mi na niedostateczny – mówił. – Ale Podhale to jest taka mafia. Starsi chłopcy Podhalanie niezależnie od komisji sprawdzili, jakie noty wypisano góralom. Gdy zobaczyli moją ocenę, przeczytali moje wypracowanie jeszcze raz i zanieśli na komisję. Wtedy okazało się, że zaszła przykra pomyłka. Podobno dostałem notę dobrą – opowiadał.

***

Czytaj także:

• Józef Tischner. Człowiek, filozof, ksiądz
• Wojciech Bonowicz: Tischner uczył, że myślenie daje wolność

***

Ks. Józef Tischner zmarł 28 czerwca 2000 roku w Krakowie w wieku 69 lat.

jp

Posłuchaj

Kim był Magnus z trzymetrowej trumny w Czersku?

Teoretycznie, gdyż w praktyce owo "noszenie butów" potraktowała dosłownie i… nosiła swoje buty pod pachą albo, jak pokazuje to ikonografia, przewieszone przez ramię.

Ubogie władczynie

Święta Jadwiga Śląska jest z jednej strony postrzegana jako powinowata europejskiej elity przełomu XII i XIII wieku, z drugiej zaś jako silna indywidualność - pierwsza wielka dama, która na rozkwitający dwór Piastów śląskich wprowadziła zupełnie nowy typ pobożności.

- Święte, do którego kręgu należała Jadwiga Śląska, w dużym stopniu przyswoiły sobie nową duchowość związaną z franciszkanami czy w ogóle z zakonami żebraczymi - przywoływał kulturowy kontekst owego problemu "księżnej bez butów" dr Grzegorz Pac z Instytutu Historycznego UW. Jak tłumaczył gość Dwójki, wcześniejsze arystokratki, które próbowały praktykować życie ubogie, były przede wszystkim władczyniami i musiały to pokazać: strojem, sposobem bycia. Tego od nich oczekiwano.

W życiorysie świętej Jadwigi też to widzimy, przekonywał gość audycji, że otoczenie oczekuje od niej pewnych rzeczy, które są stosowne dla księżnej (jak choćby owo chodzenie w butach). Jadwiga zaś ostentacyjnie mówiła: nie.

***

Czytaj także:

• Średniowieczne herezje i równouprawnienie kobiet
• Św. Marcin. Uczta i pijaństwo na cześć ascety

***

W poniedziałki i soboty same leguminy

Opowieści o Jadwidze Śląskiej są oczywiście mocno ugruntowane w średniowiecznej tradycji hagiograficznej. Dowiadujemy się z nich zatem - jak opowiadano w audycji - że księżna potrafiła dostrzec ukrytego w habicie jednej z trzebnickich zakonnic… jeża. Innymi słowy, wyczuwała Złego, gdyż jeż w tej historii jest symbolem mocy ciemności.

A jeśli o demonach mowa. - Kiedy Jadwiga zamieszkiwała okolice trzebnickiego klasztoru, przybyły do niej, według legendy, demony w ludzkiej postaci. Zaczęły Jadwigę biczować, wrzeszcząc, dlaczego jest taka święta i tyle się modli - przywoływał jedną z hagiograficznych opowieści Łukasz Modelski.

Prowadzący audycję przytoczył również jeden z jadłospisów Jadwigi. - W niedzielę, wtorek i czwartek jadła ryby i potrawy z nabiałem, w poniedziałek i w sobotę zasilała się samymi leguminami, czyli warzywami, w środę i piątek jadła chleb suchy i popijała wodą.

Modlitwa i działanie

Warto również zaznaczyć, że to w dużej mierze dzięki Jadwidze kultura średniowiecznego Śląska rozwijała się znacznie szybciej niż w pozostałych księstwach piastowskich. Poza działalnością dobroczynną i ascezą była inicjatorką wielkich fundacji jej małżonka, Henryka Brodatego, z których najwspanialszym przykładem jest klasztor w Trzebnicy.

Zmarła w październiku 1243 roku. Jej grób znajduje się w trzebnickim sanktuarium – kaplica, w której mieści się barokowy sarkofag św. Jadwigi, jest pierwszym w Polsce budynkiem zbudowanym w całości w stylu gotyckim.

16 sierpnia mija 15. rocznica śmierci Anny Świderkówny.

Niech się Pani nie zraża tym, że otoczenie Pani nie rozumie i nie podziela Pani zapału. Ma Pani pomimo to rację. Bo, jak powiedział święty Augustyn, człowiek jest tyle wart, ile jest w stanie kochać, a że ideały antyku nie są złudne, o tym daje świadectwo chyba wystarczające moje własne życie, które im poświęciłem.

Prof. Tadeusz Zieliński do 13-letniej Anny Świderkówny 

"Wielce Szanowny Panie Profesorze"

- Kiedyś siedziałam z babcią i powiedziałam, że chciałabym napisać list do prof. Zielińskiego. Babcia powiedziała: "To napisz". Znalazłyśmy w książce telefonicznej jego adres i napisałam - wspominała Anna Świderkówna. List gimnazjalistki, zafascynowanej światem starożytnej Grecji dzięki książkom genialnego filologia klasycznego, zawierał - jak opowiadała po latach z rozbawieniem - więcej razy frazę "Wielce Szanowny Panie Profesorze" niż wszystkich innych treści razem wziętych.

Okazało się, że prof. Tadeusz Zieliński odpisał nieznanej Ani, zachęcił ją do pogłębiania swoich pasji i, jakby przewidując jej dalsze losy, wyraził przypuszczenie, że kiedyś wejdzie na naukową drogę.

Kto wie, może Anna zdradziła autorowi "Grecji niepodległej" swoje bardzo wczesne marzenie: zostać profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od nastoletnich lat wiedziała bowiem, że to jest jej droga życiowa.

Greka spisywana w łazience

Urodziła się 5 grudnia 1925 roku w Warszawie. Ojciec, Marian Świderek, był chemikiem, profesorem Politechniki Warszawskiej, założycielem i pierwszym dyrektorem Instytutu Chemicznego na Żoliborzu. Matka Anny, Halina, również była chemiczką.

Warszawskie mieszkanie Anny - usytuowane na Wspólnej, niedaleko placu Trzech Krzyży - było pełne wielojęzycznych książek. - Należałam do bardzo dobrych uczennic – opowiadała. – A z domu wyniosłam znajomość języków obcych: francuskiego nauczyła mnie moja babcia, niemieckiego i angielskiego nauczyłam się, czytając książki z domowej biblioteki.

Do tego doszła łacina i greka. - Chodziłam na lekcje łaciny, ale bardzo chciałam nauczyć się też greki, by czytać w oryginale Homera – wspominała w Polskim Radiu Anna Świderkówna. - Moja koleżanka, która miała podręcznik do greki, przepisywała mi stamtąd lekcje. Rodzice jednak nie pozwalali jej za bardzo na to, bo to było czasochłonne. Chodziła więc do łazienki i tam, niby w trakcie mycia, przepisywała. Potem robiłyśmy tę grekę razem na długich pauzach, ku ogromnemu zdziwieniu całej szkoły.

Miłość do języków, zwłaszcza antycznych, stała u początków naukowej przygody Anny Świderkówny. - Jestem przede wszystkim filologiem. Interesuje mnie jednak nie tyle słowo, ale ludzie, którzy się tym słowem posługują i posługiwali. To, co słowo mówi o ludziach - podkreślała po latach.

Sanitariuszka i czytanie Homera

Cztery lata po wybuchu II wojny światowej, w 1943 roku, Anna zdała w ramach tajnych kompletów maturę. Wiosną 1944 roku wstąpiła do Armii Krajowej.

- W czasie wojny matka nieprawdopodobnie bała się o mnie. Chodziła na przykład razem ze mną do pobliskiego kościoła św. Aleksandra, chociaż nie była religijna, bym nie szła sama. Ale kiedy powiedziałam jej, że muszę wejść do AK, nie sprzeciwiała się - mówiła Anna Świderkówna, podkreślając, jakim imperatywem dla ówczesnych młodych Polaków była walka z wrogiem. - Gdy skończyłam 18 lat, uznałam, że jest to absolutnie koniecznie, mimo że zupełnie nie nadawałam się do konspiracji.

Podczas Powstania Warszawskiego Anna Świderkówna była sanitariuszką w Szpitalu Polowym na ul. Mokotowskiej. Po upadku Powstania została wywieziona do obozu jenieckiego Zeithain k. Mülbergu w Saksonii.

- Byłam w obozie w Zeithain wiosną 1945 roku - opowiadała w Polskim Radiu prof. Barbara Filarska. - W jednej z obozowych uliczek zobaczyłam dziewczynę siedzącą na ławeczce i zajętą czytaniem. Zapytałam, co to za książka. Odpowiedziała, trochę zmieszana, "czytam sobie gramatykę grecką".

W tym czasie Barbara Filarska studiowała filologię klasyczną. Anna Świderkówna, bo oczywiście ona była tą zaczytaną dziewczyną, dzięki temu spotkaniu dostała się jeszcze w 1945 roku na zajęcia do prof. Kazimierza Kumanieckiego ("zachwycił się, gdy Ania zaczęła mu tłumaczyć Homera"). Trafiła na swój wymarzony Uniwersytet Warszawski.

Historie ukryte w piaskach pustyni

Kiedy tuż po wojnie prof. Jerzy Manteuffel zaczął organizować Katedrę Papirologii na Wydziale Historycznym UW, od razu zwrócił uwagę na wyróżniającą się swoją wiedzą Annę Świderkównę. Co więcej, już 1 marca 1946 roku - będąc na pierwszym roku studiów - Anna dostała asystenturę!

Zaledwie kilka później Anna Świderkówna obroniła doktorat, na początku lat 60. zrobiła habilitację. W 1962 roku objęła kierownictwo Katedry Papirologii, które sprawowała przez kolejne trzy dekady.

- Papirologia zajmuje się tekstami spisanymi głównie po grecku na materiałach nietrwałych, takich jak papirus, pergamin czy drewno. Najwięcej takich zapisów zachowało się, dzięki piaskom pustyni, w Egipcie. Wiadomości, które czerpiemy z tych dokumentów, rozświetlają nam Egipt grecko-rzymski, od podboju Aleksandra Wielkiego w IV wieku przed naszą erą do podboju arabskiego w VII wieku po Chrystusie - opowiadała w Polskim Radiu Anna Świderkówna o przedmiocie swoich badań.

Jak podkreślała, pasjonowało ją w papirologii - w analizowaniu tych listów, umów, kontraktów, rachunków - "złapanie życia na gorąco". Stąd też w swoich pierwszych popularyzatorskich książkach ("Kiedy piaski egipskie przemówiły po grecku", "Historie nieznane historii") pokazywała, na podstawie przebadanych dokumentów, życie codzienne ówczesnych ludzi, ich relacje rodzinne czy handlowe. Chodziło o spotkanie - dzięki językowi - z dawnym człowiekiem, zbliżenie się do niego.

Poszerzenie greckiego świata

Drugą dziedziną literackiej i naukowej działalności Anny Świderkówny były historia i kultura świata hellenistycznego. Świadectwem tych pasji stały się takie choćby książki, jak "Hellada królów", "Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta" czy "Siedem Kleopatr".

- Dlaczego nie czas klasyczny, a hellenistyczny? Nie pomniejszam znaczenia epoki klasycznej, ale to w okresie hellenistycznym następuje ekspansja kultury greckiej - tłumaczyła Anna Świderkówna. Jak zaznaczała, to u progu okresu hellenistycznego w kulturze europejskiej po raz pierwszy podkreślono, jak ważna i niepowtarzalna jest jednostka.

W końcu: to w intuicjach filozoficznych pierwszych wieków po Chrystusie można również odnaleźć - mówiła badaczka - myśl (albo choć jej przeczucie) które zbliżone jest do chrześcijańskiego świata.

Świata dla Anny Świderkówny bardzo ważnego. 

Rok w zakonie

Choć Anna Świderkówna pochodziła z rodziny "życzliwie obojętniej" sprawom religijnym, dla niej samej był to temat zasadniczy.

- Jestem chrześcijanką, zawsze interesowało mnie Pismo Święte, od kilkudziesięciu lat czytam "Nowy Testament" po grecku - opowiadała w Polskim Radiu Anna Świderkówna.

Jak zdradziła, chciała nawet zostać mniszką benedyktyńską. Podjętą na początku lat 60. XX w. decyzję wstąpienia do zakonu zrealizowała w 1978 roku (przyjęcie do postulatu w Opactwie Benedyktynek w Żarnowcu). W lutym kolejnego roku została przyjęta do nowicjatu, ale już jesienią opuściła zakon. - Moja przełożona doszła do wniosku, że nie mam powołania, że Bóg chce ode mnie czegoś innego - mówiła Anna Świderkówna.

Jak dodała, jej nową drogą popularyzatorską, ale i życiową, miało się stać "ułatwianie ludziom spotkania z Biblią".

"Rozmowy o Biblii"

- Mam zaplecze filologa i historyka świata starożytnego. Mogę czasem zobaczyć coś, czego rasowy biblista nie zobaczy - podkreślała Anna Świderkówna, która została jednym z największych w Polsce popularyzatorów Starego i Nowego Testamentu.

W swoich "Rozmowach o Biblii" - i kolejnych książkach poświęconych temu tematowi - zapraszała swoich czytelników do wspólnej, uważnej, pozbawionej uprzedzeń i założeń lektury Pisma. Zwracała uwagę na konteksty historyczne poszczególnych ksiąg, przypominała o tym, jak ważna jest przy interpretacji Pisma świadomość gatunku literackiego.- Chciałam, by była to rozmowa ze mną i z Biblią. Żeby wejść w ten tekst - mówiła.

- Rzadko we współczesnym świecie spotyka się uczonych, których praca naukowa zazębia się nierozerwalnie z życiem osobistym, którzy łączą pracę badawczą z osobistym doświadczeniem wiary - opowiadał o Annie Świderkównie ks. prof. Jan Sochoń. - Ona sama często powtarzała, że jej droga życiowa wiąże się z dwoma słowami: "Ateny" i "Jerozolima". Z przejściem z tradycji greckiej do cywilizacji chrześcijańskiej.

 ***

Czytaj także:

• Kunsztowny przekład Biblii Jakuba Wujka
• Podręczniki dobrego umierania. "Chwila śmierci decyduje o wszystkim"

***

Prof. Anna Świderkówna zmarła 16 sierpnia 2008 roku w Warszawie. - Kocham moich uczniów i współpracowników, ale miłością jest dla mnie Bóg. On jest treścią mojego życia - mówiła. 

jp