13 września 1946 roku w Krakowie na mocy wyroku Najwyższego Trybunału Narodowego, został powieszony Amon Göth, jeden z największych zbrodniarzy niemieckich, oficer SS, komendant obozu koncentracyjnego w Płaszowie pod Krakowem oraz likwidator gett w Krakowie i Tarnowie.

Jego oskarżycielem z ramienia rządu polskiego był prawnik prof. Mieczysław Siewierski.

- Amon Göth był stosunkowo niedużym kółkiem w tej całej maszynie hitlerowskiej. Jeżeli zasiadł w plejadzie oskarżonych, odpowiadających przed najwyższym Trybunałem Narodowym, to dlatego, że to był jedyny oskarżony, któremu my oskarżyciele zarzucaliśmy akty osobistego bestialstwa - opowiada prof. Siewierski.

Obóz koncentracyjny w Płaszowie miał charakter obozu przejściowego. Trafiali do niego Żydzi z gett podkrakowskich miast. Ofiarą obozu padło około 8 tys. Polaków i Żydów.

Nieludzkie obchodzenie się z więźniami w Płaszowie było na porządku dziennym. Wystarczyło nie zdjąć czapki przed komendantem lub spojrzeć mu w oczy, żeby zginąć. Göth lubił prowokować więźniów, by następnie znęcać się nad nimi. Osobiście przeprowadzał egzekucje, mordował pod byle pretekstem.

Mimo że oskarżony był tylko komendantem obozu w Płaszowie, sam zgłaszał się na ochotnika do likwidacji wszystkich okolicznych gett m.in. w Tarnowie i Krakowie.

Amon Göth nie tylko mordował więźniów obozu, ale również ich okradał. W bardzo precyzyjny sposób obrabowywał wszystkich nowo przybyłych więźniów z ich dobytku. Cały ten majątek traktował jako swoją osobistą zdobycz wojenną, której nie kwapił się odprowadzać do kas hitlerowskich. Mimo nieformalnego przyzwolenia na bogacenie się kosztem ofiar obozów, skala tego zjawiska była tak duża, że w 1944 roku Göth został aresztowany przez władze niemieckie.

- Ta chęć zysku była, obok osobistej satysfakcji z uśmiercania ludzi, takim drugim bodźcem w całej jego działalności – mówi prof. Mieczysław Siewierski.

Nadchodząca klęska nazistów nie pozwoliła go osądzić. Göth trafił do sanatorium. To dzięki wcześniejszemu znalezieniu wielkiego magazynu z kosztownościami natrafiono na jego trop. Został aresztowany w maju 1945 roku przez wojska amerykańskie.

Proces odbył się w dniach od 27 sierpnia do 5 września 1946 roku. Göth został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 13 września 1946 roku w krakowskim więzieniu przy ul. Montelupich. Dopiero trzecia próba egzekucji zakończyła się śmiercią Götha, jego ostatnie słowa przed śmiercią brzmiały: "Heil Hitler".

Postać komendanta obozu w Płaszowie pojawia się w filmie Stevena Spielberga "Lista Schindlera".

mk

- Gdy nas przywieziono w obozie było trzydziestu niemieckich więźniów - przyszli kapo. Otrzymałem nr 31, byłem pierwszym Polakiem w Oświęcimiu - opowiadał cudem ocalały Stanisław Ryniak o przybyciu do obozu następnego dnia, 14 czerwca 1940 roku.

Dzień ten uznawany jest za początek działania obozu, a dziś w Polsce obchodzony jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Przez cały czas swego istnienia, do 27 stycznia 1945 roku, Auschwitz pełnił funkcję obozu koncentracyjnego, z biegiem czasu stając się największym z nich. Hitlerowscy okupanci w pierwszych miesiącach kierowali tam przede wszystkim polskich więźniów politycznych, uznanych za szczególnie niebezpiecznych. Byli to społeczni, duchowi i wojskowi przywódcy przedwojennej Polski. Inteligenci, ludzie kultury i nauki oraz uczestnicy ruchu oporu.

Do obozu wysyłano także ludzi aresztowanych podczas ulicznych łapanek i akcji wysiedleńczych. W tym całe rodziny, między innymi z przewidzianej do zasiedlenia niemieckimi osadnikami Zamojszczyzny i z Warszawy w trakcie powstania.

Z czasem Niemcy zaczęli wysyłać do Auschwitz grupy więźniów z innych okupowanych krajów, a także Romów i sowieckich jeńców wojennych.

Od 1942 roku w stan obozu włączono Żydów z masowych transportów kierowanych na zagładę, uznanych podczas selekcji za zdolnych do pracy lub potrzebnych do prowadzenia zbrodniczych eksperymentów medycznych.

W ciągu niecałych pięciu lat do KL Auschwitz deportowano co najmniej 1,3 miliona ludzi. Większość zginęła od razu po przyjeździe. W obozie umieszczono około 400 tysięcy osób. Byli oni rejestrowani i numerowani. Ponad połowa zginęła wskutek głodu, nadludzkiej pracy, szalejącego terroru, egzekucji oraz wyniszczających warunków bytowych, chorób i eksperymentów medycznych. Prawie 200 tysięcy więźniów wywieziono do innych obozów koncentracyjnych, gdzie znaczna część zginęła.
W momencie wyzwolenia w KL Auschwitz znajdowało się ok. 7 tysięcy osób.

- Przyjechałem z pierwszym transportem. Nikt z nas wtedy nie wiedział, czym jest obóz koncentracyjny w Oświęcimiu – mówił jeden z więźniów.

Posłuchaj wspomnień więźniów ocalałych z pierwszego transportu do Auschwitz.

mjm

"Zemsta" za poległych

Niemieccy żołnierze rozkazali Żydom wykopać groby dla swoich poległych towarzyszy. Nie szczędzili przy tym bicia i znęcania się. Zachowywali się tak brutalnie, że ich dowódca zareagował i przekazał im, że "Żydzi wprawdzie ponoszą odpowiedzialność za wszystkie nieszczęścia świata, ale żołnierze niemieccy muszą utrzymywać dyscyplinę i wystrzegać się ekscesów".

Interwencja dowódcy pomogła tylko chwilowo. Tłum zaczął się rozchodzić, ale żołnierze ponownie zaczęli bić oraz wyzywać swoje ofiary. Żydzi ruszyli do ucieczki w kierunku bramy pobliskiej kamienicy.

Naprzeciwko nich nadjeżdżał pojazd pancerny i otworzył ogień do biegnących w jego stronę cywilów. Przyłączyli się do niego pozostający na placu miejskim żołnierze. Żydzi znaleźli się w pod krzyżowym ostrzałem. Gdy opadł dym po strzelaninie, na placu miejskim ukazał się straszny widok. Żołnierze Wehrmachtu zastrzelili 19 Żydów, a ranili ośmiu.  Niemcy rozkazali ocalałym z masakry uprzątnąć ciała. W ciągu kilku dni zmarło trzech rannych mężczyzn.

Leni Riefenstahl wśród niemieckich żołnierzy. Wrzesień 1939. Wikimedia Commons/cc źr. Bundesarchiv

Sądzony za brak dyscypliny

Brunon Kleinmichel – człowiek, który odpowiada za rozpoczęcie masakry – wkrótce stanął przed sądem wojennym 10. Armii Wehrmachtu. Został osądzony nie za morderstwa popełnione z premedytacją, ale za naruszenie dyscypliny. Skazano go na rok więzienia, a za okoliczność łagodzącą uznano informację o rzekomym okaleczeniu ciał grzebanych tego dnia niemieckich żołnierzy.

Żaden z pozostałych żołnierzy strzelających do bezbronnych Żydów nie został pociągnięty do odpowiedzialności. Jednym ze świadków zbrodni w Końskich była reżyserka Leni Riefenstahl, której przerażenie na widok masakry zostało poświadczone na zdjęciach i w relacjach świadków. Mimo tego dalej służyła nazistowskiemu reżimowi i nie zwątpiła w Adolfa Hitlera.

"Wehrmacht też był zbrodniczą organizacją"

Za dodatkowe usprawiedliwienie uznano rzekomą działalność partyzantów. We wrześniu 1939 roku w Wehrmachcie panowała psychoza, niemieccy żołnierze stale podejrzewali Polaków o dywersję i składali meldunki o urojonych partyzantach. W rzeczywistości we wrześniu 1939 roku nie istniała partyzantka, a Niemcy mogli walczyć jedynie z regularnymi żołnierzami. Podejrzenie o działalność partyzancką było pretekstem dla wielu zbrodni na cywilnej ludności we wrześniu 1939 roku oraz w trakcie okupacji.

Ponadto Niemcy pod rządami nazistów byli poddani silnej propagandzie antysemickiej. Jednym z jej bardziej znanych narzędzi był tygodnik "Der Stürmer", który zazwyczaj publikował stereotypowe wizerunki Żydów. Większość żydowskiej ludności w Niemczech była zasymilowana i niewiele różniła się od reszty społeczeństwa, ale w Polsce żyło wielu tradycyjnych Żydów. Niemieccy żołnierze po zetknięciu się z nimi mogli po raz pierwszy ujrzeć ludzi, których uczono nienawidzić. Często kończyło się to popełnieniem zbrodni na bezbronnych cywilach.

– Dzisiaj jest jasne, że Wehrmacht też był zbrodniczą organizacją. Od 1939 roku prowadził wojnę na wyniszczenie – stwierdził dr Jochen Böhler, badacz zbrodni Wehrmachtu w Polsce, w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" prowadzonej przez Hannę Marię Gizę. – Niemieccy żołnierze stopniowo przyzwyczajali się do brutalności. Na początku mogli wykonywać rozkazy, ale później traktowali to niemal jak sport. To dla mnie jest trudne do zrozumienia – mówił historyk.

Posłuchaj audycji oraz reportażu na temat zbrodni Wehrmachtu.

sa

Na podstawie: J. Böhler, Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce, Kraków 2009.

Trybunał amerykański skazał siedmiu oskarżonych na karę śmierci, dziewięciu na karę dożywotniego lub terminowego pozbawienia wolności, zaś siedmiu postawionych przed sądem uniewinniono.

Wyroki śmierci przez powieszenie wykonano 2 sierpnia 1948 roku w więzieniu Landsberg. Ponieważ kary pozbawienia wolności były stopniowo łagodzone, do 1960 roku pozostali skazani byli już na wolności.

Amerykański trybunał wojskowy przeciwko nazistowskim lekarzom

Był to pierwszy z 12 procesów norymberskich, przeprowadzonych przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi po zakończeniu głównego procesu 22 niemieckich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Na ławie oskarżonych zasiadły 23 osoby, wśród nich: główny oskarżony dr Karl Brandt (komisarz III Rzeszy ds. zdrowia, lekarz przyboczny Adolfa Hitlera); dr Karl Gebhardt (ostatni prezes hitlerowskiego Czerwonego Krzyża, lekarz przyboczny Heinricha Himmlera); dr Joachim Mrugowsky (dyrektor Instytutu Higieny Waffen-SS); dr Waldemar Hoven (lekarz obozowy w Buchenwaldzie); Wolfram Sievers (sekretarz generalny Towarzystwa Ahnenerbe zajmującego się dowodami na wyższość rasy aryjskiej).

" Mengele - "Anioł Śmierci" z Auschwitz"

Pseudomedyczne eksperymenty

Wszyscy zostali oskarżeni o popełnienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, a także przynależność do organizacji przestępczej SS. Zarzucono im przede wszystkim przeprowadzanie eksperymentów na więźniach niemieckich obozów koncentracyjnych. Zbrodnicze eksperymenty na więźniarkach Ravensbrück osobiście przeprowadzał dr Karl Gebhardt i dr Herta Oberheuser.

Podobną zbrodniczą działalność jako lekarz obozowy w Buchenwaldzie prowadził dr Waldemar Hoven. Dr Karl Brandt wydawał rozkazy i osobiście nadzorował wszystkie eksperymenty. Z kolei Viktor Brack był odpowiedzialny za przeprowadzenie akcji Einsatz Reinhard (zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i regionie białostockim) oraz plany sterylizacji całych narodów. Brack przewodził też akcji T4 (eutanazji umysłowo chorych oraz inwalidów) i akcji eksterminacji niezdolnych do pracy więźniów obozów koncentracyjnych. 

mk/im

4 lipca 1998 roku w domu opieki w Wuppertalu zmarł Kurt Franz - ostatni komendant niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. W latach 60. został skazany na karę dożywotniego więzienia - z powodu złego stanu zdrowia opuścił je jednak w 1993 roku. Podobnie potoczył się los Ludwika Hahna - zbrodniarza uczestniczącego między innymi w pacyfikacji powstania w getcie warszawskim. Nazista w więzieniu spędził zaledwie osiem lat - ostatnie chwile życia spędził na wolności.

Erich Koch - tajemnica Bursztynowej Komnaty utrzymywała go przy życiu

Ludwik Hahn

Hahn urodził się 23 stycznia 1908 roku. Na początku lat 30. ukończył naukę na Uniwersytecie w Jenie, otrzymując tytuł doktora praw. Jeszcze w trakcie studiów związał się z ruchem nazistowskim – początkowo był członkiem NSDAP, następnie SA i w końcu SS. W 1934 roku został jednym z funkcjonariuszy gestapo.

We wrześniu 1939 roku Hahn wkroczył do Polski, jako szef Einsatzkommando - formacji działającej na tyłach wojsk niemieckich, zajmującej się izolacją lub mordowaniem ideologicznych i politycznych przeciwników III Rzeszy.

Do sierpnia 1940 roku sprawował funkcję komendanta SD i policji bezpieczeństwa w dystrykcie krakowskim. Był jedną z głównych osób odpowiedzialnych za realizację Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej, potocznie zwanej Akcją AB – jej celem była likwidacja polskiej inteligencji, co miało doprowadzić do osłabienia "narodowej materii Polaków". Następnie do lata 1941 roku stacjonował kolejno na Słowacji i w Grecji, gdzie brał udział w kampanii bałkańskiej.

W sierpniu 1941 roku Hahn został ponownie skierowany na ziemię polskie – tym razem do Warszawy, gdzie był komendantem służby i policji bezpieczeństwa, odpowiedzialnym za terror stosowany wobec ludności stolicy.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Uczestniczył również w pacyfikacji powstania w getcie warszawskim i jego ostatecznej likwidacji – z jego inicjatywy do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince deportowano około trzysta tysięcy Żydów.

W czerwcu 1944 roku Kierownictwo Walki Podziemnej (ośrodek dyspozycyjny Komendy Głównej Armii Krajowej) podjęło próbę likwidacji Hahna – zamach nie doszedł do skutku. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie, Hahn uczestniczył w jego tłumieniu - doprowadził między innymi do wymordowania około dwóch tysięcy osób w ruinach dawnego Generalnego Inspektoratu Polskich Sił Zbrojnych mieszczącego się przy Alejach Ujazdowskich.

Po wojnie do 1950 roku Hahn ukrywał się w Niemczech pod pseudonimem. W latach 50. pracował w Hamburgu – w tym czasie posługiwał się swoim rzeczywistym nazwiskiem i nie taił swojej wojennej przeszłości. Śledztwo przeciw niemu zostało wszczęte w 1960 roku, jednak oskarżony stanął przed sądem dopiero wiosną 1972 roku. Rok później został skazany na karę dwunastu lat pozbawienia wolności - sąd uznał, że można mu "jedynie" udowodnić wymordowanie około stu więźniów Pawiaka latem 1944 roku. Proces został wznowiony - w efekcie w 1975 roku Hahn został skazany na dożywocie. Z więzienia wyszedł jednak osiem lat później z przyczyn zdrowotnych.

Zmarł 10 listopada 1986 roku w Hamburgu jako wolny człowiek. 

Kurt Franz

Urodził się 17 stycznia 1914 roku. Członkiem NSDAP został w 1932 roku, a w 1937 roku wstąpił w szeregi SS.

Jesienią 1939 roku Franz był jednym z wykonawców Akcji T4 – tajnego programu eksterminacji osób niepełnosprawnych umysłowo i psychicznie chorych, realizowanego na terenach III Rzeszy.

Wiosną 1942 roku został przeniesiony do Polski, do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu. We wrześniu tego samego roku Franza skierowano do obozu śmierci w Treblince, gdzie został zastępcą komendanta Franza Stangla.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Chociaż przez swój wygląd był przez więźniów nazywany "Lalką", jego oblicze nie oddawało jego prawdziwej natury. Franz słynął ze swojego okrucieństwa, które szybko sprawiło, że stał się najbardziej znienawidzonym członkiem załogi obozu. Niemal codziennie przeprowadzał obchód po obozie, który zawsze kończył się śmiercią któregoś z więźniów. Znany był z tego, że szczególnie lubował się w wymierzaniu kar chłosty i szczuciu  agresywnego psa na więźniów. Również wyciągać z tłumu przypadkowych ludzi i do nich strzelał..

Jego sadyzm szczególnie dobrze pokazują inne jego pomysły – organizował "zawody bokserskie", w których sam uczestniczył, kabarety a nawet żydowskie śluby i pogrzeby. Na jego polecenie muzyk żydowski Artur Gold skomponował "Hymn Treblinki", którą każdy więzień musiał znać i śpiewać. Wielu nie wytrzymywało tych tortur i popełniało samobójstwo, inni ginęli w komorach gazowych.

Gdy 2 sierpnia 1943 roku w Treblince wybuchło powstanie, Franz nie przebywał w obozie. Konsekwencją buntu i masowej ucieczki osadzonych była likwidacja obozu, którą kierował Franz. Przez pewien czas był też w obozie zagłady w Sobiborze. W czasie wycofywania się Niemców przed prącą na zachód Armią Czerwoną Franz uciekł do Austrii, gdzie dostał się w 1945 roku do amerykańskiej niewoli. Udało mu się jednak z niej zbiec.

Po II wojnie światowej Franz do 1949 roku pracował przy budowie mostów w Niemczech. W latach 50. natomiast pracował jako kucharz w Dusseldorfie. Został aresztowany dopiero w grudniu 1959 roku. W latach 1964-1965 zasiadł na ławie oskarżonych podczas pierwszego procesu załogi Treblinki – sąd skazał go na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Z więzienia został warunkowo zwolniony w 1993 roku ze względu na zły stan zdrowia – ostatnie pięć lat życia spędził w domu spokojnej starości.

Aribert Heim

Heim przyszedł na świat 28 czerwca 1914 roku w Austrii. W styczniu 1940 roku otrzymał doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim – wówczas już od pięciu lat był członkiem NSDAP i SA. W 1938 roku – po zajęciu przez III Rzeszę Austrii - stał się funkcjonariuszem SS.

W 1940 roku Heim został lekarzem w nazistowskim obozie koncentracyjnym położonym w mieście Sachsenhausen na terenie III Rzeszy. Rok później został przeniesiony do obozu śmierci zlokalizowanego w Mauthausen.

Mimo iż przebywał tam zaledwie dwa miesiące, zdążył dopuścić się straszliwych zbrodni wobec więźniów, którzy nazywali go "Doktorem Śmierć". Haim przeprowadzał na osadzonych nieludzkie eksperymenty – na zupełnie zdrowych ludziach, bez narkozy i znieczulenia, wykonywał skomplikowane operacje serca, żołądka, wątroby, co najczęściej kończyło się śmiercią pacjentów. Testował też na więźniach różnorakie trucizny.

Po wojnie pracował między innymi jako ginekolog w Baden-Baden. Śledztwo przeciw niemu zostało rozpoczęte dopiero w latach 60. Mimo wydania międzynarodowego nakazu aresztowania, Heima nigdy nie udało się pojmać. Wielokrotnie zmieniał miejsca zamieszkania – przebywał między innymi w Danii, Hiszpanii i Maroko. Ostatnie lata życia prawdopodobnie spędził w Egipcie, gdzie zmarł w 1992 roku.

Heinz Reinefarth

Reinefarth przyszedł na świat 26 grudnia 1903 roku w Gnieźnie. W 1930 roku – ukończywszy studia prawnicze na Uniwersytecie w Jenie – rozpoczął pracę jako notariusz i adwokat. Do NSDAP wstąpił latem, a do SS w grudniu 1932 roku.

Wiosną 1940 roku Reinefarth wziął udział w kampanii przeciwko Francji, a rok później w walkach na froncie wschodnim. W 1942 roku przeszedł do rezerwy i został przydzielony do sztabu Głównego Inspektora SS w Protektoracie Czech i Moraw. Od 1944 roku pełnił funkcję wyższego dowódcy SS i Policji w okupowanej przez Niemców części Polski zwanej Krajem Warty. Reinefarth uczestniczył w prowadzonej przez Niemców polityce zagłady mieszkańców tych ziem.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Po wybuchu Powstania Warszawskiego otrzymał rozkaz sformułowania oddziałów i wyruszenia do stolicy. Jego żołnierze brali udział między innymi w walkach na Woli. Nazista był odpowiedzialny za eksterminację mieszkańców tej dzielnicy zwaną "Rzezią Woli"- liczbę zabitych cywilnych mieszkańców Warszawy szacuje się na od trzydziestu do sześćdziesięciu pięciu tysięcy osób. Człowiek ten bez zawahania i z pełnym oddaniem wykonywał rozkaz nakazujący mordowanie warszawiaków - bez wględu na to, czy byli to powstańcy, czy osoby cywilne. 

Po wojnie znalazł się w amerykańskiej niewoli. Początkowo alianci odmówili władzom polskim wydania zbrodniarza. Do 1948 roku przebywał on w obozach internowania, a następnie został wypuszczony na wolność. Wraz z rodziną osiadł na niemieckiej wyspie Sylt na Morzu Północnym, gdzie zmarł w 1979 roku.

Erich von dem Bach-Zelewski

Bach-Zalewski urodził się 1 marca 1899 roku. Po wybuchu I wojny światowej, na ochotnika zgłosił się do wojska. W latach 1919-1921 wszedł w skład Freikorpsu, czyli niemieckiej ochotniczej organizacji paramilitarnej, która walczyła przeciwko Polakom podczas powstań śląskich.

Powstania Śląskie. Serwis specjalny

W 1924 roku został zdemobilizowany i kolejne lata spędził jako strażnik graniczny na granicy z Polską. Do NSDAP wstąpił w 1930 roku, a rok później zasilił szeregi SS. Od 1938 roku pełnił funkcję Wyższego Dowódcy SS i Policji na Dolnym i w niemieckiej części Górnego Śląska.

Jesienią 1939 roku, Bach-Zalewski został mianowany przez Himmlera pełnomocnikiem do spraw umacniania niemczyzny na - wcielonym do III Rzeszy - Górnym Śląsku. Do swojego zadania podszedł z entuzjazmem - nie tylko wysiedlił18 tysięcy Polaków, lecz także skierował do obozów zagłady blisko 3 tysiące przedstawicieli polskiej inteligencji. W czerwcu 1940 roku z jego inicjatywy na terenie Oświęcimia wybudowano niemiecki nazistowski obóz śmierci Auschwitz-Birkenau.

Gdy III Rzesza napadła na ZSRR, Bach-Zalewski objął dowództwo nad jednostkami policji i SS, które zajmowały się eksterminacją ludności żydowskiej w Europie Wschodniej. Kierował między innymi masakrami w Mohylewie, Mińsku czy w Rydze, gdzie rozstrzelano ponad 30 tysięcy Żydów.

W sierpniu 1944 roku Bach-Zalewski został mianowany dowódcą formacji SS mających się zająć pacyfikacją Powstania Warszawskiego. Jego oddziały dopuściły się niezliczonych zbrodni wojennych na warszawskich cywilach. Gdy dwa miesiące później powstańcy skapitulowali, Bach-Zalewski został przeniesiony do Budapesztu. 

Po zakończeniu II wojny światowej nazista jako świadek zeznawał podczas procesów norymberskich. W 1951 roku stanął przed komisją denazyfikacyjną, która skazała go na dziesięć lat obozu pracy – kara została ostatecznie zamieniona na areszt domowy. W latach 60. trzykrotnie stawał przed sądem – nigdy jednak nie odpowiadał za zbrodnie ludobójstwa. Bach-Zelewski zmarł w szpitalu więziennym w Monachium w 1972 roku.

jb

Podczas pracy korzystałam z artykułu Anny Zechenter "Erich von dem Bach-Zelewski", opublikowanym w 7-8 numerze "Biuletynu IPN" z 2019 roku, wywiadu Filipa Gańczaka i Macieja Foksa z doktorem Philippem Martim pt. "Zbrodnie nierozliczone. Heinz Reinefarth i Powstanie Warszawskie" ("Biuletyn IPN" 7-8/2017) i artykułu Souada Mekhenneta i Nicholasa Kulisha "Uncovering Lost Path of the Most Wanted Nazi", który ukazał się 4 lutego 2009 roku na stronie internetowej gazety "New York Times". 

Życie na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką łączyło się z nieustannym strachem o swój los. Łapanki, aresztowania, pacyfikacje, wywózki na roboty przymusowe lub do obozów koncentracyjnych tworzyły obraz przerażającej codzienności. Koszmar wojny oczywiście dotykał też dzieci, które były świadkami i ofiarami niemieckich zbrodni. Co więcej, Niemcy na masową skalę dokonywali grabieży polskich dzieci, które ich zdaniem były "rasowo wartościowe".

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Działalność ta była podyktowana dwoma względami. Po pierwsze, wojna pochłaniała cenny materiał ludzki, więc w III Rzeszy istniała potrzeba zdobycia nowych obywateli. Z drugiej strony, chodziło o zachowanie "czystości krwi niemieckiej", dlatego ofiarami porwań były dzieci o blond włosach i niebieskich oczach. Te cechy były najbardziej pożądane, ponieważ wypełniały definicję przedstawiciela rasy aryjskiej, która zgodnie z nazistowską doktryną była "rasą panów".

Już w listopadzie 1939 roku szef SS Heinrich Himmler otrzymał z Urzędu Rasowo-Politycznego NSDAP raport dotyczący ziem polskich włączonych do Rzeszy. Stwierdzono w nim, że należy próbować wyłączyć z przesiedlenia "rasowo wartościowe" dzieci i wychować je w Starej Rzeszy w odpowiednich zakładach wychowawczych lub w rodzinach niemieckich. W raporcie zalecano, aby dzieci nie liczyły więcej niż 8-10 lat, ponieważ zakładano, że z reguły do tego wieku możliwe było "przenarodowienie", czyli ostateczne zniemczenie.

"Zwykła kradzież dzieci"

W pierwszej kolejności ofiarami grabieży padły polskie dzieci z ziem wcielonych do Rzeszy. Chodziło o województwa pomorskie, poznańskie i śląskie, a także część Małopolski, ziemie łódzką, Zagłębie Dąbrowskie, Kujawy, powiat suwalski i część augustowskiego. Z pozostałych terenów, sięgających do linii demarkacyjnej z ZSRR, Niemcy utworzyli okupowane Generalne Gubernatorstwo.

- Niemcy odbierali dzieci szczególnie tym rodzicom, którzy mieli pochodzenie niemieckie, ale nie zgodzili się na podpisanie volkslisty. Typowym działaniem administracji niemieckiej w tej sytuacji było wysiedlenie tych rodziców do Generalnego Gubernatorstwa, natomiast dzieci siłą lub podstępem odbierano i umieszczano w domach wychowawczych – mówiła w Polskim Radiu Agnieszka Jaczyńska, historyk z Instytutu Pamięci Narodowej.

Najmłodsze, u których najłatwiej było zatrzeć wspomnienia, bardzo szybko trafiały do niemieckich rodzin adopcyjnych.

- Starsze natomiast umieszczano w domach wychowawczych, gdzie przechodziły swego rodzaju przeszkolenie i łamanie charakteru, zanim poczyniono kolejne kroki – dodała historyk.

Niemcy dokonywali grabieży polskich dzieci na podporządkowanych sobie ziemiach przez cały okres okupacji. Dzieci często zabierano prosto z domu lub sierocińca. Historycy znają udokumentowany przypadek, gdy kobieta wyszła do apteki po lekarstwo dla ośmiomiesięcznego synka, a podczas jej nieobecności Niemcy wtargnęli do domu, pobili pozostałych domowników i porwali niemowlę.

- To była zwykła kradzież dzieci. Najłatwiej było tego dokonać w sierocińcach, gdzie po prostu wyłuskiwano wzrokiem te "wartościowe rasowo" dzieci i je zabierano – powiedziała w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" Anna Malinowska, autorka książki "Brunatna kołysanka. Historie uprowadzonych dzieci".

Czasem, o ile dzieci spełniały aryjskie warunki, porywano je z wiosek przeznaczonych do pacyfikacji lub odbierano żołnierzom podziemia niepodległościowego.

- Niemcy wychodzili z założenia, że lepiej jest potencjalnych wrogów wychować na swoich synów i córki – stwierdziła Anna Malinowska.

Czytaj także:

Zamojszczyzna pamięta. Ponad 100 tys. Polaków wysiedlonych przez Niemców

Pacyfikacja Michniowa - symbol martyrologii polskiej wsi

Zatopienie statku "Tannenberg" - spektakularna akcja BCh i AK

Działalność sądów i organizacji

W grabieży dzieci czynny udział brały niemieckie instytucje i organy państwowe.

W opublikowanym 1 września 2022 roku "Raporcie o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945" można przeczytać:

"Niemieckie sądy odbierały Polakom dzieci poprzez pozbawianie rodziców prawa do opieki nad nimi, przekazywanie opieki urzędom niemieckim lub osobom narodowości niemieckiej oraz przyznawanie opieki nad dzieckiem w rozwiedzionych małżeństwach mieszanych stronie niemieckiej. Motywem wydawania takich orzeczeń przez sądy niemieckie było przeważnie stwierdzenie, że dziecko jest wychowywane w duchu polskim. Wykorzystywano również inne, mało wiarygodne preteksty, jak stwierdzenie niepoczytalności rodziców".

Najpopularniejszą organizacją, która pomagała w grabieży polskich dzieci, było założone w 1936 roku charytatywno-społeczne stowarzyszenie Lebensborn. Instytucja ta w specjalnych, odizolowanych domach otaczała opieką samotne matki oraz dbała o wychowanie dzieci w duchu nazistowskiej propagandy.

Na okupowanych ziemiach polskich Lebensborn otworzyło pięć takich ośrodków. Polki, które tam przebywały, były zachęcane do współżycia z żołnierzami Wehrmachtu i SS-manami, a dzieci w ten sposób poczęte wychowywano na Niemców. Część z tych kobiet nie wytrzymało psychicznie i popełniło samobójstwo.

"Gwałt na duszach"

Do takich ośrodków prowadzonych przez Lebensborn lub podobne instytucje trafiały właśnie zagrabione polskie dzieci.

- W pierwszej kolejności wykonywano im badania. Trzeba było zmierzyć im czaszkę, rozstaw kości policzkowych. Poza tym była opracowana tabela z odcieniami niebieskich tęczówek oczu i blond włosów. Wszystko musiało pasować do wzorca – mówiła Anna Malinowska.

Lekarze SS przeprowadzają badania porwanych polskich chłopców dla Lebensborn. Fotografia wykonana w 1942 roku. Fot. Agencja Forum

Zmieniano dzieciom imiona i nazwiska oraz fałszowano metryki, tak aby nie pozostał żaden ślad o ich polskiej przeszłości. W ośrodkach stosowano terror i kary cielesne.

- To było coś w rodzaju gwałtu na ich duszach. Dzieci zostały nagle wyrwane ze swojego naturalnego środowiska, trafiały w nowe miejsce, gdzie musiały nauczyć się nowego języka i nowej tożsamości – stwierdziła Anna Malinowska w radiowej audycji Hanny Marii Gizy. 

Za użycie choćby słowa po polsku dzieci były bite. Wobec tych, które płakały, stosowano kary cielesne lub podawano im leki nasenne. Równocześnie prowadzono eksperymenty medyczne poprzez sprawdzanie, ile organizm dziecka jest w stanie przyjąć konkretnych środków medycznych.

- W obozie było dużo dzieci, niektóre moczyły się w nocy, były za to karane. Ulę Kaczmarek Niemcy polewali wodą na dworze, aż zamarzła. Alodia i Daria zostały wysłane do domu dziecka w Kaliszu, prowadziły go siostry zakonne. Nie można tam było mówić po polsku, dziewczynki musiały uczyć się nowego języka – niemieckiego. Siostry mówiły dziewczynkom, że ich mama i tata nie żyją, ale żeby się nie martwiły, bo dostaną nowych rodziców – przywołała fragment wspomnień z książki "Brunatna kołysanka" prowadząca audycję Hanna Maria Giza.

Skuteczność działalności organizacji takich, jak Lebensborn była bardzo wysoka. Spośród 200 tys. porwanych polskich dzieci udało się odzyskać jedynie 15-20 proc., czyli około 30 tysięcy. Pozostałe trzeba wliczyć w poczet strat, jakich doznała Polska z powodu okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej. Nikt nie poniósł żadnej kary za te zbrodnie.

Raport ws. strat poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej został przedstawiony 1 września br. na Zamku Królewskim w Warszawie. Z dokumentu wynika, że suma strat materialnych to 797 mld 398 mln zł. Straty w dobrach kultury i dziełach sztuki w wyniku działań wojennych i okupacji wyniosły około 19 mld 310 mln zł. W wyniku wojny oraz przesunięcia granic państwo polskie w ciągu siedmiu lat utraciło ok. 11,2 mln obywateli. Ogólna kwota strat Polski wynosi 6 bln 220 mld 609 mln zł, co w przeliczeniu daje 1 bln 532 mld 170 mln dolarów. 

th