Słynna rzeźba, która dziś zdobi sale muzeum w Luwrze, została znaleziona przez greckiego wieśniaka Jorgosa 7 kwietnia 1820 w okolicach teatru na terenie akropolu w Adamas. Miejscowość ta jest głównym portem na greckiej wyspy Milos.

Posąg, nazywany Afrodytą z Melos, kupił francuski żeglarz Jules Dumont d'Urville. Figura już wtedy była niekompletna. - To rzeźba, której przesłanie badaczom umyka, ponieważ nie zachowały się ręce – stwierdził dr Jerzy Żelazowski w rozmowie z Katarzyną Węsierską na antenie Czwórki w grudniu 2011 roku. I dodał: - Legenda głosi, że statek d’Urville’a roztrzaskał się o skały w pobliżu Milos. Wtedy też roztrzaskały się ręce pięknej Afrodyty. Gdy rzeźbę wydobyto, była już w stanie, w jakim zna ją cały świat. 

Rzeźbę Wenus z Milo podarował królowi Ludwikowi XVIII francuski ambasador w Turcji, Markiz de Riviere. To on polecił d’Urville’owi kupić rzeźbę od Jorgosa. Dziś posąg Afrodyty z Melos cieszy oczy milionów turystów odwiedzających co roku Muzeum w Luwrze.

O niezwykłym w skali środkowej Europy odkryciu poinformował archeolog z Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie dr Jarosław Sobieraj, kierujący programem badań nad początkami epoki brązu w północno-wschodniej Polsce. Dobiegający końca dwuletni projekt dotyczył odkrytych w ostatniej dekadzie śladów osadnictwa z II tysiąclecia p.n.e., uznawanego za najsłabiej dotąd rozpoznany okres w pradziejach regionu.

W Kosyniu koło Dobrego Miasta archeolodzy natrafili na pozostałości bogato wyposażonych grobowców miejscowych elit, zawierające m.in. złote ozdoby i wykonaną z brązu biżuterię, a także broń o tzw. charakterze insygnialnym, czyli podkreślającym wysoką pozycję właściciela. Odnaleziono tam przedmioty pochodzące m.in. z Kotliny Karpackiej, Wysp Brytyjskich, terenu dzisiejszych Niemiec i krajów naddunajskich.

Madziarzy w państwie Mieszka I

Specjalistyczne analizy

Za jedno z najbardziej zagadkowych znalezisk archeolodzy uznali 12 niewielkich paciorków z tworzywa przypominającego szkło, które odnaleziono w pochówku datowanym metodą radiowęglową na ok. 1550 rok p.n.e. Dodatkowe informacje o tym odkryciu uzyskano dzięki przeprowadzeniu szeregu specjalistycznych analiz.

- Badania fizykochemiczne wykazały, że paciorki wykonano z tzw. fajansu szklistego, łączącego w sobie cechy obu tych surowców. Podobnie wykonywane ozdoby z tego czasu, różniące się jednak znacznie budową i składem, odnaleziono jedynie na dwóch stanowiskach archeologicznych z terenu Śląska i Wielkopolski - powiedział dr Sobieraj.

W ocenie naukowców, znane dotąd paciorki fajansowe różnią się od egzemplarzy znalezionych na Warmii przede wszystkim niewielką ilością szkła, łączącego ziarna kwarcu. Również ich struktura świadczy, że wykonywano je w zupełnie inny sposób, a więc w położonych gdzie indziej warsztatach. Aby poznać bliżej budowę i skład chemiczny odkrytych zabytków poddano je elektronowej mikroanalizie rentgenowskiej, którą przeprowadził dr Petras Jokubauskas w laboratorium Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Skład chemiczny wskazuje na Egipt

Prof. Robert Anczkiewicz z Ośrodka Badawczego Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie oznaczył z pomocą ultraczułej spektrometrii mas blisko 50 pierwiastków śladowych, zawartych w "fajansie". Określił także stosunki izotopowe strontu i neodymu, stanowiące swoiste markery dla - pionierskich w tym zakresie - badań nad pochodzeniem podobnych tworzyw szklistych.

Polscy naukowcy odkrywają tajemnice Pafos

Zdaniem dr. Tomasza Purowskiego, specjalisty w zakresie prahistorii szkła z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, paciorki z Kosynia są znaleziskiem niezwykłym, nie tylko w skali północno-wschodniej Polski, ale całej środkowej Europy. Ponieważ brakuje do nich bliskich analogii, są jednak trudne do jednoznacznej interpretacji. Według niego na podstawie składu chemicznego można przyjąć, że wykonano je na obszarach wschodnio-śródziemnomorskich, przypuszczalnie w Egipcie.

Pojawienie się tych zabytków na terenie Pojezierza Olsztyńskiego naukowcy wiążą z dalekosiężną siecią wymiany prestiżowych dóbr ówczesnej Europy, określanej jako szlak bursztynowy. Według nich, w początkach epoki brązu należy brać pod uwagę dwie drogi jego przebiegu na północ dzisiejszej Polski: przez Grecję, Italię i Alpy lub przez Bałkany, Nizinę Panońską i przełęcze karpackie.

- Nasze badania w terenie wymagają oczywiście kontynuacji, jednak już dziś można mówić o pojawieniu się nowej jednostki w podziale kulturowym pradziejów ziem polskich - ocenił dr Sobieraj.

Badania zabytkowych znalezisk prowadzono w ramach projektu p.n. "Początki epoki brązu na Warmii i Mazurach w świetle analiz specjalistycznych", który został dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także Gminę Dobre Miasto i Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

pg

25 lutego 1885 roku urodził się Józef Kostrzewski, muzeolog, współtwórca uniwersytetu w Poznaniu. Zasłynął z kierowania badaniami archeologicznymi w Biskupinie.

– Profesor Kostrzewski dał podstawy, na których opiera się cała współczesna archeologia polska – powiedziała profesor archeologii Hanna Kóčka-Krenz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu Eureka.

Gigant polskiej archeologii

Wychowywał się w patriotycznej atmosferze, którą starał się wcielić w życie nawet podczas nauki w pruskiej szkole. Angażował się w działalność młodzieżowych organizacji patriotycznych, przez co miał przez to problemy i musiał kilka razy zmienić szkołę.

Przed wybuchem I wojny światowej obronił doktorat z archeologii na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Jego promotorem był słynny niemiecki archeolog Gustaf Kossina, z którym później toczył spory na temat pierwotnej siedziby Słowian oraz pochodzenia mieszkańców Biskupina.

W 1919 roku był w gronie założycieli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zorganizował pracę uczelni wspólnie z profesorem ginekologii, Heliodorem Święcickim oraz młodym docentem z Uniwersytetu Jagiellońskiego, docentem Michałem Sobeskim.

– Myśl założenia uniwersytetu przez dwóch młodych ludzi i jednego starszego, którzy nie mieli żadnej praktyki uniwersyteckiej, ani właściwie środków finansowych i kandydatów na obsadzenie poszczególnych stanowisk, wydawała się szalonym pomysłem. Mimo to po sześciu miesiącach zostało dosyć dobrze zorganizowane i z dosyć dobrym wynikiem jak się zdaje – wspominał prof. Józef Kostrzewski w archiwalnej rozmowie Polskiego Radia.

Badacz Biskupina

Największym osiągnięciem profesora Józefa Kostrzewskiego było przeprowadzenie badań archeologicznych w Biskupinie. Rozpoczął je w 1934, poinformowany przez wiejskiego nauczyciela Walentego Szwajcera, który rok wcześniej odkrył tajemnicze belki wystające nad taflę jeziora. Badania w Biskupinie okazały się przełomowe dla polskiej archeologii.

– Archeologia poznańska przodowała w badaniach nad przeszłością, stosując już w okresie międzywojennym najnowocześniejsze dostępne wówczas metody, tak jak wykorzystanie niwelatora czy nowoczesnej metody przenoszenia tego, co jest w terenie na rysunek archeologiczny. Kostrzewski wprowadził też archeologię lotniczą do badań w postaci zdjęć z balonu na uwięzi, które obiegły później cały świat i stały się najlepszym sposobem reklamowania wyników badań w Biskupinie – opowiadała prof. Hanna Kóčka-Krenz w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

Józef Kostrzewski powiązał badania w Biskupinie z tzw. autochtoniczną teorią etnogenezy Słowian, której był jednym z twórców. Zgodnie z nią Słowianie mieli pochodzić z ziem współczesnej Polski. Występował z tej pozycji przeciwko koncepcji allochtonicznej, która zakładała pochodzenie Słowian z Europy wschodniej, najprawdopodobniej z okolic Polesia.

Głównym przeciwnikiem Kostrzewskiego w sporze naukowym był niemiecki archeolog i niegdysiejszy promotor jego pracy doktorskiej, Gustaf Kossina, który był zwolennikiem teorii allochtonicznej i uważał, że w Biskupinie mieszkali Germanie. Z kolei Kostrzewski twierdził, że Biskupin był prasłowiańską osadą.

– Dzisiaj patrzymy na to z innej perspektywy, ponieważ kierując się jedynie znaleziskami kultury materialnej nie możemy przesądzić o przynależności etnicznej ludzi, którzy tę kulturę tworzyli. Współcześnie możemy jednak prowadzić badania DNA i zapewne będą one argumentem rozstrzygającym pochodzenie twórców tej kultury – wyjaśniała prof. Hanna Kóčka-Krenz w audycji Katarzyny Kobyleckiej.

Poszukiwany przez nazistów

Badania przeprowadzone w Biskupinie ściągnęły na Kostrzewskiego zagrożenie życie w trakcie II wojny światowej. Stanowisko archeologiczne zostało przejęte przez niemieckich naukowców, a profesor był poszukiwany przez okupanta. Udało mu się przeżyć do końca wojny w ukryciu dzięki pomocy zaufanych znajomych.

Po 1945 roku kontynuował badania nad grodem w Biskupinie. Był również inicjatorem badań archeologicznych w Gnieźnie, Poznaniu i Ostrowie Lednickim, które rzuciły światło na historię wczesnego średniowiecza w Polsce w okresie pierwszych Piastów.

sa