Aktor z przypadku

Urodził się 18 maja 1905 roku w Łodzi jako Władysław Tosik. Miał być inżynierem włókiennictwa, lecz sprawy rodzinne przeszkodziły mu w wyjeździe za granicę. Z Łodzi udał się do Poznania i tam podjął studia na wydziale filozofii i literatury. Jako prezes Koła Polonistów organizował działalność odczytową i nawiązał kontakty z przedstawicielami poznańskiego środowiska kulturalnego, między innymi z Emilem Zegadłowiczem i Stanisławą Wysocką - wybitną aktorką, reżyserem i pedagogiem. Najprawdopodobniej z jej podpowiedzi rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Polskim w Poznaniu.

Zabawny amant

Za swój debiut sceniczny, choć anonimowy, uważał rolę Hermesa w "Nocy Listopadowej" Stanisława Wyspiańskiego (1927). Zawodowym aktorem stał się dwa lata później, po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego Związku Artystów Scen Polskich. Występował w teatrach w Poznaniu, Katowicach, Toruniu. Wkrótce zmienił rodowe nazwisko "Tosik" na "Hańczę" (urzędowo potwierdził zmianę w 1946 roku) i stał się znany publiczności. Z tego okresu dał się zauważyć jako Wernyhora w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Grał z powodzeniem role amantów w farsach i lekkich komediach, ale zdaniem krytyków najlepiej czuł się w repertuarze klasycznym.

Spektakl pełen wzlotów i upadków. Historia Teatru Wielkiego w Warszawie

Jego kariera teatralna rozkwitła w Łodzi. W latach 1937-1939 występował w tamtejszym Teatrze Miejskim, m.in. w inscenizacjach Leona Schillera - jako Pankracy w "Nie-boskiej komedii" i Nieznajomy w "Kordianie". Do historii teatru polskiego przeszły jego role: Senatora w "Dziadach", "Króla Leara", Wojewody w "Mazepie", Fiodora Karamazowa w "Braciach Karamazow".

Tuż przed wybuchem II wojny światowej przyjechał do Warszawy, gdzie został zaangażowany na nowy sezon przez Teatr Narodowy. Wystąpił na scenie zaledwie trzy razy. 6 września 1939 roku teatr został trafiony niemiecką bombą i spłonął. – Niestety, Hitler zadecydował inny przebieg sezonu teatralnego. Pocieszam się tym, że w rezultacie wyszedł na tym gorzej niż ja – mówił aktor w 1961 roku w Polskim Radiu.

Nie tylko Kargul

Na wielkim ekranie debiutował po wojnie. Jego pierwszą rolą była postać obozowego kapo Filipa w filmie "Dwie godziny" z 1946 roku. Zagrał w około 40 filmach i serialach telewizyjnych, ale dla szerokiej publiczności na zawsze pozostanie Władysławem Kargulem z trzech słynnych komedii w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego - "Sami swoi" (1967), "Nie ma mocnych" (1974) i "Kochaj, albo rzuć" (1977).

Wspólnie z Wacławem Kowalskim - filmowym Kazimierzem Pawlakiem - stworzył Hańcza prześmieszny duet zwaśnionych sąsiadów, ojców rodzin przesiedlonych z Kresów na Ziemie Odzyskane. Wymawiane przez nich z kresową manierą teksty to dziś kanon komediowych cytatów w Polsce.

Ale na tym nie koniec. Wielką kreację - postać Macieja Boryny - stworzył w filmie Jana Rybkowskiego "Chłopi" i w "Potopie" w reżyserii Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał Księcia Janusza Radziwiłła. Tak się złożyło, że w tej roli wystąpił najpierw w słuchowisku według "Potopu" w reżyserii Wojciecha Maciejewskiego.

Na zawsze razem

Zmarł 19 listopada 1977 roku w Warszawie. Pochowano go na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego partner z trylogii Chęcińskiego odszedł 27 października 1990 w Brwinowie. Obaj doczekali się licznych upamiętnień. W Lubomierzu, gdzie kręcono film "Sami swoi", w 1996 roku otwarto Muzeum Kargula i Pawlaka, przed nim zaś ustawiono dwie figury przedstawiające filmowych bohaterów. Od 1997 roku w Lubomierzu odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych.

Pomnik Kargula i Pawlaka odsłonięto w 2006 roku przed jednym z kin w Toruniu, a w Suścu, rodzinnej wsi Sylwestra Chęcińskiego, od 2009 roku stoi drewniana rzeźba autorstwa lokalnego artysty Jana Wiatrzyka. Przedstawił on dwóch już pogodzonych ze sobą mężczyzn, którzy obejmują się serdecznie pod drewnianą wiatą.

mc

Dialogi Jeremiego Przybory

Tytuł filmu jest jawnie sprzeczny z tym, co widzimy na ekranie. Fabuła toczy się w jakimś mieście, trudnym do określenia, choć wiemy, że główne zdjęcia kręcono w Piotrkowie Trybunalskim, niektóre też we Wrocławiu. Serię przedziwnych zdarzeń zagrali dosłownie amatorzy razem z plejadą znanych wtedy aktorów profesjonalnych.

W filmie niby wszystko jest jasne, ale nic nie dzieje się tak, jak powinno. Chwilami absurd goni absurd, a fabuła przypomina opowieści rodem z ballady podwórkowej. Tam, gdzie powinno wiać grozą jest śmiesznie, a "straszni" i "niebezpieczni" bohaterowie zjednują sympatię Ewy i w konsekwencji widza.

Na szczególną uwagę zasługują kapitalne dialogi autorstwa Jeremiego Przybory. Mimo swoistego surrealizmu były niezmiernie naturalne i komediowe zarazem. Z miejsca przywodziły na myśl kabaretowe teksty słynnego Kabaretu Starszych Panów, którego Przybora był jednym z animatorów. Rzecz w tym, że kabaret ów pierwszy raz pojawił się dopiero w październiku 1958, czyli dla niego film ten był też swoistym debiutem.

Prześliczna Barbara Kwiatkowska

Kolejnym debiutem w tym filmie była tytułowa rola Ewy. To był sukces młodziutkiej dziewczyny, u której naturalny dar aktorski szedł w parze z intrygującą urodą – dla wielu wręcz hipnotyczną. Dowodem na to jest choćby jej ostatni film – "Jowita" (1967), gdzie grając główną rolę żeńską, całkowicie zahipnotyzowała Daniela Olbrychskiego... i nie tylko jego – widownię również.

Mowa o Barbarze Kwiatkowskiej, wtedy jeszcze siedemnastoletniej dziewczynie spod Gostynina (woj. mazowieckie). Oprócz przygotowania baletowego nie miała żadnej styczności z grą aktorską. Jak większość młodych dziewczyn postanowiła spełnić marzenia o aktorstwie i zgłosiła się na konkurs organizowany przez tygodnik "Film" który wygrała. Film stał się jej ogromnym sukcesem i z miejsca posypały się propozycje – nie tylko te filmowe, ale też matrymonialne.

Z perspektywy lat wydaje się, że perypetie filmowej Ewy, tułającej się po dziwnym, nieznanym mieście, gdzie tyle złego może się jej stać, pragnącej znaleźć miejsce, w którym mogłaby spokojnie i bezpiecznie przespać noc, stały się przepowiednią fatum jej realnego życia.

Grała później z największymi wtedy aktorami Europy – choćby u boku Jeana-Louisa Trintignanta czy Alaina Delona. Występowała w filmach francuskich, włoskich czy niemieckich. Zagrała u Romana Polańskiego oraz Krzysztofa Zanussiego. Przeżyła dwa małżeństwa – pierwsze z Romanem Polańskim. Cały czas jednak zdawała się szukać szczęścia, jakby chciała znaleźć tę cichą przystań, w której mogłaby spokojna i bezpieczna pójść spać. Dopiero ostatni okres jej życia, kiedy w wieku niespełna 28 lat porzuciła grę w filmie, zdaje się być tym czasem wewnętrznego spełnienia.

Wielu widzów, krytyków i spora część filmowego środowiska nie mogli zrozumieć tego wyboru – dla nich Barbara Kwiatkowska-Lass odrzuciła wspaniałą karierę, wbrew ogromnemu talentowi aktorskiemu – który był dla niej czymś naturalnym, zjednującym uznanie całej widowni. Dla wielu pozostała już na zawsze tytułową Ewą. Warto zobaczyć ten film, by zrozumieć jago niezaprzeczalny urok i móc dopełnić obrazu tej pięknej aktorki.

Plejada gwiazd

Warto też zobaczyć jak naturalnie porusza się na planie wśród wielu gwiazd polskiego kina, choćby: Stanisław Mikulski (późniejszy Kloss), Ludwik Benoit (już wtedy legenda, także późniejszy Luśnia), Roman Kłosowski (późniejszy Maliniak), Wacław Kowalski (późniejszy Pawlak), Gustaw Lutkiewicz (ogrom ról), Jarema Stępowski, Bronisław Pawlik (późniejszy Rzecki), Kalina Jędrusik, Jan Kobuszewski i wielu, wielu innych wspaniałych i znanych.

W obsadzie aktorskiej, co jest niewątpliwą ciekawostką, znaleźli się również całkowici amatorzy gry aktorskiej, choć byli profesjonalistami w swoim fachu – chodzi o "dowożonych na plan filmowy z aresztu prawdziwych złodziejaszków" (jak o nich wtedy pisano).

Należy też wrócić do postaci reżysera i scenarzysty w jednej osobie. Filmy, które w późniejszych latach czynią z niego jednego z "wielkich polskiej komedii" znane są prawie wszystkim. Są i tacy, którzy nie przeoczyli żadnego z nich. Wystarczy wymienić: "Walet pikowy", "Gdzie jest generał", "Pieczone gołąbki", "Jak rozpętałem drugą wojną światową", "Nie lubię poniedziałku", "Wiosna panie sierżancie", czy scenariusz do filmu "U Pana Boga za piecem". Dorobek kapitalny i świadczący o wielkich umiejętnościach zawodowych.

Wracając do naszego filmu – czy Ewa naprawdę chciała spać?... na to pytanie musimy odpowiedzieć sami, najlepiej po obejrzeniu tego niewątpliwego dzieła.

PP

Szczęśliwcy widzieli ten film jeszcze przed premierą. Takie próbne pokazy dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego skupionych wokół dyskusyjnych klubów filmowych. Były to swego rodzaju próby generalne przed oficjalną premierą, która nastąpiła 14 maja 1984 roku. 

Miałem to szczęście oglądać ten film już w okresie ferii zimowych i wraz z pozostałymi widzami naszego DKF-u zrywaliśmy boki ze śmiechu. Nawet koleżanki śmiały się, ale jakby ciszej, chwilami półgębkiem, z taką jakby nieśmiałością, czy z lekką zadumą. Wtedy tego nie widzieliśmy, bo film w okresie końca stanu wojennego i zniewolenia radzieckich ideologii autorytarnych był dla nas przede wszystkim satyrą na rządzący u nas komunizm, na peerelowskie mechanizmy zniewolenia społecznego i wyższość klasy sprawującej władzę. Dopiero później i przy okazji licznych światowych recenzji zaczęliśmy dostrzegać, że film ten dotyka także spraw feminizmu.

Krytyka ustroju czy antyfeminizm

Sam Machulski dostrzegał tę dwoistość odbioru jego dzieła – uroczyste prezentacje w USA nie okazały się strzałem w dziesiątkę. Już po pokazie w Minneapolis (1984) zderzył się z dość ostrymi reakcjami damskiej części opinii publicznej. Amerykańskie feministki stwierdziły, że "film jest antyfeministyczny, faszystowski, szowinistyczny i seksistowski"

W wywiadzie dla Polskiego Radia tak całe zdarzenie było relacjonowane: "Jeszcze większym zaskoczeniem była reakcja amerykańskiej publiczności. Zwłaszcza tamtejszych feministek.  – Po pokazie w Minneapolis zostałem bardzo surowo oceniony przez feministki – wspomina gość "Stacji Kultura". – One nie odebrały tego filmu jako krytyki ustroju totalitarnego. Dla nich była to opowieść o wyższości mężczyzn nad kobietami. I mam wrażenie, że tak na Zachodzie "Seksmisja" odbierana jest do dziś".

W Polsce też pojawiały się głosy feministycznej krytyki – co zabawne – najczęściej wypowiadali je "zawstydzeni" panowie, dostrzegający, że pokazanie Kobiet jako "sadystycznych i bezwzględnych harpii" było dość niesprawiedliwe. Tym bardziej, że dwóch głównych bohaterów – cwaniak i nieudacznik – którzy razem z winnym męskiej zagłady profesorem Kuppelweiserem i apodyktyczną "babochłopem" Jej Ekscelencją, mają stanowić męskie wzorce, są bardziej powodem do wstydu niż do męskiej dumy.

A może kpina z ruchów feministycznych?

Zgoła inne spojrzenie – pełne dystansu do feministycznej złości – prezentuje Małgorzata Dipont w artykule "Trzymajcie się chłopaki" "Życie Warszawy" 1984/122): "Zdumiewające, że w kinematografii pozbawionej tradycji nurtu rozrywkowego uchował się ktoś taki jak Juliusz Machulski. "Seksmisja" jest filmem komediowym, tym razem zrealizowanym w konwencji fantastyki. Po półwiekowej hibernacji rozpoczyna się gra bohaterów o przetrwanie, a w każdym razie o zachowanie męskości. (…) Sam pomysł jest dowcipny i przewrotny zarazem, bo chodzi tu (…) o odwieczny konflikt płci, o jakieś bardzo nowoczesne wydanie "Ślubów panieńskich" z epoki komputerowo–laserowej. Prawdę powiedziawszy, "Seksmisja" jest doskonałą kpiną z ruchów feministycznych, jakie były, są i będą. (…) Film błyszczy urodą kobiet, [jednak] gwiazdą jest Jerzy Stuhr, (…) prezentujący typ wiecznego samca przekonanego o ponadczasowej sile popędu biologicznego, typ doskonale zresztą skontrastowany z postacią sentymentalnego ofermy, jaką przyjął na siebie Olgierd Łukaszewicz".

Komedia absurdu

Przywołany do tablicy Jerzy Stuhr stwierdza: "Dla mnie ta rola była zabawą. Ja się bawiłem i potem bawiła się publiczność. Moim zadaniem było stworzyć postać bliską widzom w Polsce. (…) To jest lekka komedia. Najbardziej odkrywcze jest w niej to, że to komedia science fiction, a ten gatunek rzadko sięgał do nurtów komediowych. Gdyby "Seksmisja" była w zamierzeniu satyrą na totalitaryzmy, to film ten nie wszedłby na ekrany w tamtych czasach. (…) Dla mnie to była komedia absurdu".

Kpina z totalitaryzmu

Drugi z bohaterów, Olgierd Łukaszewicz także z przyjemnością opisuje swój udział w tym filmie: "Kiedy Machulski zaproponował mi ten naprawdę dowcipny scenariusz, byłem zachwycony. Rola Alberta była dla mnie pastiszem samego siebie, harcerskie zapędy i młodzieżowy idealizm... To jest film, który miał dodać otuchy, by wszyscy mogli się pośmiać, pożartować w trudnym czasie (…) z pewnością jest to satyra na totalitaryzm. Taki typowy słowiański, trochę przaśny żart. W całym demoludzie poznano się na nim i natychmiast rozpoznawano, że to jest kpina z totalitaryzmu".

Także Juliusz Machulski, reżyser tego kultowego filmu, w jednym z wywiadów stwierdził: "Seksmisja" od samego początku miała być filmem komediowym w konwencji science fiction, opartym na dialogach i komizmie sytuacyjnym".

Przyznał też, że kultowy dziś tekst o wschodzie i cywilizacji zrodził się dopiero na planie filmowym, dodając jednocześnie, że robiąc film nie myślał o nim jako satyrze na systemy totalitarne.

Inaczej całość widział Maciej Zalewski w miesięczniku "Kino": "Vabank" zrobił z Machulskiego ulubieńca wszystkich. Chwalono bez umiaru i bez wyjątku. Były powody. (...) Z "Seksmisji" wychodziłem z nieczystym sumieniem (...) utrwala stereotyp seksu przez dziurkę od klucza. W ten sposób sukces przychodzi łatwo i trudno z nim poważnie dyskutować. Ale tak naprawdę znaczenie "Seksmisji", filmu porażki i sukcesu, leży oczywiście gdzie indziej. Kino nas znowu zabawia i głaszcze. (...) "Seksmisja" Machulskiego idzie po najmniejszej linii oporu. Za to jej nie lubię. Pewno się spodoba".

Dla widzów, szczególnie z krajów demokracji ludowej, film był właśnie taką satyrą na totalitaryzm rządów komunistów – pokazywał je metaforycznie, czasami jednak bardzo dosłownie i śmiał się z tego. Należy też dodać, że zarówno w ZSRR jak i w NRD cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem... i pomimo licznych cięć – w ZSRR wycięto 25 minut – rozumiany był podobnie jak w Polsce.

Amerykańskie czy Zachodnie feministki, niestety, nie potrafiły dostrzec, że ten film pokazuje przede wszystkim słabość męskiej części populacji, czyniąc z Kobiet te silniejsze i lepiej zorganizowane przedstawicielki rodu ludzkiego... a to, że "Kopernik była kobietą" – cóż, stwierdzenie to jest jednym z grepsów, których wiele w tym filmie.

Wiele takich właśnie bon motów z "Seksmisji" odnalazło swoje miejsce w przestrzeni publicznej, że wspomnę kilka z nich: "Ciemność, widzę ciemność", "Kobieta mnie bije!", "Liga rządzi, liga radzi, liga nigdy was nie zdradzi". Wróćcie do tego filmu, a przekonacie się, że jest ich tam znacznie więcej.

PP

W historii polskiego kina jest kilkanaście wyśmienitych komedii – takich, które znają dosłownie wszyscy; takich, które można oglądać kilka razy w roku i nigdy się nie znudzą. Z pewnością należą do nich wszystkie części trylogii opowiadającej o życiu "uroczych" kresowiaków Pawlaka i Kargula. Drugi w kolejności film - "Nie ma mocnych" - miał swoją premierę 28 maja 1974 roku. Film nakręcono 46 lat temu i z miejsca stał się hitem oglądalności, nawet większym niż pierwsza część "Sami swoi". Krytycy jednak, zachwycając się 8,5-milionową widownią kinową, nie biorą pod uwagę, że "Samych swoich" nakręcono w 1967 roku i liczba kin nie była wtedy tak duża jak w roku 1974.

"Dziennik.pl" podaje, że "28 maja 1974 r. na ekrany kin wszedł film "Nie ma mocnych" w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego. Była to druga część losów zwaśnionych rodów Kargulów i Pawlaków. Początkowo reżyser wzbraniał się przed kontynuacją "Samych swoich", komediowego klasyka z 1967 r., gdyż jak wspominał w jednym z wywiadów źle przyjął drugą część "Ojca chrzestnego".

Na szczęście reżyser przekonał się do nakręcenia tego dzieła, wiedząc, że scenariuszem zajmie się Andrzej Mularczyk, spod którego ręki wyszedł też scenariusz do pierwszego filmu. Ta współpraca zapewniała bardzo dobre efekty i gwarantowała pełne zrozumienie między dwoma wybitnymi twórcami. Film w swojej genialności dawał widzom nadzieję na kolejną część trylogii.

Nie tylko widownia bardzo dobrze przyjęła tę produkcję – krytyka również trafnie punktowała jej zalety.

Polska Agencja Prasowa wskazuje kilka z nich: "Trafne wybory reżysera porwały nie tylko widzów, również współczesna prasa odniosła się do filmu bardzo pozytywnie". W magazynie "Film" Oskar Sobański oceniał: Komedię "Nie ma mocnych" ogląda się z przyjemnością i mile zachowuje w pamięci. Równie dobrze się ją... czyta! Bowiem najmocniejszą stroną filmu jest dialog (…) W "Nie ma mocnych" to wszystko, co tak strasznie złości w telewizyjnym dukaniu różnych dyrektorów i działaczy, tutaj – użyte oszczędnie i umiejętnie – brzmi jak najprzedniejszy dowcip".

Na dialogi uwagę zwrócił również Cezary Wiśniewski w magazynie "Kino": (…) ten sam przedni dialog, te same krewkie charaktery i kresowa ciepła egzotyka, a ponadto inteligentnie przejaskrawiona aktualność. Z kolei Jerzy Niecikowski na łamach "Filmu", krótko po premierze w felietonie zatytułowanym "Z czego się śmiejemy?" stawia wymowną tezę: Wszedł niedawno na ekrany film Mularczyka i Chęcińskiego, który rzeczywiście pobudza do śmiechu. Wypadek to na tyle wyjątkowy, że aż warto się nad nim poważnie zastanowić".

W głównych rolach oglądaliśmy genialnych aktorów Wacława Kowalskiego i Władysława Hańczę – to Pawlak i Kargul – antagoniści i protagoniści rodem z greckiej tragedii. Tacy, co to żyć bez siebie nie potrafią, dźwigając wieloletnią historię kresowych Polaków, żyjąc wedle tradycji i kultury polskiej tych malowniczych terenów, gotowi są rzucić sobie w ramiona z płaczem, choć to dojrzali chłopi... ale też potrafią pokłócić się na śmierć i życie z byle błahego powodu. Wtedy tylko ucieczka ratuje im życie, a niezwykle barwne i soczyste wyzwiska odbijają się echem bawiąc do łez publiczność.

W "Samych swoich" kłócili się i godzili co chwilę – tam potwierdzali swoją tożsamość na "ziemiach odzyskanych". W "Nie ma mocnych", w obronie własnej tożsamości, musieli ze sobą współpracować... oczywiście kłócą się nieustannie, ale też zgodnie ze sobą działają. Ta zgoda oczywiście w każdej chwili "wisi na włosku", jednak udaje się ją zachować, szczególnie w obliczu wspólnego wroga.

Wrogiem jest oczywiście otoczenie i nowa rzeczywistość – ta nowoczesna, zmechanizowana, swobodniejsza obyczajowo. Pawlak bardziej konserwatywny i Kargul bardziej nowoczesny dostrzegają jednak, że, niezależnie od animozji, głównym warunkiem przeżycia jest imperatyw współpracy – jedynie "będąc razem" są w stanie pokonać wszelkie przeciwności.

Film nie śmieje się z odrębności kulturowej kresowiaków – wydaje się, że to dzięki filmom Chęcińskiego Polacy pokochali tę kulturę, ten zaśpiew w mowie, te swoiste prywatne "zasady moralne"- bo "sąd sądem, a sprawiedliwość musi być po naszej stronie" - twierdziła babcia Leonia Pawlak w "Samych swoich". W tej części Aniela Kargulowa mówi: "Oj, dobre to były czasy… W potrzebie i granat pod ręką był i karabin…". Tak, widownia z miejsca pokochała te bon moty i wprowadziła je do języka codziennego. Bardzo trafnie głównych bohaterów podsumował sołtys: "Oj, ludzie, ludzie, czy wam się warto kłócić, jak zaraz i tak się pogodzicie?"

Zachęcamy do poszukania w sieci tych nieśmiertelnych komedii – rozrywka przednia, odprężenie całkowite... bo, parafrazując Pawlaka, Pawlak i Kargul to czyi są?... nasi przecie, tacy polscy, rodzina... przekonajcie się jak wiele jest w nas z Pawlaka i Kargula właśnie. Nie ma mocnych na kultowe polskie komedie!

PP

Nie ma chyba nikogo kto nie widziałby choćby jednego z jego wielu filmów... zazwyczaj były to komedie, filmy pogodne i pełne polskiej stylistyki tego gatunku. Najczęściej oglądanym z jego filmów jest słynne "Jak rozpętałem drugą wojnę światową", ale też pamiętamy takie hity jak "Ewa chce spać", "Gdzie jest generał", "Pieczone gołąbki", "Nie lubię poniedziałku" czy "Wiosna, panie sierżancie". Co ciekawe, wszystkie te filmy były kompletnym dziełem Chmielewskiego - zarówno reżysera jak i scenarzysty.

Tadeusz Chmielewski urodził się we wtorek, jakby chciał od urodzenia powiedzieć, że "Nie lubi poniedziałku".

W czasie II wojny, jako nastolatek, uczęszczał do szkoły zawodowej. Po wojnie wyjechał z rodziną do Świnoujścia, gdzie w pobliskim Szczecinie zdał eksternistyczną maturę. Jednak Chmielewskiego zawsze "ciągnęło" do filmu - stąd jego decyzja o studiach w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Co ciekawe, w jednej grupie znalazł się z Kazimierzem Kutzem i Januszem Morgensternem. Jednak to Chmielewski, w zabawny, ale nieośmieszający sposób pokazał naszą tożsamość historyczną okresu II wojny światowej, dzięki stworzonym bohaterom typowym dla naszej polskiej ludowości - dobrodusznych, trochę cwaniakowatych, nieco fajtłapowatych, ale też romantycznych i pełnych ideałów bohaterów - tak podobnych do większości z nas.

Pierwszą w całości własną produkcją był słynny film "Ewa chce spać" z 1957 roku, o którym to filmie Chmielewski mówił: "Uznałem, że jeśli mam robić coś w niezgodzie ze sobą, kłamać lawirować, to wolę zrobić film, w którym będę wolny od takich problemów. Wydawało mi się, że najłatwiej będzie to zrobić w komedii". W dalszej części dowodzi "że można w sposób śmieszny, niepoważny, a nawet liryczny mówić o rzeczach poważnych. Zależało mi na tym, żeby zrobić komedię niezbyt realistyczną, omijającą ten brud, szarość i biedę, które nas otaczały". Tak też się stało. Warto dodać, że w pisaniu dialogów pomagał mu Jeremi Przybora.

Jak relacjonował Chmielewski, na planie rzadko dochodziło do śmiechu, co było o tyle ciekawe, że w kinach wiele scen publika kwitowała salwami śmiechu i oklaskami. Reżyser wspomina, że chyba najśmieszniej było raz podczas kręcenia "Jak rozpętałem drugą wojnę światową" w 1969 roku. Na pytanie zadane przez Krzysztofa Lubczyńskiego (e-tygodnik Pisarze.pl nr 15-16/17), czy podczas realizacji tak zabawnego filmu bywało wesoło, odpowiada: "Zupełnie nie!... Nieraz czytałem relacje z realizacji komedii, gdzie wszyscy na planie cholernie się bawią. W czasie realizacji nie zawsze tak bywa. Najlepszy dowcip, który wiele razy się powtarza i próbuje, przestaje śmieszyć. Raz tylko pamiętam, jak podczas realizacji "Jak rozpętałem drugą wojnę światową", Emil Karewicz grający gestapowca, przesłuchującego Franka Dolasa tak pięknie powtórzył nazwisko "Brzęczyszczykiewicz", że pękaliśmy ze śmiechu. Zresztą komizm scen często wychodzi dopiero przy najważniejszej fazie pracy nad filmem, przy montażu".

Ciekawym zdarzeniem kończy się też wspomniany film "Ewa chce spać" - tam w ostatniej scenie Chmielewski pokazuje całą ekipę planu filmowego, kamery i reżysera na swoim krzesełku, którym jest... Aleksander Ford. Autor filmu wyjaśnia: "Pomyślałem, że dla żartu pokażę ówczesnego "boga" naszej kinematografii, bo ten reżyser z wąsikiem siedzący na krzesełku, to Aleksander Ford. To niezwykle ciekawa postać, człowiek o fascynującej biografii, o którego życiu i śmierci jako nędzarza w USA - mógłby powstać pasjonujący film". Natomiast cała scena, całkowicie nowatorska w polskim kinie, prawie dosłownie "wysadza" iluzję filmu... ekipa filmowa ucieka z planu, bo za chwilę wybuchnie wrzucony do słoika  z kiszonymi ogórkami granat.

Film stał się hitem oglądalności i zbierał bardzo dobre recenzje, a na festiwalu filmowym w San Sebastián otrzymał nagrodę główną - "Złotą Muszlę". Kolejnym sukcesem była romantyczna komedia "braterska" - "Gdzie jest generał" z 1963 roku, gdzie zapałali do siebie miłością dezerter z Ludowego Wojska Polskiego - szeregowy Wacław Orzeszko i radziecka żołnierka - Marusia. To pierwszy z wojennych filmów Chmielewskiego i z miejsca spodobała się jego swobodna narracja, z przymrużeniem oka, opowiadająca o tragicznych losach II wojny światowej, niejako dla jej "rozgrzeszenia", jak to widziała krytyka. To "rozgrzeszenie" jeszcze wyraźniej określało kolejną wojenną komedię - "Jak rozpętałem drugą wojnę światową", która początkowo miała składać się z dwu części, a ta druga nosiła roboczy tytuł "Jak zakończyłem drugą wojnę światową". Dopiero w trakcie realizacji podzielono film na trzy części.

Ten nieprzemijający hit polskiego kina powstał na kanwie powieści Kazimierza Sławińskiego "Przygody kanoniera Dolasa". Film jest opowieścią o losach cwaniaczka z Warszawy, któremu zdawało się, że rozpętał II wojnę światową, który jest taki nasz, swojski, o którym Chmielewski mówił: "Wystarczy rozejrzeć się dookoła. Takich Franków Dolasów, choć w innych warunkach historycznych jest mnóstwo, i w Polsce i za granicą, gdzie Polaków pełno".  Mimo swojej "cwaniakowatości" nieustannie dąży do "wyzwolenia się z zaklętego kręgu nieprzychylnych zdarzeń", niejako przy okazji walcząc o pokonanie wroga i wyzwolenie ojczyzny, a jedną z sił staje się romantyczne usposobienie bohatera i łatwość zakochiwania się, prawie taka sama jak łatwość popadania w piętrzące się tarapaty.

Tak "polskie" podejście do konstrukcji osobowości bohatera z miejsca uczyniły film jednym z najlepiej oglądanych filmów w historii gromadząc w kinach i później przed telewizorami całe pokolenia Polaków. Co ciekawe, reżyser został ukarany przez władze filmowe za podzielenie filmu na trzy części i liczne dokrętki - bardzo zmniejszono mu honorarium obcinając do tego premię. Co ciekawe, w 2001 roku została stworzona kolorowa wersja filmu, a w 2003 roku powstała gra komputerowa z gatunku RPG, o tym samym tytule, z dodatkiem "Nieznane przygody Franka Dolasa".

Tadeusz Chmielewski zmarł 4 grudnia 2016 roku. Pogrzeb odbył się 9 grudnia, a słynny artysta spoczął w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

PP