18 czerwca 1792 roku wojska polskie pokonały Rosjan w bitwie pod Zieleńcami.

Wojska rosyjskie wkroczyły do Polski pod pretekstem udzielenia "przyjacielskiej" pomocy wszystkim zagrożonym tyranią i absolutyzmem Sejmu Wielkiego. O pomoc poprosili przywódcy konfederacji targowickiej.

Armia Rzeczpospolitej była w fazie organizacji. Spodziewano się wojny. Gorączkowo powiększano stan liczbowy i uzbrojenie, jednak czasu było niewiele. Armia rosyjska liczyła ponad 100 tysięcy żołnierzy. Wojska Rzeczpospolitej mogły wystawić około 60 tysięcy.

Dowódca armii koronnej został bratanek króla książę Józef Poniatowski. Na czele jednej z podległych mu dywizji stanął gen. Tadeusz Kościuszko, zaś armię litewska prowadził książę Ludwik Wirtemberski. Zdrada tego ostatniego znacznie skomplikowała sytuację wojsk polskich.

Na froncie południowym Poniatowski dążył do koncentracji sił i skrócenia frontu. Podczas odwrotu w kierunku Ostrowa 18 czerwca doszła do bitwy pod Zieleńcami.

11-tysięczny korpus rosyjski pod wodzą gen. Irakija Morkowa zaatakował polski oddział pod dowództwem gen. Ludwika Trokina i gen. Józefa Zajączka. Co ciekawe, obaj polsko-litewscy dowódcy później przeszli na rosyjską stronę.  Trokin związał się z konfederacją barską i złożył przysięgę wierności carycy Katarzynie, zaś Zajączek zakończył karierę jako namiestnik marionetkowego Królestwa Polskiego, które utworzono po klęsce Napoleona.

Kilknij w obrazek i dowiedz się więcej o próbach ratowania ojczyzny przez Polaków:

Rosyjski dowódca był przekonany, że dopadł mały konwój i niewielkim kosztem zdoła odciąć Polakom drogę odwrotu. Atak kawalerii i kozaków przełamał pierwsza linię wojsk polskich, jednak błyskawiczne zapełnienie luki i atak piechoty pod wodzą samego ks. Poniatowskiego oraz samorzutna interwencja polskiej artylerii skutecznie powstrzymały ataki jegrów nacierających od południa. Silne kontruderzenie zmusiło Rosjan do ucieczki.

Do zwycięstwa pod Zieleńcami przyczynił się także Tadeusz Kościuszko, którego dywizja osłaniała armię i opóźniała pościg. Nie pozwolił na okrążenie wojsk Poniatowskiego.

Sukces bardzo uradował króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Z okazji zwycięskiej bitwy zrealizował przygotowany w tym czasie projekt ustanowienia słynnego odznaczenia Virtuti Militari. 20 złotych i 40 srebrnych krzyży Virtuti Militari trafiło do najwaleczniejszych oficerów, podoficerów i szeregowych żołnierzy.

bm

Rosja i Prusy przystąpiły do podziału Rzeczypospolitej już w styczniu 1793 roku. W niedługim czasie wojska pruskie zajęły prawie całą Wielkopolskę. Rosja zajęła kolejną część Wielkiego Księstwa Litewskiego, zostawiając Polsce Inflanty Wschodnie i mały skrawek województwa mińskiego. Austria, zajęta w tym czasie wojną z Francją, nie przystąpiła do rozbioru Polski.

Po zajęciu terenów Polski przez Rosję i Prusy, niektórzy byli skłonni oddać tron Polski Konstantemu, wnukowi Katarzyny II. Prusy próbowały przeciągnąć na swoją stronę ważniejszych dowódców wojskowych. Starały się także objąć zajęte obszary swoim prawodawstwem oraz przekształcić zaanektowane tereny w trwałą część państwa pruskiego.

Zwołanie sejmu grodzieńskiego

W Polsce w 1793 roku istniały dwa ośrodki władzy: konfederacja targowicka i Rada Nieustająca, powołana ponownie po wygranej nad zwolennikami Konstytucji 3 Maja. Między tymi ośrodkami toczył się spór o to, jak w takiej sytuacji ma funkcjonować państwo polskie. By go ostatecznie rozstrzygnąć, 17 czerwca 1793 roku, Rosja i Prusy zwołały w Grodnie obrady sejmu, które odbywały się w obecności wojsk rosyjskich.

- Sejm grodzieński miał przywrócić zachwianą przez wydarzenia Sejmu Czteroletniego równowagę polityczną. Ten sejm był żałosnym wydarzeniem, został bowiem zwołany przez interweniujące w Polsce władze rosyjskie i pruskie, po to, aby potwierdzić drugi rozbiór – ocenił prof. Jacek Staszewski w audycji "Historia Polski. XVIII wiek".

Podjęte decyzje

Podczas obrad uchwalono nowe ustawodawstwo. Targowiczanie, choć niechętni Sejmowi Czteroletniemu, częściowo zaakceptowali podjęte na nim zmiany. W Grodnie przegłosowano ograniczenie roli władzy ustawodawczej na rzecz władzy wykonawczej reprezentowanej przez Radę Nieustającą.

Jakie jeszcze zmiany wprowadził sejm grodzieński? Posłuchaj audycji "Historia sejmu polskiego. Ostatni sejm dawnej Rzeczypospolitej".

Rozbicie stronnictwa patriotycznego

Niespodziewanie opozycja na sejmie okazała się nadzwyczaj silna. Wielu posłów nie chciało potwierdzić rozbioru. Po kilku miesiącach obrad, we wrześniu zgodzono się na rozbiór ze strony Rosji.

Do zaakceptowania pozostał jeszcze rozbiór ze strony Prus. By do tego doszło, wojska rosyjskie aresztowały i wywiozły z Grodna patriotycznych posłów. 14 października, marszałek Stanisław Bieliński milczenie na sali sejmowej uznał za potwierdzenie decyzji i podpisał akt rozbioru.

Sejm grodzieński zakończył obrady 23 listopada 1793 roku. Jedną z ostatnich podjętych przez niego decyzji była ta o rozbiciu polskiej armii, która od tej pory musiała podzielić się kwaterami z wojskami rosyjskimi. Pozostała część wojsk miała zostać wcielona do armii pruskiej i rosyjskiej. Wielu polskich żołnierzy odmówiło wykonania tego rozkazu. Jednym z nich był brygadier Antoni Madaliński, który szczególnie wyróżnił się swoją postawą. Co takiego zrobił brygadier Madaliński? Dowiesz się tego z audycji "Historia Polski. XVIII wiek".

seb

Kulisy wybuchu insurekcji kościuszkowskiej

Po zawiązaniu konfederacji targowickiej w nocy z 18 na 19 maja 1792 roku i przegranej wojnie polsko-rosyjskiej z tego samego roku, wojska naszego wschodniego sąsiada zaczęły likwidować osiągnięcia konstytucji 3 maja. W wyniku ich grabieżczej polityki gospodarka kraju załamała się, a siedem największych banków Rzeczpospolitej upadło. 

W 1793 roku Imperium Rosyjskie i Prusy dokonały II rozbioru Polski, w wyniku którego kraj stracił na rzecz zaborców rozległe tereny – ponad 300 tysięcy kilometrów kwadratowych. Cesarzowa Katarzyna II zaczęła dążyć do zupełnego wymazania Rzeczpospolitej z map. Pierwszym krokiem ku temu było zastąpienie ugodowego posła nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego w Polsce Jakoba Sieviersa surowym Osipem Igelströmem. Nowy ambasador nie tylko zakazał noszenia Orderu Virtuti Militari, ale również przystąpił do budowania szerokiej sieci agentów, którzy zajmowali się inwigilowaniem polskiego społeczeństwa. Bezpośrednią przyczyną wybuchu insurekcji była decyzja z lutego 1794 roku o zmniejszeniu liczby wojska polskiego.

12 marca generał Antoni Madaliński odmówił poddania redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na czele swojego wojska wyruszył do Krakowa. Tam w kościele kapucyńskim wraz ze swoimi żołnierzami ślubował gotowość oddania życia za ojczyznę. Dwanaście dni później na Rynku Głównym w Krakowie odczytano akt powstania, a Tadeusz Kościuszko został mianowany Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej. W ten sposób w Polsce wybuchła insurekcja kościuszkowska.

Aleksander Suworow został skierowany do Rzeczpospolitej w drugiej połowie 1794 roku. 17 września osaczył korpus Karola Sierakowskiego i zmusił go do odwrotu w kierunku Brześcia Litewskiego. 19 września rozbił polskie oddziały w bitwie pod Terespolem. 26 października Suworow rozgromił wojska litewskie generała Stanisława Mokronowskiego, a następnie skierował się ku Warszawie.

Tysiące niewinnych ofiar

Wojskowy dotarł do stolicy 2 listopada. Dwa dni później - o świcie - rozpoczął szturm na miasto, który zakończył się rzezią Pragi. To wydarzenie jest uznawane za jedno z najtragiczniejszych w polskiej historii. Rosjanie - mimo zaciętego oporu wroga - szybko przebili się przez źle przygotowane umocnienia żołnierzy powstańczych i przystąpili do mordowania ludności cywilnej. W ten sposób Suworow chciał zmusić Polaków do poddania się i zakończenia insurekcji.

Nasza artyleria polowa przybyła na brzeg i działa tak skutecznie, że zburzyła wiele domów. Po świście pocisków i łoskocie bomb rozległ się jęk i lament ze wszystkich stron miasta. Uderzono w dzwon na trwogę. Ten dźwięk ponury zlewając się z lamentem płaczących, napełniał powietrze przenikliwym jękiem. Na Pradze ulice i place zasłane były ciałami zabitych, krew lała się strumieniami. Zaczerwienione wody Wisły niosły ciała tych, którzy szukając ratunku, utonęli w jej nurtach. Widząc swą straszną hańbę zadrżała wiarołomna stolica - pisał Suworow w raporcie do carycy Katarzyny II. 

Głównymi sprawcami tragedii byli Kozacy, którzy brutalnie mordowali nie tylko mężczyzn, ale również kobiety i dzieci. Według szacunków zginęło wówczas od 13 do 20 tysięcy ludzi. Po upadku powstania Suworow został awansowany przez carycę Katarzynę II  na feldmarszałka. Ponadto władczyni na pamiątkę wydarzeń z 4 listopada ustanowiła Krzyż za Zdobycie Pragi.

- Suworow był tylko wojskowym. On działał tak, jak to rozumiał w interesie Imperium Rosyjskiego. I tę rzecz wykonywał w sposób straszliwie bezwzględny. Oczywiście, że Rosjanie mogą go apoteozować, ale w sercach narodu polskiego nie znajdzie on nigdy sympatii - mówił w audycji z cyklu "Dialogi historyczne" historyk prof. Andrzej Zahorski - To był człowiek, który dobił Rzeczpospolitą. Był tym, który zwyciężył powstanie kościuszkowskie i przyczynił się do upadku Polski – dodawał.

Żołnierz niezwykle utalentowany

Aleksander Wasilijewicz Suworow urodził się 24 listopada (13 listopada według kalendarza juliańskiego) 1729 roku w Moskwie. Do wojska został wcielony w latach 40., będąc jeszcze chłopcem. W latach 1756-63 był uczestnikiem wojny siedmioletniej, a w latach 1768-72 brał udział w tłumieniu konfederacji barskiej w Polsce.

Był uczestnikiem dwóch wojen rosyjsko-tureckich: po raz pierwszy w latach 1772-1774, a kolejny raz w latach 1787-1792. Po stłumieniu insurekcji kościuszkowskiej do 1796 roku był dowódca okupacyjnych wojsk rosyjskich w Polsce. Pod koniec lat 90. przewodził sprzymierzonym siłom rosyjsko-austriackich walczącym z Francuzami we Włoszech. Również i tam odniósł wiele sukcesów, za co otrzymał tytuł księcia Italii i specjalnie dla niego utworzony tytuł generalissimusa. Niedługo później Suworow zmarł – został pochowany w Petersburgu.

Jb

Bibliografia:

1. M. G-K, Rzeź Pragi, http://muzhp.pl/pl/e/1499/rzez-pragi.
2. Suworow Aleksandr W., Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Suworow-Aleksandr-W;3981631.html.
3. Insurekcja Warszawska. Zwycięstwo dzięki mieszkańcom stolicy, https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2716842,Insurekcja-Warszawska-Zwyciestwo-dzieki-mieszkancom-stolicy.