Kim był człowiek, który doczekał się takiego losu? Kim był człowiek, który 16 grudnia 1653 został Lordem Protektorem Anglii? - obrońcą ludu przed tyranią monarchii, przywódcą, który stale zmieniał front popleczników, budowniczym wielkości Anglii ludowej wbrew podziałom feudalno-arystokratycznym?
- Cała rewolucja angielska była jednym z największych wydarzeń w dziejach Europy nowożytnej, wynikała z niebywałych dziejów społecznych i religijnych Anglii – mówił prof. Stefan Meller w Polskim Radiu o książce "Cromwell i Rewolucja angielska" Olivera Hilla. – Cromwell widzi kryzys Anglii, konflikt między parlamentem i królem. Strona, po której staje jest wielką mozaiką postaw i poglądów, wśród której Cromwell nieustannie musiał dokonywać wyborów – mówił Meller.

Posłuchaj audycji i dowiedz się, dlaczego Stefan Meller porównywał Robespierre’a, jednego z przywódców Wielkiej Rewolucji Francuskiej, do Cromwella.

- Bardzo interesujący w biografii Cromwella jest wątek "człowiek i władza”. Człowiek, który tę władze bierze na początku w imieniu ludu, na którego czele stanął jako buntownik i który w coraz większym stopniu tę władze zagarnia na wyłączność w swoje ręce – uznał prof. Stefan Meller.
Cromwell, który stał na czele wojska, w wojnie domowej wygrał wiele bitew. Stojąc najpierw po stronie króla Karola I Stuarta, potem doprowadził do powołania Najwyższego Trybunału Sądowego i postawienia przed nim króla, który miał być wspólnym wrogiem wszystkich i przyczyną wszelkich nieszczęść kraju. 30 stycznia 1649. Karol I Stuart, zachowując godność oraz majestat monarchy i człowieka, został publicznie ścięty. Domniemanym komentarzem Cromwella na to miały być słowa "smutna konieczność". Oznaczało to także obalenie angielskiej monarchii i ogłoszenie w Anglii republiki.
W kwietniu 1653 r. dokonał zamachu stanu, a w grudnia przyjął tytułu Lorda Protektora Republiki Anglii, Szkocji i Irlandii i wydał tego samego dnia konstytucję pod tytułem "Instrument Rządzenia", która dawała mu pełnię władzy.
W czasie swego protektoratu Oliver Cromwell wprowadził wiele reform, m.in. rewizję parlamentu, cenzus majątkowy do zasiadania w parlamencie, zawarł pokój z Portugalią i Holandią oraz sojusz ze Szwecją. Zaprowadził tolerancję wyznaniową (pozwolił wrócić do Anglii Żydom, których wygnał król Edward I w XIII w.), zapewnił ład wewnętrzny dzięki powołaniu policji.
3 września 1658 Cromwell zmarł. Dwa lata później w kwietniu 1660 roku władze odzyskała królewska rodzina Stuartów. 30 stycznia 1661 ciało Cromwella lud Londynu wywlókł  z grobu. Zostało publicznie powieszone i zakopane w przypadkowym miejscu na terenie Londynu, do dzisiaj nieznanym.
im

Już wcześniej uważano za mało prawdopodobne, by w rzymskiej Brytanii nie istniało niewolnictwo. Ale teraz po raz pierwszy mamy namacalny dowód.

Portugalia: Odkryto jeden z największych paneli z rytami prehistorycznych ludzi

W starożytności ludzie z niższych warstw społecznych zwykle znikali z kart dziejów bez śladu. Po stuleciach archeolodzy dokopali się do szczątków mężczyzny, liczącego sobie około 30 lat. Nie wiemy, kim dokładnie był, nie wiemy też, kiedy żył. Wstępne analizy sugerują, że żył w III, IV lub IV wieku naszej ery. Dzięki analizie szkieletu wiemy jednak, że ciężko pracował fizycznie i że prawdopodobnie bezceremonialnie wrzucono jego ciało do rowu i przysypano ziemią. A fakt, że nieopodal znajdował się rzymski cmentarz sugeruje, że w ówczesnym społeczeństwie niewolnicy nie zasługiwali nawet na godny pochówek.

To nie koniec symboliki. Archeolodzy z Museum of London przypuszczają, że fakt, iż nawet po śmierci mężczyzna nie został rozkuty, sugerować może, iż ówczesne społeczeństwo mogło upokarzać niewolników nawet po ich odejściu. Albo też wierzyć, że również w zaświatach nadal obowiązuje ziemska hierarchia społeczna.

dn

Dr Sam Leggett, biarcheolog z Uniwersytetu w Edynburgu, przeanalizowała chemiczne sygnatury diety zachowane w kościach 2023 osób pochowanych w Anglii w okresie od V do XI wieku. Następnie porównała te izotopowe wyniki z dowodami statusu społecznego, takimi jak przedmioty z grobu, pozycja ciała i orientacja grobu. Badania doktor Leggett nie wykazały żadnej korelacji między statusem społecznym a dietą wysokobiałkową. Skład diety – jeśli chodzi o pokarmy mięsne – u chłopów i elity był podobny.

- Dowody izotopowe sugerują, że dieta w tym okresie była podobna w różnych grupach społecznych. Duża część społeczeństwa spożywała na co dzień chleb, który podawano z niewielkimi ilościami mięsa i sera lub potrawkę z ziaren zbóż, liści pora i odrobiny mięsa – wskazuje badaczka.

Okazało się, że na Wyspach Brytyjskich przed podbojem przez Normanów niewiele osób spożywało duże ilości mięsa. I mowa tutaj również o członkach elity. Wniosek ten jest zaskakujący, ponieważ do tej pory sądzono, że spożywanie mięsa stanowiło jeden z przywilejów otoczenia królów i było pozyskiwane w formie daniny od chłopów.

Odtworzono pierwotną "populację" dzieł literatury średniowiecza. Naukowcy zastosowali model używany w ekologii

Jadłospis króla

Zaintrygowani naukowcy postanowili porównać wyniki swoich badań  z tekstami źródłowymi powstałymi w tamtym okresie. Przeanalizowali jadłospis sporządzony za panowania Ine’a, króla Wessexu (jedno z siedmiu państw anglosaskich na Wyspach Brytyjskich), panującego w latach 688-726.

Oszacowali, że zapasy wyniosły 1,24 mln kcal, z czego ponad połowa pochodziła z białka zwierzęcego. Lista zawierała 300 bułek lub małych bochenków chleba, więc aby obliczyć całkowite porcje, badacze założyli, że każdemu z gości podawano jedną sztukę pieczywa. Każdy z gości otrzymał 4 140 kcal z 712 g mięsa (wołowiny, baraniny i drobiu), 300 g ryb (łososia i węgorza), a także sera, miodu i piwa.

Zobacz także: 

• Austria. Prehistoryczni górnicy pili piwo i jedli sery pleśniowe
• Herkulanum. Odtworzono dietę ofiar Wezuwiusza

Mięso od święta

Badacze sprawdzili 10 innych wczesnośredniowiecznych jadłospisów z obszaru dzisiejszej Anglii i odkryli, że wszędzie proporcje te wyglądały podobnie: niewielkie ilości chleba, ogromna ilość mięsa, przyzwoita, ale nie przesadna ilość piwa i brak wzmianki o warzywach (choć – jak zakładają naukowcy - zapewne jakieś podawano). Proporcje były zatem dokładnie odwrotne do wyników badań bioarcheologicznych.

- Skala i proporcje tych jadłospisów zdecydowanie sugerują, że były to przepisy na okazjonalne wielkie uczty, przygotowywane nawet dla 300 osób, a nie ogólne zapasy żywności, które miały służyć królewskim domom na co dzień. Nie były to plany codziennej diety elit, jak zakładali wcześniej historycy - ocenia dr Sam Leggett. - Nie znalazłam dowodów na to, że ludzie regularnie jedzą coś podobnego do takiej ilości białka zwierzęcego. Gdyby tak było, znaleźlibyśmy izotopowe dowody nadmiaru białka i oznaki chorób, takich jak podagra, w kościach.

Obwarzanek z królewskiego stołu, kwadra u chłopa. Co jedli w średniowieczu?

Grill u chłopa

Do tej pory uważano, że anglosascy królowie otrzymywali od wolnych chłopów daniny zwane "feorm" z mięsa i płodów rolnych. Ten podatek żywnościowy miał stanowić główne źródło zaopatrzenia w pokarm króla i drużyny, podczas gdy produkty pozyskiwane z ziem należących bezpośrednio do władcy tylko uzupełniały jego spiżarnię.

Dr Tom Lambert przeanalizował użycie słowa "feorm" w anglosaskich źródłach i doszedł do wniosków, które pokrywają się z wynikami badań dr Sam Leggett. Jego zdaniem zwrot ten nie oznaczał daniny, a wystawne uczty przygotowywane dla władcy przez wolnych chłopów. Jest to o tyle istotne, że danina żywnościowa nie wymagała osobistego zaangażowania ze strony króla lub władcy, ani okazywania szacunku chłopom, którzy byli zobowiązani do jej dostarczania. Kiedy jednak królowie i władcy osobiście uczestniczyli we wspólnych ucztach, dynamika sytuacji była zupełnie inna.

- Z badań wyłania się obraz królów podróżujących na wielkie grille organizowane przez wolnych chłopów, ludzi, którzy posiadali własne gospodarstwa i czasami niewolników do pracy na nich. Można to porównać do współczesnej kolacji z okazji kampanii prezydenckiej w USA. To była kluczowa forma zaangażowania politycznego – wyjaśnia dr Lambert.

Wnioski naukowców potwierdzają badania archeologiczne. Na terenie Wielkiej Brytanii odnaleziono wielkie doły, w których najprawdopodobniej pieczono na rusztach całe woły.

Piast jak angielski chłop?

Badania brytyjskich uczonych rzucają nowe światło na dynamikę stosunków społecznych między władcą i poddanymi we wczesnośredniowiecznej Anglii.

Co ciekawe, być może ślad podobnych praktyk dostrzec można na początku "Kroniki" Galla Anonima. Autor przytacza tam legendarną historię o przeniesieniu pożywienia z dworu księcia Popiela do chaty chłopa Piasta. W opowieści, która symbolizowała przeniesienie władzy z rodu Popiela na potomków Piasta w kontekście badań brytyjskich uderza zakończenie: "zaproszony książę wcale nie uważał sobie za ujmę zajść do swojego wieśniaka. Jeszcze bowiem księstwo polskie nie było tak wielkie, ani też książę kraju nie wynosił się jeszcze taką pychą i dumą i nie występował tak okazale otoczony tak licznym orszakiem wasali".

Uniwersytet Cambridge/Anglo-Saxon England/Eureka Alert!/bm

Dr Mark Merrony, specjalista czasów rzymskich i wykładowca na uniwersytecie w Oksfordzie, który sam pochodzi z hrabstwa Pembrokeshire, w rozmowie z "The Guardian" stwierdził:

- To odkrycie udowadnia, że Rzymianie weszli dużo głębiej w Pembrokeshire. Do tej pory istniało przeświadczenie, że Rzymianie nie zaszli daleko w Walii, ale okazuje się, że zajęli ją całą.

Pierwsze hipotezy, które mówiły o istnieniu rzymskiej drogi w tej części hrabstwa pojawiły się już pod koniec XVII wieku. Ich autorem był antykwariusz i kustosz oksfordzkiego muzeum Edward Lhwyd, który odwiedził Walię w 1698 roku. 

Te spostrzeżenia sprzed kilku wieków zainspirowały dr Merrony'ego do rozpoczęcia w hrabstwie Pembrokeshire własnych poszukiwań. Innym bodźcem, który wpłynął na podjęcie przez niego tej decyzji, było istnienie w tych okolicach dawnej kopalni srebra. Okazało się, że odkryta droga przechodzi tuż obok niej. 

- Jednym z powodów, dla których znajduje się tu droga, jest miejscowa kopalnia srebra, która nigdy nie została przebadana przez archeologów. Skoro kopalnia istnieje, to Rzymianie prawdopodobnie o niej wiedzieli i ją eksploatowali – powiedział Merrony dla "The Guardian".

Ekipie dr Marka Merron'ego udało się odnaleźć fragmenty doskonale zachowanej drogi schowanej w torfie i dowody na istnienie dalszych jej odcinków. Odkopana droga ma pięć metrów szerokości i 11 km długości.

Podbój Brytanii

Rzymska ekspansja w Brytanii rozpoczęła się w I w. n.e., gdy cesarz Klaudiusz w 47 r. podbił południową i środkową Anglię. Cztery dekady później, za czasów Domicjana, Imperium podporządkowało sobie niemal całą wyspę. Najsłynniejszą "pamiątką" po obecności Rzymian na Wyspach jest wybudowany ok. 120 r. wał Hadriana, czyli ciągnący się na 80 km mur wzmocniony fortecami. Oddzielał on podbite i podporządkowane ziemie od plemion północnej Anglii i Dolnej Szkocji.

"The Guardian"/th

Wrak został odnaleziony 15 lat temu przez dwóch braci – Juliana i Lincolna Barnwellów oraz ich ojca i dwóch przyjaciół. Dokonali tego po czterech latach poszukiwań, podczas których przebadali obszar ponad 5 tys. mil morskich. Statek osiadł na mieliźnie na Morzu Północnym 28 mil od Great Yarmouth, położonym na wybrzeżu w hrabstwie Norfolk w Wielkiej Brytanii.

Ze względu na czas, który był potrzebny do identyfikacji oraz względy bezpieczeństwa (miejsce to znajduje się na wodach międzynarodowych, więc każdy mógłby tam się dostać), dopiero teraz odkrycie podano do wiadomości publicznej.

Kadłub odnalezionego wraku jest częściowo zakopany w morskim dnie. Pozbawiony jest także kilu, czyli osi konstrukcyjnej szkieletu statku. Z wraku udało się wydobyć wiele przedmiotów, takich jak ubrania czy buty, a w 2012 roku na powierzchnię wydobyto dzwon pokładowy, co zdecydowanie pomogło w zidentyfikowaniu okrętu jako HMS Gloucester.

Lincoln Barnwell w rozmowie z brytyjskim dziennikiem "The Guardian" stwierdził, że jego grupa poszukiwawcza odkrycia dokonała po czterech latach prób. Gdy wszyscy zaczynali tracić nadzieję, podczas kolejnego nurkowania Barnwell dopłynął do morskiego dna i zauważył dużą armatę.

- Ogarnęło mnie uczucie dumy, to było ekscytujące. W tamtym momencie byliśmy jedynymi ludźmi na świecie, którzy wiedzieli, gdzie leży wrak. To było wyjątkowe i nigdy tego nie zapomnę - powiedział Barnwell "The Guardian".

Dzieje okrętu

HMS Gloucester został zbudowany w 1652 roku i wziął udział w kilku bitwach wojny angielsko-hiszpańskiej w latach 1654-1660, a także uczestniczył w starciach podczas drugiej (1665-1667) i trzeciej (1672-1674) wojny Anglii z Holandią.

Nad ranem 6 maja 1682 roku okręt z dużą siłą uderzył w mieliznę, co doprowadziło do powstania dziury i zatonięcia statku. Katastrofa zakończyła się śmiercią 250 osób. Statkiem podróżował wówczas Jakub Stuart, czyli późniejszy król Anglii Jakub II. Przyszły monarcha spierał się z kapitanem o nawigowanie po trudnym terenie. Po wypadku Jakub opóźniał do ostatniej chwili opuszczenie tonącego pokładu, co kosztowało życie wielu ludzi, którzy ze względu na protokół, nie mogli opuścił okrętu przed członkami rodziny królewskiej.

Jakub całą odpowiedzialność za tę tragedię zrzucił na kapitana okrętu Jamesa Ayresa, który trafił do więzienia, ale wbrew oczekiwaniom króla Jakuba nie został powieszony. 

Historyczne wydarzenie

Zdaniem prof. Claire Jowitt, specjalistki od historii marynarki z Uniwersytetu Wschodniej Anglii, odnalezienie wraku może być największym morskim odkryciem od 1982 roku, gdy znaleziono Mary Rose. Był to okręt wojenny, służący w angielskiej flocie za czasów króla Henryka VIII Tudora aż do zatonięcia w 1545 roku. Po odkryciu został odrestaurowany i aktualnie można go podziwiać w Portsmouth.

W rozmowie z The Guardian prof. Jowitt stwierdziła:

- Odnalezienie HMS Gloucester pomoże nam znacznie lepiej zrozumieć XVII-wieczną historię społeczną, morską i polityczną. Jest to niesamowity przykład dziedzictwa o narodowym i międzynarodowym znaczeniu.

- Musimy na nowo opowiedzieć o ostatniej podróży Gloucester, śmierci wielu ludzi i konsekwencjach tego wydarzenia. Spróbujemy również zidentyfikować kolejne ofiary, ponieważ znana jest tożsamość tylko części osób, które wtedy zginęły.

Otwarcie wystawy w Norwich Castle Museum i Art Gallery planowane jest na wiosnę 2023. Będzie można zobaczyć tam znaleziska z wraku oraz dowiedzieć się więcej na temat aktualnych badań naukowych.

Źr. The Guardian/th