Ryszard Kukliński był pułkownikiem Wojska Polskiego. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przekazał amerykańskiemu wywiadowi ponad 40 tysięcy stron dokumentów, jako agent "Mewa" i "Jack Strong". Nie brał za nie pieniędzy. Uważany był przez Amerykanów za jedno z najcenniejszych źródeł informacji zza żelaznej kurtyny.

Pułkownik Kukliński: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>

Krótko przed wybuchem stanu wojennego został wraz z rodziną ewakuowany do Stanów Zjednoczonych. W 1984 został zaocznie skazany przez władze PRL na karę śmierci. Po demokratycznych przemianach został zrehabilitowany, choć nie od razu.  Zmarł 11 lutego 2004 roku w Tampie na Florydzie.

(Wideo: na ekrany kin wszedł film o pułkowniku Kuklińskim)

"Szczególnie przysłużył się Polsce"

Postać pułkownika Ryszarda Kuklińskiego miała znaczenie dla całego wolnego świata – podkreśla prezes IPN Łukasz Kamiński. Przekazywane przez oficera informacje przyczyniły się do zachowania równowagi sił między oboma blokami  podczas zimnej wojny. Szef IPN dodaje, że pułkownik Kukliński w niezwykły sposób przysłużył się swojej ojczyźnie. Polska miała stać się areną wojenną, a w razie konfrontacji to właśnie na jej terenie mogło dojść do użycia broni atomowej. Każde działanie, by nie dopuścić do takiego rozwiązania, było bardzo ważne i pożądane – zaznacza Kamiński.

Bardzo niebezpieczny wybór

Z kolei historyk, profesor Andrzej Paczkowski przypomina, że pułkownik Kukliński zdobył niebywały szacunek wśród Amerykanów. Jego szczególne zasługi nie ograniczały się tylko do przekazania informacji strategicznych. Wyjątkowo ważne była jego wiedza o militarnych możliwościach wojsk Układu Warszawskiego i dlatego Kukliński, świetnie sprawdził się po ewakuacji z Polski, jako konsultant przy okazji zmiany doktryny wojennej USA.

Profesor Paczkowski podkreśla zarazem, że wyjątkowość pułkownika Kuklińskiego polega również na tym, że przeszedł ewolucję i wybrał dla siebie niezwykle niebezpieczną drogę. Pułkownik - przypomina historyk - był członkiem PZPR i był zindoktrynowany. Jednak, podkreśla profesor Paczkowski, niezwykłe było to, że pułkownik potrafił się wyzwolić z tego i wypracować własny pomysł na Polskę, a było to niezwykle trudne, gdyż wiązało się z chęcią zmiany systemu.

Biografia Ryszarda Kuklińskiego

Ryszard Kukliński urodził się 13 czerwca 1930 w Warszawie. Jego ojciec, robotnik, zginął w niemieckim obozie Sachsenhausen. Podczas niemieckiej okupacji Ryszard Kukliński kolportował ulotki konspiracyjnej organizacji "Miecz i Pług". W 1947 roku rozpoczął służbę w Wojsku Polskim, wstępując do Oficerskiej Szkoły Piechoty we Wrocławiu. W związku z ujawnieniem jego pracy dla "Miecza i Pługa" został zdegradowany. Wkrótce jednak zaczął awansować, służąc w jednostkach liniowych m.in. jako dowódca batalionu.

W 1963 roku rozpoczął pracę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Doszedł do stanowiska zastępcy szefa zarządu operacyjnego i szefa oddziału planowania strategiczno-obronnego. Był oceniany jako wybitnie zdolny sztabowiec. Pełnił również faktycznie funkcję sekretarza delegacji polskiej na spotkaniach przedstawicieli państw-członków Układu Warszawskiego.

W 1971 roku podjął z własnej inicjatywy współpracę z amerykańską Centralną Agencją Wywiadowczą (CIA). Było to wynikiem jego przemyśleń po udziale polskiego wojska w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji i strzelaniu przez wojsko do robotników na Wybrzeżu w 1970 r.  Za przekazywane informacje nie brał od Amerykanów wynagrodzenia.

Grudzień 1970: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl  >>>

Praga 1968: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>
Gen. Wojciech Jaruzelski uznał go potem za zdrajcę i dezertera. Kukliński uważał natomiast, że oficer nie ma obowiązku być lojalnym wobec dowódcy, który nie jest lojalny wobec swojej ojczyzny. W wywiadzie dla "Tygodnika Solidarność" z 1994 r. stwierdził, że jego dylemat polegał nie na wyborze: komunizm czy kapitalizm, ale służba narodowi lub czerwonemu imperium.

Kukliński przekazywał plany strategiczne Związku Sowieckiego i Układu Warszawskiego, w tym plany ataku na państwa NATO. Przesłał także Amerykanom informację o planowanym wprowadzeniu stanu wojennego - brał udział w opracowaniu związanych z nim dokumentów.

W nocy z 7 na 8 listopada 1981 płk Kukliński został wraz z żoną i dwoma synami potajemnie wywieziony z Polski. Przyczyną ewakuacji była obawa Kuklińskiego przed dekonspiracją, choć gen. Czesław Kiszczak utrzymywał, że kontrwywiad go nie podejrzewał.

Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych Kukliński został ekspertem Departamentu Obrony i Departamentu Stanu. Otrzymał stopień pułkownika armii amerykańskiej i wysokie odznaczenie CIA. W 1984 r. został skazany przez sąd wojskowy w Warszawie na karę śmierci za zdradę i zdegradowany.

W 1986 r. władze PRL ujawniły działalność Kuklińskiego na rzecz wywiadu Stanów Zjednoczonych. Rok później udzielił on obszernego wywiadu paryskiej "Kulturze", poświęconego jednak wyłącznie przygotowaniom do wprowadzenia stanu wojennego.
Na temat działalności na rzecz wywiadu USA ukazał się w 1992 r. artykuł w "Washington Post". Podano w nim, że płk Kukliński przekazał Amerykanom 35 tys. stron dokumentów.

W połowie lat 90-tych zginęli w Stanach Zjednoczonych dwaj synowie Kuklińskiego. Okoliczności ich śmierci nie zostały do dziś wyjaśnione. Pojawiły się opinie, że mogła być to zemsta sowiecka na pułkowniku. W 1994 r. Kuklińskiego przyjął papież Jan Paweł II.

O rehabilitację płk Kuklińskiego zabiegali m.in. prof. Zbigniew Brzeziński (nazwał go pierwszym polskim oficerem w NATO), a także grono intelektualistów m.in. Czesław Bielecki, Marek Nowakowski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jacek Trznadel w specjalnym apelu oraz - w liście do prezydenta Lecha Wałęsy - Zbigniew Herbert. Lech Wałęsa niejednoznacznie oceniał Kuklińskiego.

W 1995 roku Izba Wojskowa Sądu Najwyższego uchyliła wyrok ciążący na Kuklińskim. W tym samym roku podjęto ponownie śledztwo w jego sprawie. Zostało umorzone przez Naczelną Prokuraturę Wojskową w 1997 roku i Kukliński został uniewinniony. W tym samym roku Solidarność zaapelowała do władz państwowych o jego awans na stopień generała i nadanie mu najwyższego odznaczenia. Według Leszka Millera rehabilitacja Kuklińskiego - do której się przyczynił - była nieoficjalnym amerykańskim warunkiem członkostwa Polski w NATO.

Kukliński odwiedził Polskę w 1998 roku. Wygłosił w Sejmie przemówienie do posłów i senatorów. Dostał honorową szablę oficerską od premiera Jerzego Buzka. Otrzymał kilka tytułów honorowych, w tym honorowe obywatelstwo Krakowa i Gdańska, a także tytuł Honorowego Górnika od załogi kopalni "Wujek". W latach 2002-2004 Kukliński przyjeżdżał do Polski. Chciał zamieszkać na stałe w kraju.

Zmarł 11 lutego 2004 w Tampie na Florydzie. Ceremonia żałobna odbyła się na amerykańskim cmentarzu narodowym Arlington. Płk Ryszard Kukliński pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach.

W 2006 r. na Starym Mieście w Warszawie otwarto Izbę Pamięci Pułkownika Kuklińskiego. Inicjatorem jej powstania był Józef Szaniawski, pełnomocnik Ryszarda Kuklińskiego.

Na początku lutego br. miała miejsce uroczysta premiera szpiegowskiego thrillera poświęconego Kuklińskiemu pt. "Jack Strong" w reż. Władysława Pasikowskiego. W główną postać wcielił się Marcin Dorociński, w obsadzie znaleźli się też m.in. Maja Ostaszewska i Patrick Wilson.

Europoseł Paweł Kowal wystąpił również z inicjatywą nazwania jednej z warszawskich ulic imieniem płk Kuklińskiego. Jego zdaniem zmienić nazwę mogłaby obecna al. Armii Ludowej. Przypomniał też, że od dłuższego czasu grupa stołecznych radnych stara się, aby jedna z ulic na Bemowie, Nowolazurowa, została nazwana imieniem Kuklińskiego.

O losach płka Kuklińskiego opowiada m.in. książka "Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne", napisana przez amerykańskiego dziennikarza Benjamina Weisera, który, co wyjątkowe, miał dostęp do dokumentacji CIA, rozmawiał też z wieloma opisywanymi osobami z Agencji. Można z niej dowiedzieć się, w jaki sposób płk Kukliński przekazywał informacje CIA, poznać historię spotkań zagranicznych pułkownika, niezywkłą historię jego ucieczki, a potem w pełni zakonspirowane życie za oceanem. Można poznać opinię jego współpracowników o nim, dowiedzieć się, co nie podobało mu się w pracach dowódców PRL i jaki stosunek mieli sowieccy wojskowi do polskich.

PAP/IAR/PolskieRadio.pl/ inne/agkm

Sylwetkę płk. Ryszarda Kuklińskiego, pułkownika Ludowego Wojska Polskiego, który w latach 1971-1981 przekazał Amerykanom dziesiątki tysięcy tajnych planów Układu Warszawskiego przedstawiamy w specjalnym serwisie Polskiego Radia www.polskieradio.pl/Kuklinski>>.

"Kukliński znajdzie właściwe miejsce w historii. Bardzo mocno w to wierzę. Będzie fascynował historyków i publicystów, wszystkich ludzi, będzie się o nim dyskutować przyszłości i w końcu zostanie powszechnie uznany za bohatera. Jestem przekonany, że w dłuższej perspektywie - zwycięży" - powiedział Jan Nowak-Jeziorański, legendarny emisariusz Podziemnego Państwa Polskiego i wieloletni dyrektor Rozgłosni Polskiej Radia Wolna Europa.

mjm

Dyrektor Izby Pamięci Ryszarda Kuklińskiego Filip Frąckowiak, powiedział, że dziś zaplanowano złożenie kwiatów na grobie pułkownika na wojskowych Powązkach oraz mszę świętą w Archikatedrze świętego Jana Chrzciciela na Starym Mieście.

Zobacz serwis specjalny o pułkowniku Ryszardzie Kukińskim >>>

Pułkownik Ryszard Kukliński był w czasach PRL wysokim oficerem Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego. W 1972 roku nawiązał współpracę z amerykańskim wywiadem, przekazując CIA w następnych latach wiele tajnych dokumentów i informacji, dotyczących między innymi planów wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Z powodu groźby dekonspiracji uciekł z kraju przy pomocy Amerykanów w listopadzie 1981 roku. Skazany na karę śmierci przez komunistyczny sąd, został zrehabilitowany w 1997 roku. Zmarł 11 lutego 2004 roku w Tampa w Stanach Zjednoczonych.

Na dwa dni przed rocznicą, minister obrony narodowej skierował do prezydenta wniosek o nadanie pośmiertnie Ryszardowi Kuklińskiemu stopnia generała.

Wniosek o awans generalski

Na dwa dni przed rocznicą, minister obrony narodowej skierował do prezydenta wniosek o nadanie pośmiertnie Ryszardowi Kuklińskiemu stopnia generała.

Wzór płk. Ryszarda Kuklińskiego powinien nam wszystkim przyświecać - powiedział szef MON Antoni Macierewicz.

Czytaj także

Płk Kukliński - dlaczego współpracował z CIA?

- Uzasadnienie jest zupełnie oczywiste. Nie tylko żołnierze, ale i cały naród muszą mieć jasność, co jest prawdą, a co jest kłamstwem, co jest bohaterstwem, a co jest zdradą. Jakie w trudnych czasach, które są przed nami, ale i w trudnych czasach, które są za nami, są postawy, które są przez państwo polskie aprobowane i które formują nasz naród i formują naszą świadomość narodową - powiedział minister w Brukseli, w przerwie spotkania ministrów obrony NATO.

Jak dodał, intencją wniosku o nominację generalską była także "oczywista wdzięczność" dla Kuklińskiego. - Po prostu wdzięczność dla człowieka, który poświęcił swoje życie, a zapłacił życiem swoich najbliższych za działanie na rzecz niepodległości Polski. Działanie tak niebezpieczne i tak intensywne, jak mało kogo w ostatnim pięćdziesięcioleciu. Ten wzór powinien nam wszystkim przyświecać - argumentował Macierewicz, nawiązując do niewyjaśnionych okoliczności śmierci synów płk. Kuklińskiego.

Dodał, że liczy na to, że wniosek zostanie szybko zrealizowany.

We wtorek szefowa Kancelarii Prezydenta Małgorzata Sadurska poinformowała, że tego dnia wpłynął tam z MON wniosek w sprawie awansu płk. Kuklińskiego na stopień generalski. Jak dodała, wniosek jest analizowany przez Kancelarię Prezydenta.

- Kiedy będziemy mieć gotową tę ocenę, będziemy ten wniosek referować. Ta sprawa jest bardzo świeża - powiedziała Sadurska.

Jak mówiła, w tej sprawie należy rozróżnić dwie rzeczy; to, kim był, jak działał, w jaki sposób i czym zasłużył się pułkownik Kukliński, od podstawy prawnej. - Na razie, w tym momencie, skupiamy się na analizie prawnej - podkreśliła.

Ryszard Kukliński (pseud. Jack Strong) był oficerem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Na początku lat 70. XX w. nawiązał współpracę z wywiadem amerykańskim. Przekazywał Amerykanom strategiczne plany Układu Warszawskiego. Uprzedził ich o zamiarze wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Kukliński został przerzucony do USA w 1981 r., żył tam pod zmienionym nazwiskiem. W 1984 r. sąd w PRL wydał na niego wyrok śmierci, który w 1995 r. uchylono.

Kukliński zmarł 11 lutego 2004 r. w Tampie na Florydzie. Jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

***

W 2006 r. na Starym Mieście w Warszawie otwarto Izbę Pamięci Pułkownika Kuklińskiego. Inicjatorem jej powstania był Józef Szaniawski, pełnomocnik Ryszarda Kuklińskiego.
Na początku lutego 2014 roku miała miejsce uroczysta premiera szpiegowskiego thrillera poświęconego Kuklińskiemu pt. "Jack Strong" w reż. Władysława Pasikowskiego. W główną postać wcielił się Marcin Dorociński, w obsadzie znaleźli się też m.in. Maja Ostaszewska i Patrick Wilson.

IAR, to

23 maja 1984 roku w tajnym procesie Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał na karę śmierci i konfiskatę majątku płk. Ryszarda Kuklińskiego, który został uznany za winnego "zdrady państwa i dezercji". Oficer Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego przekazał wcześniej CIA informacje o przygotowaniach do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce oraz plany tej operacji, a także inne tajemnice Układu Warszawskiego.

- Kukliński będzie fascynował historyków i publicystów, wszystkich ludzi, będzie się o nim dyskutować w przyszłości i w końcu zostanie powszechnie uznany za bohatera - napisał Jan Nowak-Jeziorański we wstępie do polskiego wydania książki "Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne" Benjamina Weisera.

Widmo atomowej zagłady

Pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, zastępca szefa zarządu operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a od 1970 roku tajny współpracownik CIA. Miał dostęp do ściśle tajnych dokumentów, również tych zawierających plany strategiczne ewentualnej wojny państw Układu Warszawskiego zależnych od ZSRR z krajami NATO. Planów III wojny światowej widzianych oczami Moskwy. W latach 1971-1981 Ryszard Kukliński przekazał Amerykanom dziesiątki tysięcy tajnych planów wojskowych w nadziei, że w ten sposób Polskę przed tą wojną uchroni.

Ryszard Kukliński w 1998 roku wyjaśniał, co on i część oficerów Sztabu myśleli o planach Kremla:

- Doszliśmy do wniosku, że niezależnie od tego, kto tę wojnę wywoła, przez Polskę w ciągu pierwszych dziesięciu dni wojny przetoczy się lawina trzech frontów. (…) Prezydent Stanów Zjednoczonych nie ważyłby się uderzyć na siły rozmieszczone w ZSRR, gdyż oznaczałoby to automatyczną ripostę na terytorium USA. Z kolei skierowanie tej broni na terytorium Niemiec mijałoby się z celem obrony tego kraju (sojusznika USA), bo zamieniałoby ten obszar w perzynę - pustynię radioaktywną. Nasze serca polskie podpowiadały nam, że między tym terenem bronionym przez NATO i terenem Związku Radzieckiego leży ziemia niczyja: polska i czeska. Tu była największa groźba użycia broni nuklearnej przeciwko siłom sowieckim.

Pułkownik widział nie tylko dokumenty. Był członkiem bardzo wąskiego kręgu oficerów, którym pokazano silosy atomowe i głowice w Bornem-Sulinowie. Głowice, których w Polsce oficjalnie nie było. Groźba nuklearnej zagłady musiała się wydawać Kuklińskiemu niezwykle namacalna.

Sam przeciwko Imperium

Zdał sobie sprawę, że w podzielonym żelazną kurtyną świecie Polska i on sam znaleźli się wbrew swojej woli po stronie "Imperium Zła", jak później nazywał blok wschodni prezydent USA Ronald Reagan. Sam Kukliński podkreślał, że nie był jedynym oficerem z podobnymi wątpliwościami.

- Początkowo wszystko sprowadzało się do zgłaszania w trybie służbowym postulatów, aby w doktrynie i praktyce militarnej Układu Warszawskiego odstąpić od samobójczych koncepcji ofensywnych i zająć się obroną sensu stricto. Dopiero później, kiedy te umiarkowane i realistyczne postulaty nie tylko żadnych sukcesów nie powodowały, ale nawet nie znalazły zrozumienia, w środowisku tym zaczęto się zastanawiać, czy w istniejących realiach możliwe jest jakieś wyjście, aby "Polak nie był mądry po szkodzie" – mówił Kukliński.

Doświadczenia wojny w Wietnamie (w 1967 roku był kierownikiem Grupy Kontrolnej w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli), interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 roku i wydarzenia Grudnia ’70 tylko utwierdziły Kuklińskiego w przekonaniu, że ani komunistyczne władze Polski, ani tym bardziej Kreml nie wezmą pod uwagę jego postulatów. W ten sposób narodził się pomysł współpracy z wywiadem amerykańskim. Kukliński miał nadzieję, że dzięki dokumentom przekazanym przez niego Zachód opracuje plan pokojowego demontażu bloku wschodniego. Utworzenie sprzysiężenia polskich oficerów współpracujących z CIA było zbyt ryzykowne, Kukliński musiał działać sam. Zgłosił się do współpracy z własnej woli, na ochotnika.

Jako agent o pseudonimie Jack Strong przekazywał CIA ściśle tajne dokumenty. Po dwóch latach od rozpoczęcia współpracy Kukliński po raz pierwszy spotkał się z Amerykanami 18 sierpnia 1972 w Hadze. Pułkownik wykorzystał swoją pasję żeglarską: do Holandii trafił w czasie rejsu polskich oficerów. 

Kukliński przez kolejne lata przekazał CIA najtajniejsze dokumenty o znaczeniu strategicznym dla Układu Warszawskiego, w sumie 42 tys. stron. Wśród dokumentów były m.in. plany strategiczne na wypadek III wojny światowej, rozmieszczenie sił radzieckich w państwach satelickich, dane techniczne uzbrojenia i informacje dotyczące wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Współpraca pułkownika była tak głęboko zakonspirowana, że nie wiedzieli o niej nawet najważniejsi ludzie w Stanach Zjednoczonych.

- Z tego, co wiem, wtajemniczony w informacje Kuklińskiego nie był nawet sekretarz stanu Aleksander Haig - mówił historyk Richard Pipes, dyrektor Departamentu Spraw Sowieckich w Europie Wschodniej w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego USA w czasach administracji Reagana, w rozmowie z Józefem Szaniawskim, autorem książki "Samotna misja. Pułkownik Kukliński i zimna wojna" i orędownikiem rehabilitacji pułkownika w latach 90.

Wyniesione z domu

Ryszard Kukliński przyszedł na świat 13 czerwca 1930 roku w rodzinie robotniczej. Jego dzieciństwo upłynęło pod znakiem kultu Józefa Piłsudskiego i tradycji katolickiej. Jego ojciec Stanisław był związany z PPS. Za działalność konspiracyjną w czasie okupacji niemieckiej trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie zmarł.

Młody Kukliński po wojnie trafił do Wrocławia, pracował w fabryce mydła. Wiosną 1946 roku kilka tygodni spędził w areszcie pod zarzutem kradzieży.

W 1947 roku został przyjęty do Oficerskiej Szkoły Piechoty. Szybko awansował. Przełożeni oceniali go jako nieprzeciętnie inteligentnego. W 1963 roku rozpoczął pracę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego.

Ucieczka i powrót "pierwszego polskiego oficera w NATO"

Przez lata współpracy z CIA Kukliński igrał z władzami PRL, z Kremlem, ze śmiercią. "Niekiedy myślałem o tym, co zrobię, jeśli zostanę złapany. Chciałem popełnić samobójstwo. (…) Być torturowanym albo zrobić z siebie małpę - to nie wchodziło w grę. Finał był oczywisty" - pisał.

W przededniu stanu wojennego, wobec groźby dekonspiracji, pułkownik został ewakuowany z Polski razem z żoną i dwoma synami. Ucieczkę z Polski zorganizowali agenci CIA. Kuklińscy zamieszkali w USA pod zmienionym nazwiskiem. W 1984 sąd wojskowy w Warszawie skazał go zaocznie na karę śmierci.

Czytaj także "Płk Ryszard Kukliński ucieka przed dekonspiracją"

Upadek PRL nie przyniósł Kuklińskiemu chwały. W debacie publicznej pojawiło się pytanie: pułkownik to bohater, który starał się nie dopuścić do atomowej zagłady Polski, czy zdrajca na usługach obcego wywiadu?

O rehabilitację Kuklińskiego starał się w 1990 roku Zbigniew Brzeziński, doradca prezydenta Jimmy’ego Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA. W tym samym roku, już w III RP, wyrok śmierci złagodzono do 25 lat więzienia.

ZOBACZ: "Dla mnie było oczywiste, że jest bohaterem" - mówił Andrzej Krajewski, były korespondent Polskiego Radia i TVP w Waszyngtonie, autor książki "Zasługa dla Polski. Pułkownik Kukliński opowiada swoją historię". Wypowiedź dla PolskiegoRadia.pl nagrana w 2014 roku.

Swoim autorytetem wsparł Kuklińskiego Zbigniew Herbert. Poeta wystosował na łamach "Tygodnika Solidarność" apel do prezydenta Lecha Wałęsy, w którym zwracał się o rewizję nadzwyczajną wyroku komunistycznego sądu. Uchylono go dopiero w 1995 roku, a rangę pułkownika przywrócono Kuklińskiemu rok później. Sprawa została ostatecznie umorzona w 1997 roku. Rehabilitacja pułkownika była nieoficjalnym warunkiem przyjęcia Polski do struktur Paktu Północnoatlantyckiego. Kuklińskiego nazywano "pierwszym polskim oficerem w NATO".

Sam Kukliński tak komentował ten fakt: "Przystąpienie Polski do NATO oznacza prawdziwy koniec zimnej wojny. Miałem honor uczestniczyć w tej wojnie po stronie USA, po stronie NATO, po stronie Polski – przeciwko sowieckiemu Imperium Zła".

Spór o charakter działalności pułkownika w kraju nie był jedyną traumą, jaka dotknęła Kuklińskiego w latach 90. W 1993 roku jego syn, Bogdan, zaginął bez śladu podczas rejsu morskiego. Starszy syn, Waldemar, zginął rok później w tajemniczych okolicznościach. Został kilkakrotnie przejechany przez samochód terenowy na oczach świadków. Sprawców nigdy nie udało się ująć.

22 września 1997 roku wojskowa prokuratura umorzyła śledztwo przeciwko płk. Ryszardowi Kuklińskiemu, uznając, że współpracując z amerykańskim wywiadem, działał na rzecz Polski w stanie "wyższej konieczności".

Pułkownik, oczyszczony z zarzutów i zrehabilitowany, mógł wrócić do Polski. Odwiedził ojczyznę tylko raz, w 1998 roku. Wygłosił w Sejmie przemówienie do posłów i senatorów. Dostał honorową szablę oficerską od premiera Buzka. Był inicjatorem powstania Pomnika Katyńskiego w Warszawie i został wyróżniony przez władze Krakowa i Gdańska honorowym obywatelstwem. Zmarł w USA 11 lutego 2004 roku. Na stopień generała brygady Kuklińskiego mianował pośmiertnie prezydent Andrzej Duda 2 września 2016 roku.

 bm/im

Agent wolności

Dzieciństwo upłynęło mu pod znakiem kultu Józefa Piłsudskiego i tradycji katolickiej. Jego ojciec Stanisław był związany z PPS. Za działalność konspiracyjną w czasie okupacji niemieckiej trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie zmarł.

Młody Kukliński po wojnie trafił do Wrocławia, pracował w fabryce mydła. Wiosną 1946 roku kilka tygodni spędził w areszcie pod zarzutem kradzieży.

W 1947 roku został przyjęty do Oficerskiej Szkoły Piechoty. Szybko awansował. Przełożeni oceniali go jako nieprzeciętnie inteligentnego. W 1963 roku rozpoczął pracę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Od 1970 roku był tajnym współpracownikiem CIA.

Ryszard Kukliński. Człowiek, który wstrząsnął komuną 

Jako pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, zastępca szefa zarządu operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, miał dostęp do ściśle tajnych dokumentów, również tych zawierających plany strategiczne ewentualnej wojny państw Układu Warszawskiego zależnych od ZSRR z krajami NATO. Planów III wojny światowej widzianych oczami Moskwy. W latach 1971-1981 Ryszard Kukliński przekazał Amerykanom dziesiątki tysięcy tajnych planów wojskowych w nadziei, że w ten sposób Polskę przed tą wojną uchroni.

Niedługo przed wprowadzeniem stanu wojennego, wobec groźby dekonspiracji, został ewakuowany z Polski razem z żoną i dwoma synami. Zamieszkali w USA pod zmienionym nazwiskiem. Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych płk Kukliński został ekspertem Departamentu Obrony i Departamentu Stanu. Otrzymał stopień pułkownika armii amerykańskiej i wysokie odznaczenie CIA. Obaj synowie Kuklińskiego w latach 90. zginęli w tajemniczych okolicznościach.

Zdrajca czy bohater

23 maja 1984 roku w tajnym procesie Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał na karę śmierci i konfiskatę majątku płk. Ryszarda Kuklińskiego, uznając go winnym "zdrady państwa i dezercji".

Upadek PRL nie przyniósł Kuklińskiemu chwały. W debacie publicznej pojawiło się pytanie: pułkownik to bohater, który starał się nie dopuścić do atomowej zagłady Polski, czy zdrajca na usługach obcego wywiadu?

O rehabilitację Kuklińskiego starał się w 1990 roku Zbigniew Brzeziński, doradca prezydenta Jimmy’ego Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA. W tym samym roku, już w III RP, wyrok śmierci złagodzono do 25 lat więzienia.

W 1995 roku wyrok został uchylony. Rehabilitacja Kuklińskiego była jednym z nieoficjalnych warunków przyjęcia Polski do NATO.

"Wierność Bogu i Polsce"

Kukliński odwiedził Polskę w 1998 roku. Wygłosił w Sejmie przemówienie do posłów i senatorów. Dostał honorową szablę oficerską od premiera Jerzego Buzka. Otrzymał kilka tytułów honorowych, w tym honorowe obywatelstwo Krakowa i Gdańska, a także tytuł Honorowego Górnika od załogi kopalni "Wujek". W latach 2002-2004 Kukliński przyjeżdżał do Polski. Chciał zamieszkać na stałe w kraju.

Posłuchaj

Zmarł 11 lutego 2004 roku w Tampie na Florydzie. Ceremonia żałobna odbyła się na amerykańskim cmentarzu narodowym Arlington. Płk Ryszard Kukliński pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach.

W 2016 roku prezydent Andrzej Duda mianował pośmiertnie płk. Ryszarda Kuklińskiego na stopień generała brygady.

PAP/im

Ryszard Kukliński. Człowiek, który wstrząsnął komuną

Zawartość strony internetowej generalkuklinski.com zostały zaprezentowane przez Izbę Pamięci Generała Kuklińskiego i Archiwum Akt Nowych. Inauguracja serwisu odbyła się 1 marca 2021 roku z okazji Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Dyrektor Muzeum - Izby Pamięci Generała Kuklińskiego Filip Frąckowiak powiedział, że wirtualna ekspozycja Muzeum Generała Kuklińskiego została poszerzona o elementy, których nie ma w "fizycznym" muzeum w Warszawie.

Piotr Zaremba: "Jack Strong" pozwolił mi zrozumieć Kuklińskiego

Na stronie internetowej generalkuklinski.com znajduje się zakładka "wirtualne muzeum" i przycisk "rozpocznij". Zwiedzający mogą poruszać się za pomocą myszki - przechodzić do kolejnych miejsc i przybliżać poszczególne eksponaty, które zostały przeniesione do sieci. Całość została osadzona w grafice 3D. Prace nad cyfrowym muzeum trwały około pół roku.

Dyrektor Izby Pamięci Generała Kuklińskiego Filip Frąckowiak i dyrektor Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak podczas prezentacji wirtualnego Muzeum Generała Kuklińskiego w siedzibie AAN w Warszawie; fot. PAP/Wojciech Olkuśnik

Ryszard Kukliński (1930-2004) był pułkownikiem Wojska Polskiego i jednocześnie amerykańskim agentem CIA działającym pod pseudonimem "Jack Strong". W latach 70. zdobył i przekazał USA supertajne plany strategiczne agresji ZSRR na Europę Zachodnią. Według niektórych historyków jego działania uchroniły świat przed wybuchem III wojny światowej. Przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce został ewakuowany na Zachód.

Płk Ryszard Kukliński. Ucieczka przed dekonspiracją

Za konspirację przeciwko ZSRR i złamanie PRL-owskiej przysięgi wojskowej w 1984 roku został skazany wyrokiem zaocznym na karę śmierci. W 2016 roku prezydent Andrzej Duda mianował pośmiertnie Ryszarda Kuklińskiego na stopień generała brygady.

 IAR/mc