Historia

"Grzybek", romantyzm i "Król elfów". 227. rocznica urodzin Franza Schuberta

Ostatnia aktualizacja: 31.01.2024 05:40
Był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli romantyzmu w muzyce, autorem wielu symfonii, mszy i miniatur fortepianowych. Zasłynął jednak przede wszystkim jako twórca licznych pieśni, w tym między innymi "Króla elfów" i "Pstrąga". 31 stycznia 1797 roku urodził się kompozytor Franz Schubert. 
Franz Schubert na obrazie autorstwa Wilhelma Augusta Riedera (1875)
Franz Schubert na obrazie autorstwa Wilhelma Augusta Riedera (1875) Foto: Wikipedia/domena publiczna

Uczeń Salieriego, wielbiciel Goethego 

Przyszedł na świat w miasteczku Himmelpfortgrund, które obecnie jest jedną z dzielnic Wiednia. Kontakt z muzyką miał już od najmłodszych lat - ojciec Franz Theodor Schubert uczył go gry na skrzypcach, a starszy brat Ignaz na fortepianie. Tajniki harmonii oraz gry na organach poznał natomiast dzięki miejscowemu organiście Michaelowi Holzerowi.

Posłuchaj
16:53 Dwójka Filharmonia Dwójki 21.10.2017.mp3 Pianista Bartosz Bednarczyk i skrzypek Jakub Jakowicz omawiają twórczość Franza Schuberta. Audycja Beaty Stylińskiej "Filharmonia Dwójki". (PR, 20.10.2017)

Przełom w jego artystycznej edukacji przyszedł jednak w 1808 roku. Młody Schubert otrzymał wówczas stypendium, które zapewniło mu miejsce w nadwornym chórze chłopięcym, a także umożliwiło podjęcie nauki w szkole pijarskiej w Wiedniu. Tam kształcił się pod okiem kompozytora Antonia Salieriego, będącego wówczas u szczytu sławy. Już wtedy Schubert zaczął tworzyć swoje pierwsze kompozycje - w 1813 roku ukończył I Symfonię D-dur, a następnie operę "Des Teufels Lustschloss" (niem. "Pałac rozkoszy diabła").

Posłuchaj
63:40 płytowy tryb ok.mp3 Płytowy Trybunał Dwójki w składzie: Dorota Kozińska, Dagna Sadkowska i Piotr Kamiński słucha nagrań Kwartetu G-dur D 887 op. 161 Franza Schuberta. Audycja Jacka Hawryluka z cyklu "Kto słucha, nie błądzi". (PR, 8.11.2014)

Z nauki ostatecznie zrezygnował w 1814 roku i przez kolejne cztery lata pracował jako asystent w szkole zarządzanej przez swojego ojca. Wówczas po raz pierwszy zetknął się z twórczością poety, prekursora romantyzmu Johanna Wolfganga Goethego, którego dzieła znacząco wpłynęły na artystyczny rozwój kompozytora. "Faust" zainspirował młodego Schuberta do napisania w 1814 roku słynnej pieśni "Małgorzata przy kołowrotku", której data powstania jest uważana przez niektórych badaczy za symboliczny początek romantyzmu w muzyce. 

"Pstrąg", "Karzeł" i "Król elfów"

Pieśń była zresztą gatunkiem, który kompozytor najbardziej sobie upodobał. Stworzył ich ponad sześćset, w tym między innymi "Króla elfów" (1815 rok, alternatywna nazwa: "Król olch"), "Polną różyczkę" (1815) oraz "Pstrąga" (1817). Schubert - inspirując się tradycyjnymi, ludowymi pieśniami austriackimi - układał melodie do fragmentów dzieł takich poetów jak Goethe, Heinrich Heine czy Friedrich Schiller. W swoich utworach najchętniej odwoływał się do tematyki związanej z naturą, fantastyką i baśniowością. W "Pstrągu" - posługując się wierszem niemieckiego poety Christiana F.D. Schubarta - pokazał losy żyjącej w potoku ryby. W "Królu elfów" natomiast - korzystając z tekstu ballady Goethego - przedstawił ojca, który pędzi konno przez las wieczorową porą, aby uratować życie swojemu choremu synowi. Dziecka nie udaje się jednak w porę dowieźć do domu - zostaje bowiem zabrane przez nadprzyrodzoną istotę, czyli tytułowego króla elfów.

Schubert dużą wagę przykładał do wiernego oddania klimatu panującego w pieśni - w "Małgorzacie" można usłyszeć akompaniament fortepianowy imitujący pracę kołowrotka, w "Królu olch" tętent koni, a w "Pstrągu" chlupot wody.

Kompozytor tworzył także liczne utwory fortepianowe (w tym Fantazję C-dur "Wędrowiec" z 1822 roku), msze (między innymi Mszę Nr 2 G-dur z 1815 roku i "Niemiecką Mszę za zmarłych" z 1818 roku), a także symfonie, z których warto wymienić chociażby IV Symfonię c-moll "Tragiczną" (1816), IX Symfonię C-dur "Wielką" (1821) i VIII Symfonię h-moll "Niedokończoną" (1822).

Posłuchaj
121:08 2021_01_23 17_00_00_PR2_Kto_slucha_nie_bladzi_czyli_Plytowy_Trybunal_Dwojki.mp3 VIII Symfonia "Wielka" i jej najlepsze wykonanie. Audycja Jacka Hawryluka "Kto słucha nie błądzi, czyli Płytowy Trybunał Dwójki". (PR, 23.01.2021)
 
41:16 2021_07_12 12_06_55_PR2_Plyta_na_lato.mp3 Symfonia "Niedokończona" Schuberta. Audycja Róży Świątczyńskiej z cyklu "Płyta na Lato". (PR, 12.07.2021)
  
37:36 2021_07_30 12_08_54_PR2_Plyta_na_lato.mp3 Franz Schubert i jego II oraz III Symfonia w wykonaniu szwajcarskiej orkiestry Kammerorchester Basel. Audycja Klaudii Baranowskiej z cyklu "Płyta na lato". (PR, 30.07.2021)
 

Schubertiady 

W 1818 roku Franz Schubert porzucił pracę nauczyciela i całkowicie poświęcił się muzyce. Pozbawiony stałego źródła dochodu był wspierany finansowo przez swoich licznych przyjaciół m.in. pisarza Franza Grillparzera, kompozytora Franza Lachnera i śpiewaka Johanna Michaela Vogla, który był zresztą pierwszym wykonawcą utworów Schuberta. Co ciekawe, z powodu niskiego wzrostu i korpulentnej figury bliscy często nazywali kompozytora "Grzybkiem" (niem. "Schwammerl"). 

Od lat 20. XIX wieku popularnym wydarzeniem artystycznym na mapie Wiednia były tak zwane Schubertiady, czyli spotkania towarzyskie organizowane w domach bogatych kupców i urzędników państwowych, podczas których wykonywano utwory kompozytora. I chociaż dzieła Schuberta były już wówczas znane w mieście, to jednak - z powodu braku odpowiednich koneksji - muzyk nie otrzymywał wielu propozycji koncertów. 

Franz Schubert zmarł 19 listopada 1828 roku. Międzynarodową sławę i uznanie uzyskał dopiero w latach 80. XIX wieku, gdy jego utwory po raz pierwszy ukazały się w druku. Twórczość muzyka inspirowała takich kompozytorów jak Johannes Brahms i Anton Bruckner.

jb

Czytaj także

Feliks Nowowiejski. Kompozytor hymnu numer dwa

Ostatnia aktualizacja: 18.01.2024 05:40
78 lat temu, 18 stycznia 1946 roku, zmarł wybitny kompozytor, dyrygent, organista i pedagog Feliks Nowowiejski. W powszechnej pamięci kojarzony jest głównie z autorstwem muzyki do wiersza Marii Konopnickiej - "Rota", uznawanego za nieoficjalny "drugi hymn Polski".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Igor Strawiński - od romantyzmu do XX wiecznej awangardy

Ostatnia aktualizacja: 17.06.2022 05:35
17 czerwca 1882 roku w Oranienbaumie pod Petersburgiem urodził się jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX wieku - Igor Strawiński. Był Rosjaninem o polskich korzeniach, jednym z głównych przedstawicieli modernizmu muzycznego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Krzesimir Dębski - kompozytor wszechstronny

Ostatnia aktualizacja: 26.10.2020 05:35
67 lat temu, 26 października 1953 roku w Wałbrzychu urodził się Krzesimir Dębski, kompozytor muzyki współczesnej i filmowej. Zasłynął zwłaszcza ścieżką dźwiękową do kilku dużych produkcji historycznych oraz chwytliwymi piosenkami do popularnych seriali telewizyjnych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Maria Szymanowska. Polska pianistka i kompozytorka, która podbiła Europę

Ostatnia aktualizacja: 14.12.2023 05:51
- Gdyby żyła w dzisiejszych czasach, być może nie zwrócilibyśmy na nią większej uwagi. Byłaby jedną z wielu kobiet żyjących zawodowo z muzyki. Ona jednak przyszła na świat ponad 200 lat temu w czasach, gdy czymś niewiarygodnym było, żeby kobieta mogła dokonywać własnych wyborów, niewspierana przez bogatego męża lub protektora - mówiła śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle na antenie Polskiego Radia. 
rozwiń zwiń