30 marca 1867 roku Rosja sprzedała Stanom Zjednoczonym za 7,2 mln dolarów Alaskę. 49. stanem USA została jednak dopiero 3 stycznia 1959 roku. Jej odkrycie zawdzięczamy śmiałej wyprawie dwóch żeglarzy: duńskiego badacza w służbie Rosji, Vitusa Beringa i Rosjanina Aleksieja Czirkowa. Ziemia, do której dotarli, wydawała się nieprzystępna i bezludna. Krajobraz był milczący i groźny, ale jednocześnie wspaniały. 

Przyczółek Rosji

Lipiec 1741 roku. Rosjanie zdobywają Alaskę. 126 lat później car Aleksander II sprzedaje ziemię Amerykanom. Traktat został podpisany po długich negocjacjach w nocy z 29 na 30 marca 1867 roku. Transakcję zawarł w imieniu Rosji baron Edward de Stoeckl, a w imieniu USA William Seward, który już dużo wcześniej zabiegał o zakup tych terenów. Dla rosyjskiego imperium, które miało Syberię, Alaska stanowiła zbędny balast, więc gdy trafił się kupiec, chętnie się jej pozbyli.

Ale bardzo szybko zaczęli żałować tej decyzji. W archiwalnej audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia na opak", historycy prof. Paweł Wieczorkiewicz i dr Janusz Osica zastanawiali się, jak potoczyłyby się losy Rosji, Ameryki i świata, gdyby do tej transakcji nie doszło. Być może Kalifornia zostałaby zasiedlona przez Rosjan?

W rękach Amerykanów

Amerykanie odkupili Alaskę za 7,2 mln dolarów, płacąc po 2 centy za akr. Ta decyzja była wówczas ostro krytykowana przez społeczeństwo amerykańskie; uważano, że to pieniądze wyrzucone w błoto. Padały argumenty, że to teren wiecznej zmarzliny. Zwolennicy transakcji podkreślali z kolei, jakie korzyści mogą płynąć z możliwości polowań oraz handlu futrami i skórami.

Senat Stanów Zjednoczonych ratyfikował zakup Alaski 9 kwietnia 1867 roku. Izba Reprezentantów zrobiła to dopiero 14 lipca 1868.

– Alaska przez lata była terenem zaniedbanym, długo bowiem trwała walka o ustanowienie tam jakiegokolwiek prawa – mówił w audycji Marii Szul "Alaska, największy stan Ameryki" z 1989 roku Paweł Kubalski, alpinista, uczestnik dwóch wypraw w góry Alaski. – Początkowo terytorium to znajdowało się pod zarządem wojsk lądowych, a potem było administrowane przez amerykańską Marynarkę Wojenną.

Jeden ze stanów

49. stanem Alaska stała się dopiero po II wojnie światowej, 3 stycznia 1958 roku. - Kiedy zmieniła właściciela, nikt nie pytał o zgodę Eskimosów, Aleutów i Indian - słyszymy w audycji - Nie podpisali oni nigdy żadnej umowy z Waszyngtonem, nie otrzymali rekompensaty za ziemię. Na szczęście nikt nie wpadł na pomysł, by wyznaczyć im rezerwaty. Rosjanie też nie podzielili się z nimi pieniędzmi, jakie otrzymali od Amerykanów. Tak więc zostali oni sprzedani, jak przysłowiowy "kot w worku". Jedyna spuścizna po poprzednim właścicielu to prawosławna religia, wyznawana do dziś przez 10% ludności.

Wieczna zmarzlina

– Jedną z alaskich osobliwości jest niebywały rozwój prywatnego lotnictwa – mówił gość Marii Szul. – Awionetki (przeważają samoloty typu Cessna) są praktycznie podstawowym środkiem komunikacji, wiele bowiem małych miejscowości jest odciętych od świata, nie prowadzą tam żadne drogi. Takim samolotem lata się, by odwiedzić znajomych oraz po zakupy.

Paweł Kubalski opowiadał w audycji historię budowy największej tutejszej drogi - Alasca Highway. Rozpoczęto ją w marcu 1942 roku. Prace prowadzono jednocześnie z dwóch stron. Pod koniec października droga była ukończona. To ogromne przedsięwzięcie, zwłaszcza że trasa biegła w większości w terenie wiecznej zmarzliny, przez tundry, lasy i bagna. Autostrada ma ok. 2457 km długości, z tego 1/5 przebiega przez terytorium Alaski; pozostała część drogi prowadzi przez Kanadę.

bs

Gamal Abdel Naser (ur. 15.01.1918 r., zm. 28.09.1970 r.) egipski oficer i polityk, w 1952 roku uczestniczył w lipcowym zamachu stanu i obaleniu króla Faruka. Z ramienia Rady Rewolucyjnej pełnił funkcję głównodowodzącego armią, wicepremiera, a następnie - od 25 lutego 1954 - premiera, i w końcu prezydenta Egiptu. Znacjonalizował Kanał Sueski. Jego polityka doprowadziła do wybuchu "wojny sześciodniowej" z Izraelem.

Zjednoczyć świat arabski

Naser ugruntowywał swoją pozycję jako przywódca krajów arabskich. 1 lutego 1958 roku doszło do powstania Zjednoczonej Republiki Arabskiej, którą utworzyły trzy państwa: Egipt, Syria i Jemen. 5 lutego 1958 roku Gamal Abdel Naser został mianowany jej prezydentem. Utworzenie Zjednoczonej Republiki Arabskiej miało być wkładem w szeroki ruch ideowo-polityczny, który zakładał jednoczenie się świata arabskiego. Naser widział się w roli promotora tego procesu.

Unia ta w pewnym sensie polegała na wyrównywaniu różnic pomiędzy bogatszą Syrią i biedniejszym Egiptem. Podobnie jak wiele innych związków arabskich, nie przetrwała zbyt długo, istniała około 3,5 roku. Jednak Egipt pod tą nazwą funkcjonował do końca życia Nasera i dopiero jego następca prezydent Anwar Sadat zmienił ją na Arabską Republikę Egiptu.

Chciał połączyć socjalizm z Koranem

Naser usiłował dostosować ustrój państwa do wzorów realnego socjalizmu. Otrzymał wsparcie krajów obozu radzieckiego. Wprowadził system monopartyjny z rządzącą Arabską Unią Socjalistyczną. Dążył do nacjonalizacji i stworzenia sektora publicznego w gospodarce. Państwo przejęło kontrolę nad bankami, towarzystwem ubezpieczeniowym, firmami przemysłowymi, handlowymi i transportowymi.

Realizowanie tez socjalistycznych przez Nasera było próbą dopasowania obcej ideologii do świata muzułmańskiego, do zupełnie innych warunków społeczno-ekonomicznych.

Wojna sześciodniowa

W 1967 roku działania Nasera doprowadziły do wojny z Izraelem. Bezpośrednią przyczyną był rozkaz zamknięcia cieśniny Tirańskiej, co zablokowało dostęp do izraelskiego portu Eilad. Wojna sześciodniowa zakończyła się dotkliwą klęską Egiptu. Prezydent podał się wtedy do dymisji, co wywołało masowe demonstracje jego zwolenników, więc ostatecznie postanowił on pozostać na swoim stanowisku.

Gamal Abdel Naser zmarł nagle 28 września 1970 roku na zawał serca. - Naser odegrał wybitną rolę zarówno w Egipcie, w polityce arabskiej, jak i w polityce ruchu krajów niezaangażowanych. Na pewno należy do galerii najwybitniejszych polityków XX stulecia - mówił historyk prof. Marek Malinowski.

mk

Jean-Bédel Bokassa – ostatni imperator poprzedniego stulecia. To właśnie jemu poświęcił w grudniu 1996 r. jeden ze swych cyklicznych programów Sławomir Szof. - Człowiek budzący na przemian trwogę i uśmiech, pogardę i zażenowanie - mówił autor.
Despota i tyran, który bez wahania zabijał swych przeciwników politycznych. Miał dziewięć żon i trzydzieścioro dzieci. Swój kraj potraktował jak prywatny folwark, a wszystko to przez kilka lat robił z przyzwoleniem możnych tego świata, zwłaszcza przywódców francuskich.
Po jego koronacji w 1977 roku na cesarza Cesarstwa Środkowoafrykańskiego zaczęły się gwałtowne manifestacje, protestowali nawet uczniowie szkół, których Bokassa zmuszał do chodzenia w jednakowych mundurkach, produkowanych w jego fabrykach.
– Studenci i uczniowie zostali potraktowani w bestialski sposób – komentował prof. Malinowski. – 17 kwietnia 1979 roku zamordowano ponad 100 z nich. Bokassa wyjaśnił, zresztą cynicznie, że zamęczeni w okrutni sposób młodzi ludzie zostali ukarani za obrazę majestatu cesarza.
Marzył, aby zostać duchownym
Bokassa urodził się 22 lutego 1921 r. w Bobangi na terenie ówczesnej francuskiej Afryki Równikowej. Jego rodzice byli biednymi rolnikami, a matka zmarła, gdy miał 6 lat. - Jego biografowie twierdzą, że ten fakt pozostawił trwały ślad w psychice późniejszego cesarza - stwierdził prof. Malinowski. - Po zdobyciu władzy demonstrował niepohamowaną żądzę dóbr materialnych.
Na pewno zaskakiwać może fakt, że Bokassa chciał zostać duchownym, uczęszczał do francuskich szkół misyjnych, ale te plany pokrzyżowała II wojna światowa. Rozpoczął wtedy służbę w armii francuskiej. Pozostawał w niej aż do 1960 r. Wyróżnił się wielką odwagą i poświęceniem. Uczestniczył też w wojnie w Indochinach. Otrzymał za to najwyższe francuskie odznaczenia. Stał się też zdecydowanym frankofilem. Nigdy tego nie ukrywał.
- Kiedy zmarł prezydent Charles de Gaulle, na jego pogrzeb przybyli wszyscy przywódcy krajów frankofońskich – opowiadał prof.. Marek Malinowski. - W pewnym momencie, kiedy składano trumnę z ciałem prezydenta do grobu, Bokassa nie patrząc na zgromadzony tłum i wiszące na nim ordery, padł na ziemię, krzycząc: ”Papa, papa!” i zaczął łkać. Wielu dziennikarzy uważało, że to jest rodzaj przedstawienia, ale ja myślę, że to było szczere, ponieważ on nie wyobrażał sobie funkcjonowania jako przywódca bez pomocy Francji - dodał afrykanista. Na safari przyjeżdżał do niego także następny prezydent Valéry Giscard d'Estaing.
Za zasługi dla Francji
Francuzi odwdzięczali mu się jak mogli. Po uzyskaniu niepodległości i powołaniu Republiki Środkowoafrykańskiej, Bokassa jako pierwszy Afrykanin stanął na czele armii. W sylwestra 1966 r. dokonał zamachu stanu, powołał w miejsce władz cywilnych Wojskową Radę Rewolucyjną pod swoim przewodnictwem, wkrótce też objął urząd prezydenta. Oskarżył, co z perspektywy czasu i tego, co mu udowodniono, swego przewodnika o sprawowanie rządów dyktatorskich.
Bokassa był znany ze swych nieprawdopodobnych ekstrawagancji, nie tylko politycznych. – W pewnym momencie uznał, że członkami, jedynej istniejącej w kraju partii MESAN, są wszyscy mieszkańcy Republiki Środkowoafrykańskiej bez względu na wiek, również niemowlęta. - Został ustanowiony światowy rekord, nie do pobicia - skomentował gość audycji.
Tyran i despota
- Najbardziej spektakularnym, w mniemaniu Bokassy, posunięciem, o czym pisała prasa światowa, była decyzja podjęta w ramach ogólnonarodowej sanacji, o karaniu złodziei. Przewidywała ona obcinanie rąk i uszu za akty kradzieży, a w wypadku recydywy, publiczne biczowanie. Tej ostatniej karze poddano ok. 50 osób, spośród których 3 osoby zmarły na skutek otrzymanych razów - mówił prof. Malinowski.
Kiedy Kurt Waldheim, stojący na czele ONZ złożył oficjalny protest przeciwko takim praktykom, Bokassa nazwał go ”kolonialistą i rajfurem”.
Koronacja za 25 mln dolarów
4 grudnia 1976 r. Jean-Bédel Bokassa uznał, że najbardziej właściwym ustrojem dla rządzonego przez siebie kraju będzie monarchia. Ogłosił wtedy, że Republika Środkowoafrykańska zostanie cesarstwem, ale dopiero rok później koronował się na cesarza.
Uroczystość nawiązywała stylem do koronacji Napoleona I w 1804 r. Kosztowała 25 mln dolarów. – I nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że to stanowiło 1/5 rocznych dochodów państwa - stwierdził gość programu. - Przyjęcie trwało 5 dni. W koronie znajdowało się ok. 2 tys. brylantów.
W uroczystości brało udział ok. 3,5 tysiąca gości z całego świata, w tym z Francji, Wlk. Brytanii. - Nikt nie zwracał uwagi na bezmiar ekstrawagancji? - pytał autor audycji. - Świat udawał, że nie ma problemu, że stanowi to pewien koloryt lokalny – odpowiedział afrykanista.
W rok po koronacji zaczęły się manifestacje, protestowali nawet uczniowie szkół, których Bokassa zmuszał do chodzenia w jednakowych mundurkach, produkowanych w jego fabrykach.
– Studenci i uczniowie zostali potraktowani w bestialski sposób – komentował prof. Malinowski. – Zamordowano ponad 100 osób. Bokassa wyjaśnił, zresztą cynicznie, że zostali oni ukarani za obrazę majestatu cesarza.
Życie na wygnaniu
Za jego rządów korupcja i nepotyzm osiągnęły niewyobrażalne rozmiary. Francuzi zaczęli w końcu dostrzegać też bestialstwo cesarza. We wrześniu 1979 r. doprowadzili w Republice Środkowoafrykańskiej do bezkrwawego zamachu stanu. Sam Bokassa był wtedy z wizytą w Libii u swego wielkiego przyjaciela Muamara Kadafiego.
Wygnany z kraju, początkowo nie uzyskał zgody na wjazd do Francji, osiadł na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Potem jednak zamieszkał w jednym ze swoich licznych pałaców na południu Francji. Przebywał tu do 1986r. Sąd Najwyższy w Wlk. Brytanii w 1980 r. skazał go zaocznie na karę śmierci. Zarzucono mu: ludobójstwo, korupcję i kanibalizm.
W 1986 r. Bokassa nagle powrócił do swego kraju, został aresztowany, wytoczono mu proces. Skazano na karę śmierci, ale nigdy tego wyroku nie wykonano. Zmarł 3 listopada 1996 r. w Bangi.
bs/mk