Jak informuje agencja Regnum - w Moskwie ukazała się publikacja Olega Mozochina zatytułowana "Biuro Polityczne i proces Berii", w której znajdują się między innymi niepublikowane do tej pory dokumenty z procesu byłego szefa NKWD Ławrentija Berii.

Oleg Mazochin zamieścił w swojej książce raport Prokuratora Generalnego Związku Radzieckiego Romana Rudenki na temat trwającego latem 1953 roku procesu Berii.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia o Katyniu >>>

Dokument adresowany był do sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii ZSRR Georgija Malenkowa. Szczególnie istotne są dwa dokumenty dotyczące rozstrzelania na rozkaz władz radzieckich wiosną 1940 roku w Katyniu i innych obozach na terenie Związku Radzieckiego polskich jeńców wojennych.

Jeden z dokumentów datowany jest 17 lipca 1953 roku i zawiera fragment sprawozdania amerykańskiej komisji, która badała okoliczności zbrodni katyńskiej. W sprawozdaniu przytacza się zeznania polskiego oficera, który miał być w 1940 roku świadkiem rozmowy generała Zygmunta Berlinga z ówczesnym szefem NKWD Ławrentijem Berią. Z zapisów opublikowanych w książce Mozochina wynika, że generał Berling miał zapytać w październiku 1940 roku dlaczego władze radzieckie nie werbują oficerów do tworzącej się na terytorium ZSRR polskiej armii spośród żołnierzy przetrzymywanych w obozach jenieckich w Kozielsku i Starobielsku. Beria miał odpowiedzieć enigmatycznie, że w tej sprawie popełniony został "duży błąd”.

W innym fragmencie pojawia się stwierdzenie, że ówcześnie pułkownik Berling rozmawiając z Berią o utworzeniu dywizji pancernej domagał się aby na jej czele stanęli oficerowie więzieni w obozach w Kozielsku i Starobielsku.

Szef NKWD miał trzykrotnie powtórzyć "popełniliśmy wielki błąd".

Śledztwo katyńskie

Przez ponad 50 lat władze Związku Radzieckiego odrzucały odpowiedzialność za zbrodnię katyńską składając winę na hitlerowców. Przekłamywano nawet datę zbrodni twierdząc, że morderstwa miały miejsce w 1941 roku. Dopiero w 1990 roku wszczęto śledztwo w tej sprawie. Trwało ono 14 lat i w 2004 roku zostało umorzone przez prokuraturę wojskową a wszystkie dokumenty utajniono. Prokuratorzy stwierdzili, że zbrodniarze już nie żyją więc nie ma kogo pociągnąć do odpowiedzialności. Śledztwo nie zostało wznowione do dziś.

Jednak w maju 2010 roku prezydent Dmitrij Miedwiediew rozpoczął proces odtajniania akt katyńskich i przekazywania ich stronie polskiej. Jesienią 2010 roku Duma Państwowa uznała oficjalnie odpowiedzialność Józefa Stalina i ówczesnego radzieckiego kierownictwa za zamordowanie polskich oficerów. W 2011 roku kremlowscy prawnicy rozpoczęli prace nad zmianami w rosyjskim prawie, które mają umożliwić rehabilitację ofiar katyńskiej zbrodni. Wiosną 1940 roku oprawcy z NKWD zamordowali prawie 25 tysięcy polskich jeńców wojennych.

Zobacz galerię - DZIEŃ NA ZDJĘCIACH >>>

to

29 lipca 1964 roku, zmarła Wanda Wasilewska. Sylwetkę przewodniczącej Związku Patriotów Polskich przedstawił w cyklu "Historia Polski" nadanym w październiku 2004 roku prof. Paweł Wieczorkiewicz.

"Prawdziwi patrioci"

- Na zajętych przez Sowietów obszarach skupiła się śmietanka niedobitych polskich komunistów, w tym postacie tej miary, co Jakub Berman, Jan Turlejski, Wanda Wasilewska, Bolesław Bierut, Jerzy Borejsza, Paweł Finder, Jan Krasicki, Alfred Lampe, Hilary Minc, Marceli Nowotko, Włodzimierz Sokorski, Aleksander Zawadzki i mniej wówczas znani: Gomułka, Kliszko, Moczar – mówił historyk. – Wymieniam te nazwiska, bo one "zajaśniały" potem w historii Polski niekoniecznie chlubnym blaskiem.

Rosjanie początkowo podchodzili z rezerwą do członków Komunistycznej Partii Polski. - Ciążył na nich zarzut agenturalności – słyszymy w komentarzu. - W związku z tym w pierwszej chwili nie dopuszczano ich do wysokich stanowisk.

Pisał o tym we wspomnieniach Władysław Gomułka: "Komuniści czuli się wtedy na ziemiach Ukrainy i Białorusi Zachodniej jako ludzie zagubieni, pozbawieni własnego kompasu politycznego, który pasowałby do wyznawanych przez nich idei socjalizmu".

Wanda Wasilewska – Polka, która wybrała ZSRR

Największą rolę w tym środowisku odegrała Wanda Wasilewska. - Osoba wyzbyta wszelkich kompleksów i zahamowań, wynikających nie tylko z przynależności do kultury polskiej, ale nawet z osobistej przyzwoitości – mówił prof. Wieczorkiewicz.

Córka Leona Wasilewskiego, wybitnego działacza socjalistycznego, pierwszego ministra spraw zagranicznych RP i bliskiego przyjaciela marszałka Józefa Piłsudskiego. Dla Zygmunta Berlinga, który stykał się z nią wielokrotnie – przystojna, choć raczej zaniedbana niż schludna, dla innych: "pozbawiona powabów, twarda, sucha, grubo kostna kobieta o szerokiej, płaskiej twarzy, wybitnie łasa na mężczyzn".

Wasilewska była autorką książek, pełnych propagandowych frazesów, w których opisywała Polskę, rysując w nich obraz kraju całkowicie nieprzystający do rzeczywistości.

- Wpadła w oko Stalinowi i to spowodowało, że zyskała od razu wyjątkową pozycję – mówił prof. Wieczorkiewicz.

ZPP – narzędzie Stalina

Związek Patriotów Polskich pełną działalność rozwinął po zerwaniu przez władze ZSRR w kwietniu 1943 roku stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie. We władzach związku dominowali komuniści. W maju 1943 roku uzgodnili ze Stalinem skład dowództwa polskiej dywizji w ZSRR, na której czele miał stanąć gen. Zygmunt Berling.

O początkach 1 Armii Wojska Polskiego utworzonej w Sielcach nad Oką pod wodzą gen. Zygmunta Berlinga opowiadała w 1953 roku na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Irena Born. - Pamiętam, że kiedy przyjechałam do obozu w Sielcach Hilary Minc paradował już w oficerskim mundurze z odznakami majora, Modzelewski był kapitanem, Sokorski podpułkownikiem. Szarż tych dorobili się w ciągu niespełna miesiąca - mówiła długoletnia aktywistka KPP w audycji z cyklu "Za kulisami bezpieki i partii".   

Komunistyczna wizja Polski

Powstanie ZPP oficjalnie ogłoszono na zjeździe organizacji w czerwcu 1943 roku. Na jego czele stanęła Wanda Wasilewska. W Zarządzie Głównym znaleźli się m.in.: Włodzimierz Sokorski, późniejszy minister kultury i sztuki i wieloletni przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji (1956–1972) oraz Zygmunt Berling. W deklaracji założycielskiej "polscy patrioci" jednoznacznie potępili Rząd RP na uchodźstwie, na czele którego stał gen. Władysław Sikorski, jako działający na szkodę "bloku anglo-radziecko-amerykańskiego".

W lipcu 1944 roku Zarząd Główny ZPP formalnie podporządkował się Krajowej Radzie Narodowej i uczestniczył w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

Posłuchaj, kim byli ludzie, którzy tworzyli ZPP oraz 1 Armię WP pod dowództwem gen. Zygmunta Berlinga.

Likwidacja obozu w Kozielsku rozpoczęła się 3 kwietnia 1940. Tego dnia zabrano do transportu pierwszą grupę ok. 300 jeńców. Podobny los spotkał Polaków przetrzymywanych w obozach w Starobielsku i Ostaszkowie. Był to początek masowych egzekucji polskich jeńców wojennych, przeprowadzonych przez NKWD.

Prof. Stanisław Swianiewicz – świadek zbrodni

Prof. Stanisław Swianiewicz został zabrany z obozu w Kozielsku 29 kwietnia 1940 roku. O tym, co przeżył opowiadał w audycji Tadeusza Katelbacha "Zbrodnia w Katyniu" w grudniu 1961 roku na antenie Rozgłośni Polskiej RWE.

- Los zdarzył, że jestem jedynym polskim oficerem, który odbył drogę z transportem z Kozielska do stacji kolejowej Gniazdowo, w pobliżu Katynia - powiedział. - W dniu 30 kwietnia 1940 roku, byłem w pobliżu tego miejsca kaźni, chociaż wówczas nie wiedziałem, co się tam działo.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Naoczny świadek bestialstwa funkcjonariuszy NKWD wspominał:

- Mnie wezwano 29 kwietnia. Po odseparowaniu nas w oddzielnym budynku dano nam na drogę nieco chleba i śledzi oraz przekazano nowemu zespołowi konwojentów, którzy przeprowadzili bardzo dokładną rewizję, odbierając wszystkie ostre przedmioty, po czym przewożono nas ciężarówkami do przejazdu kolejowego w pobliżu stacji, gdzie na bocznicy czekało na nas sześć wagonów więziennych, do których nas załadowano po 14 ludzi do przedziału.

Wywożeni w niewiadomym celu

Pociąg w pewnym momencie się zatrzymał. Prof. Swianiewicz został odseparowany od reszty żołnierzy. Przez niewielki otwór w wagonie, do którego go wsadzono obserwował całą sytuację. W pewnym momencie zobaczył autobus z zamalowanymi oknami. Podjeżdżał pod wagon, zabierał polskich jeńców i odjeżdżał w nieznanym kierunku. Po pół godzinie wracał i operacja się powtarzała.

- Zastanawiałem się nad tym, na czym ta operacja polegała - opowiadał. - Było dla mnie jasne, że miejsce, do którego wożono moich kolegów znajdowało się gdzieś niedaleko, prawdopodobnie w odległości kilku kilometrów. Dlaczego w ten piękny, wiosenny dzień nie kazano im maszerować, jak zwykle to czyniono przy transportach do poprzednich miejscowości? Dlaczego te nadzwyczajne środki ostrożności, dlaczego bagnety na karabinach eskorty. Na to pytanie nie miałem odpowiedzi, lecz wówczas wśród blasków owego wiosennego dnia nie przyszło mi do głowy, że przecież to może być egzekucja – mówił Swianiewicz.

Ofiary ze Starobielska

Obóz starobielski był najmniej liczny. Łącznie zgromadzono tam ok. 4 tys. polskich jeńców. Było wśród nich kilkuset lotników, wielu pracowników wojskowych instytucji badawczych, a także spora grupa duchownych-kapelanów różnych wyznań. Wśród oficerów rezerwy znajdowało się kilkunastu profesorów i docentów wyższych uczelni, 400 lekarzy, po kilkuset prawników, inżynierów i nauczycieli, wielu literatów, dziennikarzy, działaczy stronnictw politycznych i organizacji społecznych.

W momencie likwidacji, w kwietniu 1940 roku, w starobielskim obozie przebywało ośmiu generałów, a wśród nich m.in.: Stanisław Haller, Leon Bilewicz, Kazimierz Orlik-Łukowski, Piotr Skuratowicz.

Mord na polskich jeńcach w ZSRR był precyzyjnie zaplanowany i skrupulatnie przeprowadzony. Pozbawił Polskę niemal połowy jej przedwojennego korpusu oficerskiego. Bezlitośnie zgładzono najbardziej patriotyczną i oddaną Polsce rzeszę ludzi. A następnie, gdy zbrodnia została odkryta, cynicznie - mimo oczywistych dowodów winy - przerzucono winę na innego agresora - Niemców.

Ocalony z Ostaszkowa

Losy Stefana Suchego, który jako młody policjant trafił pod koniec 1939 roku do obozu w Ostaszkowie, przedstawiła w audycji dokumentalnej, nadanej w grudniu 1990 roku, Barbara Grębecka. Dotarła do jego córki – Joanny Kozioł.
 
Stefan Suchy pochodził z Ropczyc. Cudem przeżył. Wraz z kolegą uciekł z transportu. Często przypominał dramatyczne zdarzenia sprzed lat, ale nigdy nie pozwolił się nagrać. Córka zrobiła to podstępem. W audycji słyszymy te nagrane z ukrycia wspomnienia.
 
- Ojciec zatrudnił się jako kucharz – mówiła Joanna Kozioł. - Przypuszczał, że to się dobrze nie skończy, był cały czas w strachu, szczególnie że były takie straszne przesłuchania. Co można było chcieć od policjanta, który przepracował w służbie zaledwie miesiąc. Ojciec miał dwadzieścia kilka lat wtedy. Losy tych policjantów były okropne i w ogóle tych wszystkich ludzi aresztowanych na wschodzie po wkroczeniu Sowietów do Polski w 1939 roku.

W godzinach rannych, w każdym z bloków funkcjonariusze NKWD wyczytywali nazwiska osób, które tego dnia miały opuścić obóz w Ostaszkowie. Na spakowanie się dawano więźniom pół godziny, po czym odjeżdżających grupowano w sali kinowej urządzonej w dawno nieczynnej cerkwi. Potem, innymi drzwiami wyprowadzano ich na plac przed cerkwią, na którym pozostałym jeńcom nie wolno było w tym czasie przebywać.

Stefan Suchy wyskoczył z transportu koło Dawidowa. Był z nim jeszcze jeden więzień.
- Wyskoczyłem i leżałem pod nasypem – mówił. - Najgorsze było to czekanie. Czekałem na strzał, czekałem na śmierć.

Posłuchaj wspomnień świadków zbrodni dokonanej na polskich jeńcach wojennych z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

bs