Podkarpackie: kwiaty i znicze w miejscu zbrodni oraz na grobie rodziny Ulmów

Kilkanaście godzin wcześniej, w sobotę na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu w Jagielle-Niechciałkach k. Przeworska, Szpytma oddał hołd żydowskim ofiarom niemieckiego mordu.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia w Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów

- Dokładnie o tej godzinie i w tym miejscu 24 marca 1944 roku niemieccy żandarmi rozstrzelali ośmioro Żydów z rodzin Goldmanów, Didnerów i Grenfeldów oraz ukrywających ich: 44-letniego Józefa Ulmę i będącą w zaawansowanej ciąży jego 32-letnią żonę Wiktorię. Zamordowawszy rodziców, Niemcy zabili także szóstkę dzieci Ulmów. Najstarsza z rodzeństwa Stasia miała osiem lat, najmłodsza Marysia niespełna półtora roku – powiedział PAP wiceprezes IPN. 

"Hołd dla wszystkich Polaków ratujących Żydów"

Przypomniał, że "data zbrodni na rodzinie Ulmów i ukrywanych przez nich Żydów od ubiegłego roku obchodzona jest jako Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów" i dlatego postanowił "rozpocząć jego obchody od uczczenia miejsc z nimi związanych". - Te miejsca są ważne dla mnie także z bardzo osobistych względów - Wiktoria Ulma była siostrą mojej babci i matką chrzestną mojego taty - dodał Szpytma. 

Zaznaczył, że "w tym roku Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów obchodzimy go po raz drugi". - Ten Dzień ma być wyrazem hołdu dla tych wszystkich Polaków, którzy w tragicznym okresie okupacji niemieckiej, mimo grożącej kary śmierci, zdecydowali się pomóc współobywatelom narodowości żydowskiej – mówił wiceprezes IPN.

W niewielkim domu Ulmów przez kilkanaście miesięcy ukrywali się handlarz bydłem z Łańcuta Saul Goldman z czterema nieznanymi z imienia synami oraz dwie córki i wnuczka Chaima Goldmana z Markowej. Jedna z córek Goldmana, która zginęła z nieznaną z imienia swoją córeczką nazywała się Lea Didner, a jej siostra Gienia (używająca także imienia Gołda) Gruenfeld. 

Ciała Didnerów, Gruenfeldów i Goldmanów na cmentarz w Jagielle-Niechciałkach przeniesiono w 1947 r. 

Józef Ulma urodził się w 1900 r. Był znanym w okolicy utalentowanym sadownikiem, hodował też pszczoły i jedwabniki. Zarazem był społecznikiem, bibliotekarzem i działaczem katolickim. Był również członkiem ZMW RP "Wici", w tym przewodniczącym komisji wychowania rolniczego przy powiatowym zarządzie tej organizacji. Jego wielką pasją było fotografowanie. 

Młodsza o 12 lat żona Wiktoria zajmowała się domem i dziećmi. W liczącej ok. 4,5 tys. mieszkańców Markowej Ulmowie nie byli jedyną rodziną, która ukrywała Żydów. 21 innych Żydów przeżyło okupację w sześciu chłopskich domach. Przed II wojną światową w Markowej mieszkało ok. 120 Żydów.

dn