Co mówi artykuł 4. i artykuł 5. NATO? Wyjaśniamy

We wtorek w wybuchu w Przewodowie zginęły dwie osoby. MSZ potwierdziło, że w powiecie hrubieszowskim (woj. lubelskie) spadł pocisk produkcji rosyjskiej. Po posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa Narodowego Polska podniosła gotowość bojową niektórych jednostek. Padła też zapowiedź złożenia wniosku o uruchomienie art. 4. Traktatu Północnoatlantyckiego.

Artykuł 4. NATO. Co to jest?

Artykuł 4. NATO przewiduje wspólne konsultacje wszystkich państw Sojuszu, jeśli - zdaniem któregokolwiek z krajów - zagrożona będzie jego integralność terytorialna lub zachodzą poważne przesłanki naruszenia bezpieczeństwa.

Jego pełna treść brzmi: "Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć, zdaniem którejkolwiek z nich, zagrożone będą integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron".

Formalnie każde państwo członkowskie może powołać się na ten artykuł. Jego uruchomienie powoduje szerokie konsultacje międzypaństwowe na najwyższych szczeblach - ministerialnych, rządowych lub prezydenckich. Aby uruchomić artykuł 4., trzeba złożyć odpowiedni wniosek do szefa NATO (jest nim obecnie Jens Stoltenberg). 

"Konsultacje wzmacniają polityczny wymiar NATO, dając państwom członkowskim możliwość wyrażania opinii i zaprezentowania oficjalnych stanowisk. Nadają również NATO aktywną rolę w dyplomacji prewencyjnej, zapewniając środki pomagające uniknąć konfliktu zbrojnego" - informuje Sojusz Północnoatlantycki na swojej stronie internetowej.

Artykuł 4. NATO. Dotychczasowe przykłady użycia

W historii NATO artykuł 4. wykorzystywany był do tej pory siedem razy. Najczęściej o międzynarodowe konsultacje prosiła Turcja (pięć razy). Po raz pierwszy stało się to w 2003 r. w związku z wojną w Iraku. Ostatni ich wniosek z 2021 r. dotyczył z kolei śmierci tureckiego żołnierza, który został zabity przez siły syryjskie.

Dwukrotnie o uruchomienie artykułu 4. wnioskowała też Polska. Za pierwszym razem - wraz z Litwą i Łotwą - dotyczyło to rosyjskiej agresji na Ukrainę z 2014 r. Drugi wniosek, z lutego 2022 r., pod którym również podpisały się państwa bałtyckie, odnosił się do ponownej inwazji Rosji na Ukrainę.

• Prezydent Andrzej Duda: nic nie wskazuje na intencjonalny atak na Polskę
• "USA potwierdzają żelazne zobowiązania sojusznicze". Szef BBN rozmawiał z ambasadorem Brzezinskim

Artykuł 5. NATO. Na czym polega?

Artykuł 5. NATO idzie dużo dalej niż artykuł 4. Można go w skrócie nazwać formułą "jeden za wszystkich, wszyscy za jednego". Na jego mocy atak na którekolwiek z państw członkowskich oznacza atak na wszystkie kraje natowskie.

"Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim, i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego" - brzmi artykuł 5. NATO.

Do tej pory artykuł 5. był użyty tylko raz, w ograniczonym zakresie. Stało się to po zamachach z 2001 r. na World Trade Center w Nowym Jorku.

Czym jest NATO? Od kiedy Polska należy do Sojuszu?

NATO jest międzynarodową organizacją polityczno-wojskową. Sojusz został utworzony w 1949 r. na mocy podpisanego przez 12 państw Traktatu Północnoatlantyckiego. W czasach zimnej wojny był on przeciwwagą dla agresywnej polityki ZSRR, a po 1991 r. pełni rolę stabilizacyjną.

Polska weszła do NATO 12 marca 1999 r., co było kolejnym symbolem uwolnienia się spod sowieckiego jarzma.

• "Poprzemy wniosek Polski o uruchomienie art. 4 traktatu NATO". Jasna deklaracja prezydenta Litwy
• Wybuch w Przewodowie. Joe Biden: mało prawdopodobne, by pocisk wystrzelono z Rosji

jp/pp/kor