Na przestrzeni kilkudziesięciu lat obecności w świecie literackim utrwalił się w pamięci wielu jako bajarz, piewca wielu narodów i kultur. Liczni zachłystywali się jego „czarnym humorem”, metaforami czy neologizmami.  Dla Polaków stał się symbolem  polsko-niemieckiego pojednania. Mimo zaangażowania politycznego (od wielu lat aktywnie wspiera socjaldemokratyczną partię SPD) przez kilkadziesiąt lat niewielu odważyło się kwestionować jego autorytet. Dziś jest już inaczej. Grass spadł z piedestału po ubiegłorocznym spóźnionym o blisko 60 lat wyznaniu, że służył w Waffen SS.

Posłuchaj: „Nie przeceniałbym epizodu służby Grassa w Waffen SS” - mówi krytyk literacki Stefan Chwin - mp3 (1,16 MB)

To, że Grass nie stracił sympatyków w Gdańsku, potwierdziły obchody jego jubileuszu w tym mieście (Grass świętował tam swoje urodziny w dniach od 4-6 października). Miasto przyjęło pisarza entuzjastycznie. Przygotowano szereg imprez na cześć Jubilata. Otworzyła je konferencja: „Günter Grass. Literatura – Sztuka – Polityka”, a w Muzeum Narodowym została otwarta wystawa pt. „Günter Grass, Albrecht Dürer, Ryszard Stryjec –  między symbolem a rzeczywistością”. Natomiast w Zielonej Bramie mieszkańcy Gdańska mogli oglądać ekspozycję najnowszych grafik i rzeźb podarowanych przez artystę miastu. Ważnym punktem programu była premiera spektaklu na motywach powieści „Blaszany bębenek” w adaptacji i reżyserii Adama Nalepy.

"Nie sądzę, żeby gdańszczanie mieli potrzebę, aby Gunter Grass błagał o przebaczenie" - mówi krytyk literacki, Stefan Chwin - mp3 (934,15 KB)

Uczestnicy gdańskich uroczystości chyba najbardziej czekali jednak na to, by noblista zabrał głos w sprawie swojej służby w Waffen-SS. Grass wyszedł naprzeciw oczekiwaniom odbiorców i  zorganizował specjalną konferencję prasową, podczas której  powiedział: „Tam (do Waffen-SS) poszedłem bez mojej woli. To było i tak dostatecznie straszne. Dopiero po wojnie zbrodnie Waffen-SS stały się dla mnie jasne i z roku na rok, przez dziesięciolecia, wzrastała ta moja wiedza. To jest hańba, którą będę nosił przez całe swoje życie. Nawet jeżeli ja sam nie byłem uwikłany w zbrodnicze działania wojenne, bo czas służby był za krótki” - powiedział Günter Grass. Dodał, że nie wierzy, aby usprawiedliwianie się czy przepraszanie za ukrywanie swej przynależności do Waffen-SS przyniosło jakikolwiek skutek. „Ważne jest, aby moje pokolenie (...) wyciągnęło konsekwencje z tej lekcji, jakiej udzieliło mi życie w młodości” – mówił Grass.

Posłuchaj: "Czytając Grassa, Polak może poczuć sie dumny ze swojej kultury" - mówi Tadeusz Dąbrowski -  mp3 (762,03 KB)

Mimo tego, że wyznanie Grassa można uznać za osobiste, wielu liczyło na to, że padnie słowo 'przepraszam'. Ono jednak nie padło. Według Tadeusza Dąbrowskiego, poety i krytyka literackiego, samo mówienie o hańbie, którą nosić będzie się przez całe życie znaczy o wiele więcej niż słowo ‘przepraszam’. „Nie liczyłem nawet, że z ust Grassa padnie to słowo” - dodaje Dąbrowski.

„To, czy Przy obieraniu cebuli pozwoli oczyścić się w jakikolwiek sposób Grassowi, uznaję za sprawę drugorzędną". Posłuchaj, co o autobiografii noblisty mówi Tadeusz Dąbrowski, poeta i krytyk - mp3 (1,49 MB)

Zastanawia blisko 60-letnie tuszowanie prawdy o sobie. Jeśli jednak wierzyć słowom Grassa, to, jak sam przyznał, do niego także ciągle powraca pytanie: „dlaczego milczałem” ? Jak powiedział w jednym z wywiadów, czytelnicy mogą sobie sami wyrobić zdanie na ten temat, czytając jego najnowszą książkę "Przy obieraniu cebuli".

Günter Grass urodził się 16 października 1927 roku w Gdańsku. Jego ojciec był właścicielem sklepu z towarami kolonialnymi na jednym z gdańskich przedmieść. Przed uzyskaniem matury edukację pisarza przerwała wojna. W wywiadzie dla Der Spiegel sam Grass pisał: „Jestem klasycznym samoukiem. Byłem niewykształconym czy też częściowo wykształconym młodym człowiekiem. W wieku lat piętnastu przestałem uczęszczać do szkoły i, kiedy po raz pierwszy zacząłem pracować nad dłuższym manuskryptem, nie miałem nawet opanowanej niemieckiej ortografii (…) Do wszystkiego, co wiem i czego potrzebuję, by móc żyć w zgodzie z samym sobą, doszedłem sam”- wyznał Grass.

Posłuchaj, co według Stefana Chwina budzi zastrzeżenia w twórczości Guntera Grassa  - mp3 (709,53 KB)

Wielką pasją Grassa było rzeźbiarstwo. Uczył się malarstwa i rysunku, zarabiając jednocześnie na życie jako jazzman w zespole Horsta Geldmachera. Za debiut literacki Grassa uznaje się 1956 rok. Wtedy właśnie wydawnictwo Luchterhand wydało jego tom wierszy „Zalety przepiórek”. Tomik ten nie wzbudził większego zainteresowania - do momentu wydania „Blaszanego bębenka” rozszedł się zaledwie w 700 egzemplarzach. Sławę Grass zyskał dopiero za sprawą tzw. Gdańskiej  trylogii: „Blaszanego bębenka” (1959), powieści „Kot i mysz” (1961) oraz  „Psie lata” (1963). Inne książki Guntera Grassa to m.in.: „Wróżby kumaka”, „Moje stulecie”, „Pełzanie rakiem”, „Plebejska próba powstania”, „Miejscowe znieczulenie” i „Z dziennika ślimaka”.

W latach 60. Grass uczestniczył aktywnie w życiu politycznym, m.in. w kampaniach wyborczych SPD, z niedawnego prowokatora i nihilisty przedzierzgając się w moralizatora, rzecznika rozsądku i umiarkowanych reform. Pisarz był wielokrotnie nagradzany, a najważniejszym wyróżnieniem jest Nagroda Nobla w dziedzinie literatury, którą otrzymał w 1999 roku.

Posłuchaj, czego w dniu urodzin Gunterowi Grassowi życzy Stefan Chwin - mp3 (283,53 KB)

Magdalena Zaliwska

Przeczytaj również: Grass świętuje w Gdańsku

Huczne obchody tego jubileuszu wzbudziły wiele kontrowersji. Dyskutowano, czy należy a taką pompą obchodzic urodziny osoby, która niedawno przyznała się do służby w Waffen-SS. Mimo wątpliwości w rodzinnym mieście noblisty odbył się szereg uroczystości, konferencje i wystawy. Z okazji urodzin Grass dał też Gdańskowi prezent: grafiki i rzeźby, bo grafikiem i rzeźbiarzem jest z wykształcenia.

Posłuchaj audycji Magdy Mikołajczuk poświęconej nobliście (Wieczór z Jedynką, Program I, 5.10.2007 - mp3; 19,46 MB)

Grass to pisarz zaangażowany politycznie – podkreślają komentatorzy. Uprawiający prozę, jakiej dzisiaj się już nie uprawia: jego styl jest kwiecisty, obrazowy. – Dzisiaj już w taki sposób się nie pisze - mówili zaproszeni do Jedynki goście.  – Grass lawiruje pomiędzy światem fantastycznym i rzeczywistym, z jednej strony silnie zakorzenia swoją narrację w faktach, a z drugiej – tworzy baśniowe opowieści.

Gdańsk jest dla Grassa tym, czym dla Joyce’a był Dublin – pisarz wprowadził go na stałe do światowej literatury. Warto dodać, że z wątków stworzonych przez Grassa czerpią obecnie gdańscy pisarze, między innymi Stefan Chwin i Paweł Huelle.

Poproszono mnie, abym napisał esej o twórczości Mistrza; człowieka, który już w odległych latach mego dzieciństwa był - jak mawiał Stanisław Grochowiak - „głową komety polskiej literatury”, który jest mi drogi niczym własny ojciec, i który jeszcze w czasach młodości mojego kochanego staruszka, stawiał pytania o sens życia ocalonego z pożogi, na próżno wołając o nauczyciela i mistrza.

Czterdzieści lat po wojnie, ja, ledwie wyrostek, z wypiekami na twarzy czytałem retoryczny apel sprzed wieków (jak to się wówczas wydawało), instynktownie czując, że wyraża on właściwie wszystko, o co dojrzewający człowiek śmie prosić:

niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności

Ćwierć wieku później, z nie starzejącym się i wciąż współcześnie brzmiącym Mistrzem w tle (jak on to robi?), pochylam się nad ekranem laptopa (ach, gdzie te czasy z białą kartą papieru!), usiłując uporządkować te formy niegdyś tak dobrze ułożone / posłuszne zawsze gotowe na przyjęcie / martwej materii poetyckiej, które przestraszone ogniem i zapachem krwi / wyłamały się i rozbiegły. Bez ustanku zastanawiam się, czy pisanie o poezji, która niczego nie tłumaczy / niczego nie wyjaśnia / niczego się nie wyrzeka / nie ogarnia sobą całości / nie spełnia nadziei, a w dodatku ma wiele zadań / którym nigdy nie podoła, nie jest z góry skazane na niepowodzenie, bezowocne, ….  śmieszne? A cóż powiedzieć o poecie, jeśli jest nim ten który pisze wiersze / i ten który wierszy nie pisze / (…) ten który zrzuca więzy / i ten który więzy sobie nakłada?

Czuję się jak nie opuszczający łóżka anty-bohater Kartoteki, pozbawiona głębszej myśli, wegetująca istota (Wyszedł z domu), prowadząca idiotyczną rozmowę na temat sztuki, w której sens nie wierzę (Grupa Laokoona) i bezsilnie przyglądająca się wszechobecnej destrukcji (Stara kobieta wysiaduje). Oto ja, wiecznie zbuntowany, siedzę teraz bezczynnie, widząc, iż nie mogę „poprawić” przeznaczenia, pokonać siebie w uczciwej walce, bez trudu pisząc gładki pean i w kilku słowach zawrzeć doskonałą esencję twórczości Tadeusza Różewicza! Utarło się przekonanie, że zajęcia artystyczne są przyjemne – konstatował Jan Lebenstein – One są koszmarne. Przyjemność zjawia się rzadko, na tym etapie, kiedy naprawdę się czuje, że to, co było w głowie, zmaterializowało się.

Wstaję, nerwowo chodzę po pokoju, na koniec sięgam po archaiczny tomik, wydany w roku mego urodzenia (Twarz trzecia, 1968), w którym Mistrz umieścił skromne Z życiorysu, naiwnie wierząc, iż twórczą pustkę rozwiążę, szafując kilkoma datami, suchymi faktami i uduchowioną analizą wybranych (według jakich kryteriów?) wierszy:

rok urodzenia
miejsce urodzenia
Radomsko 1921 (…)
pytasz o ważniejsze
wydarzenia daty
z mojego życia
spytaj o to innych

No tak, Mistrz zakpił ze mnie już na wstępie. Dał jasno do zrozumienia, iż to nie my kształtujemy swój życiorys, a przynajmniej nie w stopniu, w jakim sądzimy, lecz ten niezrozumiały świat, nieodgadnione siły zewnętrzne, koszmarne, osobiste katharsis i wszechobecna, dławiąca wszystko historia, kreślą nam los, narzucając sposób myślenia i przeżywania:

Ja w domu swoim
w dziesięć lat po wojnie
gdy nocą
słyszę kroki
wiersz przerywam
mam chwilę strachu
ciągle idą po mnie

Uświadamiam sobie, że nie tkwię w okopach i nie świszczą nade mną kule, nic mi nie jest dajcie / mi spokój z głową w dłoniach / tak siedzę i siedzę, a jednak me ciało przeszywa dreszcz, gdyż wiem, że Mistrz się nie myli. Historia (ekonomia, stosunki społeczne, nazwijcie to jak chcecie), ogranicza możliwość swobodnego wyboru, spisuje nasz życiorys wbrew woli i pragnieniom, odziera ze złudzeń i mistyfikacji. Rzeczywistość / którą oglądałem / przez brudną szybę / w poczekalni / ujrzałem / twarzą w twarz / słaby / odwróciłem się (…) / odwróciłem się / od złudzeń.

Wojna, która kształtowała pełen paradoksów światopogląd Mistrza, cenzuruje systemy filozoficzne, duchowe i estetyczne; jest zagładą dla uczciwych norm, kpi z górnolotnych ideałów, depcze piękne mity i szlachetne wzorce. Czyż nie gardzi nimi i nasza, poddana ustawicznemu recyclingowi rzeczywistość? Dzień / teraz trudniej nam przeżyć / niż naszym rodzicom / przerażenie i rozdarcie / chłeptanie życia gorączkowe. Rytm współczesnych przemian cywilizacyjnych wyraża chorobliwy pośpiech:

Prędzej jeść pić czytać żyć
kochać prędzej
dalej jechać lecieć
więcej szybciej mówić
szybciej żegnać odchodzić zostawiać
więcej słuchać patrzeć
oglądać dotykać wąchać
oglądać posiadać smakować
kochać być tu i tam
i gdzie jeszcze

Nasza rzeczywistość ulega dezintegracji, świat wraz z jego subtelnym doznaniem, kontemplacją, odwiecznymi rytuałami, rytmem pór roku, harmonią, bliskością, drugim człowiekiem - wymykają się z rąk; łapczywych, zachłannych rąk, które w czasie danym przodkom, muszą zdążyć uporać się z nadmiarem. Dusze zostały widocznie rozebrane / przez poprzednie pokolenia / i teraz trzeba żyć / jak kto może / płytko / prędzej, wystarczająco szybko, aby nie poddać się tej zmierzłej refleksji, która ciągle zmusza do podejmowania prób zrozumienia otaczającej rzeczywistości i która wymaga, abyśmy „cenny” czas trwonili na niepotrzebną sztukę czy literaturę. Umarli poeci / odchodzą szybciej / żywi / wyrzucają z siebie / w pośpiechu / nowe książki / jakby chcieli zapchać papierem / dziurę. Dzieła sztuki? Cóż, ostatecznie można je traktować jako turystyczną ciekawostkę, którą należy zobaczyć, aczkolwiek podane w nadmiarze męczą; są niemożliwe, natrętne, wymagają, nie dając nic w zamian (czyż nie tak?).

Za „ułatwienia” życia, za kolorowy, szalony karnawał radosnych obrazków, płacimy wysoką cenę:

w świetle lamp kopcących
człowiek był zadomowiony
mocniej w radości
głębiej w trosce
cienie rozchwiane
odchodziły rosły
słowa były cieplejsze
cichsze
dom kołysał się
odpływał z trumną i kołyską
w świetle lamp filujących
nieskończoność była skończona
czas był uchwytny
przestrzeń zamknięta
w czterech ścianach

[----- Podzial strony -----]

Chaos, tandeta, niska przyjemność i pierwotny instynkt są znamieniem moich czasów, co z tego, że nie wojennych, tak samo okaleczonych i zdeformowanych. Nowy człowiek / to ten tam / tak to ta / rura kanalizacyjna / przepuszcza przez siebie / wszystko. Mistrz beznamiętnie rejestruje strzępy gestów, rozmów i zachowań, wydobywając na jaw naszą pustkę, biologiczną żądzę, rozpaczliwie dziś, jak przed laty, chwytającą się życia i jego konwencjonalnych atrybutów:

Ciała nasze krnąbrne i nieskore do żałoby
nasze podniebienia smakują leguminę
popraw papierowe wstęgi i wieńce
pochyl się tak: biodro niech dotyka biodra
twoje uda są żywe
uciekajmy

Pragniemy egzystować, jednak kultura (kultura?) naszych czasów nie jest zdolna do wytworzenia nowych wzorców życia. Ona może tylko wysiadywać, jak jakaś Stara Kobieta z dramatu; przetwarzać, w nieskończoność przetwarzać i pasożytować na kodach już z dawna ustalonych. Młodszy od Mistrza niemal o pół wieku, jak on, jestem równie bezradny wobec obowiązujących mitów: mitu wiecznej młodości (która już zdążyła mi uciec), etosu gwiazdy filmowej (którą nigdy nie będę), kultu miłości tylko własnej (tak, tu mam jeszcze pole do popisu)... Czy zdajemy sobie sprawę, jakim gorsetem to krępuje, jak to nas dusi, jak pozbawia zdrowych instynktów? Przestajemy rozumieć naturalne prawa i reguły wszechświata; stajemy się bezradni w chwilach cierpienia, przerażeni uciekamy przed przemijaniem i śmiercią:

Pełne godności
dyskretne
są dzikie zwierzęta
śmiertelnie zranione
okaleczone
uchodzą kryją się
w miejsca nieznane
i umierają

natomiast różni
liryczni faceci
ogłaszają się w gazecie
że umierają
jęczą biorą pieniądze
umierają wiele razy
potem siedzą w kawiarniach
plotkują
zalewają się żółcią

Tak zwany postęp w sferze materialnej, degraduje naszą psychikę, drastycznie ją zubaża. Nasze radości i nasze smutki są byle jakie, płytkie, nieszczere, zablokowane. Nowe wzorce i rytuały domagają się krwi – są nimi bezrefleksyjność, umysłowa pustka i miałkość:

z czarnej skrzynki
promieniował ciepły głos
cip cip cip cipki
- tak wabiły gospodynie
w przedpostępowych czasach
drób – kurki i koguciki
kikiryki
cip cip cip dziewczynki
życzymy wszystkiego naj naj naj
wszystkim zakochanym
bo to dzisiaj ich święto

Niestety, ćwierkanie pani redaktorki z radia bzdet nie przypomina kantaty Jerzego Fryderyka Haendla, miłosnego wyznania Leśmiana, rozdzierającego krzyku Muncha. Demonstracyjny, zamierzony i świadomy (tym większa jego przewina) kicz oślepia nasze oczy, wypełnia uszy, knebluje usta, zbyt bezsilne, aby jeszcze coś dodać do tego śmietnika kultury. Marna to pociecha, iż śmietnik, na którym żerujemy, poddano ostatnio recyclingowi. Wre na nim nieustająca praca, wszak odpadki kultury przynoszą ciągle jakieś korzyści, a nowe mody, na żołnierskie stroje, oświęcimskie pasiaki i czapki oficerskie, zadziwiają, szokują i ubarwiają nie ustające igrzyska. Sortując i przetwarzając, jesteśmy równie bezwzględni, co nasi dziadowie, wygrzebujący złote zęby z popiołów krematorium, tak samo gospodarni, skrzętni, żądni zysku. W zbiorowym szaleństwie, zapominamy, że śmierć nie poprawi / w zwrotce ani jednej linijki / to nie korektorka / to nie życzliwa pani / redaktorka / zła metafora jest nieśmiertelna / kiepski poeta który umarł / jest kiepskim zmarłym poetą / nudziarz po śmierci nudzi / głupiec zza grobu / jeszcze głupstwa gada.

Presja tandety, nadmiar bodźców i rozrost bezsensownej papki, które nawet na przestrzeni mych skromnych, ledwie czterdziestu lat (a co na to Mistrz?), porażają swym ogromem, czyni z nas figury groteskowe, bezradne, zamknięte w sobie i przeraźliwie samotne:

dotknięcia zimnych
obcych dłoni

można tak wędrować z kąta w kąt
w poszukiwaniu miłości i wiary

ocierać się o meble
rysować na szybie kwiaty
zwierzątka i znaki
zwierzenia uczuć
zbyt tkliwych niemęskich
które rozpływają się we łzach

Rozpadowi ulegają intymne więzi między najbliższymi:

Przez ten mur który
budowaliśmy razem
z dnia na dzień
dorzucając słowo
do milczenia
przez ten mur
przebić się nie możemy

zamurowani
własnymi rękami
umieramy z pragnienia
słyszymy jak obok
porusza się to drugie
słyszymy westchnienia

Z ostrością noża, tnącego masło, Różewicz wnika w naszą egzystencję, beznadziejnie związaną z biologią i ciałem, jego niechcianymi procesami, brzydkim starzeniem się i nachalną chorobą. W Liście do ludożerców ośmiela się wręcz przypominać o stadnej naturze, zwierzęcości, egoizmie i agresji, z jaką patrzymy wilkiem, zgrzytamy zębami i odwracamy się plecami od wstrętnie podobnych nam jednostek. A przecież ręce można też ogrzać / i o garnuszek / w którym jest gorąca kawa / jeśli na świecie / jest już tak zimno / tak zimno patrzą / ludzie / nawet / rodzone dzieci / od przebudzenia / mówią głosami z blachy i rdzy / syczą i brzęczą.

Dość, nie możemy w nieskończoność uciekać od miłości, nie jesteśmy w stanie zagłuszyć rzeczywistości, gdyż tylko w jej szorstkich objęciach / bije serce / i strumień krwi / jak słońce / płynie przez zielone drzewo. Tym razem nie uda się ta sztuczka / naszej starej ludzkości, a wyrok Mistrza jest niepodważalny: jesteśmy skazani na współżycie z innymi. Bez odwołania. Dożywotnio i bez okresu karencji. Nie, już nie można odwrócić twarzą do ściany (…) / odwrócić się od świata / na którym ćwierkają wróble / i młodzi ludzie chodzą / w krzyczących krawatach.

Nie jestem moralistą. Tadeusz Różewicz również nim nie jest. W swych beznamiętnych zapisach, oszczędza nam odwołań do wzniosłych idei, wycyzelowanych systemów i szlachetnych, duchowych przesłań. On tylko przebywa w codzienności, tej rozbitej, fragmentarycznej i poszarpanej, i obserwuje; śledzi nas w sklepie, w pociągu, w zagraconym M-4. Nie, Mistrz nie jest wieszczem, mimo, iż zwraca się do was kapłani / nauczyciele sędziowie artyści / szewcy lekarze referenci / i do ciebie mój ojcze, czy nieludzkim demiurgiem, ustalającym porządek świata. Odbija tylko jego cząstki, ponawiając, i ponawiając bez końca próby złożenia ich w całość, choć – tak jak i my – dobrze wie, że to się złożyć nie może. Lecz to dążenie określa jego wielkość. Jak dobrze – myślę – Jestem z tobą / tak mi serce bije / myślałem człowiek / nie ma serca.

9 października mój Mistrz ukończył 86 lat. Nie ustaje w mówieniu gorzkiej, niczym nie upiększonej prawdy. Mówię do polityków / którzy mnie nie czytają / mówię do biskupów / którzy mnie nie czytają / mówię do generałów / którzy mnie nie czytają / mówię do tzw. „prostych ludzi” / którzy mnie nie czytają (…) / nie słuchają nie znają / nie potrzebują. Z godną podziwu wytrwałością (o tak, Polak zadziwia uporem i konsekwencją), wciąż i wciąż ignorujemy jego przesłanie: nie zostawiajmy ludzi / sam na sam z ich pustką i nie zjadajmy się Dobrze / bo nie zmartwychwstaniemy / Naprawdę. I tylko w chwilach słabości, szepczę nad śpiącym synem słowa, w których sens – co tu kryć - nadal wierzę:

A jak nam się urodzi
ten chłopiec
to mu powiem
że świat jest dobry i piękny (…)

to jest światło tu ciemność
tu jest prawda tu fałsz
tu strona lewa tu prawa

I będzie żył w jasności.

Andrzej Osiński

Volker Schlöndorff znany jest w Polsce głównie za sprawą ekranizacji powieści Güntera Grassa „Blaszany bębenek”. Na początku roku sporo kontrowersji wzwoła jego „Strajk - bohaterka z Gdańska”, zainspirowany biografią Anny Walentynowicz. Na tegorocznym Warszawskim Festiwalu Filmowym odbyła się premiera najnowszego obrazu Schlöndorffa „Ulzhan". Wydarzenie to stało się okazją do krótkiego pobytu wybitnego twórcy w naszym kraju.

CHCESZ WIĘCEJ KULTURY? POSŁUCHAJ SERWISU!

W 1980 roku za „Blaszany bębenek” Schlöndorff nagrodzony został Oscarem. Nie jest to jednak jedyna adaptacja powieści jego autorstwa. W swoim dorobku posiada także ekranizacje książek Heinricha Böllsa, Roberta Musila, Marcela Prousta i Maxa Frischa. Charakterystycznym znamieniem twórczości Schlöndorffa jest ponadto zaangażowanie w tematykę polityczno-społeczną. Właśnie tego rodzaju zagadnienia porusza jego film z 2006 roku „Strajk - bohaterka z Gdańska”. Obraz, oparty m.in. na biografii Anny Walentynowicz, kręcony był jesienią 2005 roku w Polsce, na terenie Stoczni Gdańskiej. Główną rolę reżyser powierzył Katharinie Thalbach, występującej wcześniej w "Blaszanym bębenku". W polsko-niemieckim dramacie udział wzięli także nasi aktorzy, m.in.: Andrzej Chyra, Andrzej Grabowski, Wojciech Pszoniak i Barbara Kurzaj.

"BLASZANY BĘBENEK"(1980)

Kadr z filmu "Blaszany Bębenek" (1980)

Schlöndorff, w swoich obrazach ukazuje często dramat moralnie nieskazitelnej jednostki, poddanej presji systemu lub powszechnie uznanych autorytetów. To za sprawą wspomnianego filmu widzowie kin w Europie i Stanach Zjednoczonych mogli przypomnieć sobie pamiętne wydarzenia na polskim wybrzeżu w 1980 roku. „Strajk - bohaterka z Gdańska” uświadomił odbiorcom dwie istotne rzeczy. Po pierwsze, że tak naprawdę nie Lech Wałęsa, a prosta robotnica ze stoczni – Anna Walentynowicz dała początek strajkom w Gdańsku w 1980 roku. Kobieta ta (w filmie występuje jako Agnieszka Kowalska) stała się przyczyną strajku początkowo swojej brygady, następnie całej stoczni, a w konsekwencji wszystkich zakładów Trójmiasta i Polski. Po drugie, reżyser dał do zrozumiena odbiorcom (zwłaszcza widzom w Niemczech), że opiewana w filmie historia polskiej robotnicy, stała się zarzewiem przemian społeczno-politycznych w krajach bloku komunistycznego, zakończonych upadkiem muru berlińskiego w 1989 roku.

ULZHAN (2007)

Kadr z filmu "Ulzhan" (2007) 

„Ulzhan", najnowszy film Schlöndorffa, opowiada historię Francuza podróżującego w głąb Środkowej Azji. Nie tak dawno na skutek tragicznych okoliczności mężczyzna utracił całą rodzinę. Ostatnim etapem jego podróży ma być Kazachstan, a celem tamtejsze góry. Mężczyzna zdaje sobie sprawę, że setki lat temu, tę samą drogę co on pokonywali szamani. Podążający na koniu Francuz spostrzega nagle, że niczym cień kroczy za nim kobieta z plemienia koczowników o imieniu Ulzhan. Wkrótce między dwojgiem pojawia się uczucie. 

Nie jest to Kazachstan Borata. Nie jest to także żaden konkretny kraj. To po prostu Środkowa Azja. Na mojej osobistej mapie było to ostatnie miejsce, o którym nie miałem pojęcia. Mój film nie jest typowym filmem drogi. Mamy tu do czynienia z podróżą wewnętrzną, medytacją. Film ma coś w sobie i z westernu, i z przypowieści biblijnej. Myślę, że jest to po prostu historia miłosna – opowiada o swoim najnowszym filmie Volker Schlöndorff. (6,74 MB)
 
ULZHAN, reżyseria Volker Schlöndorff, występują: Katharina Thalbach, Dominique Horwitz

(ab)