- To wyniknęło z moich zainteresowań - mówił Grzegorz Dąbrowski, inicjator fotograficznych poszukiwań. - Często zdarza się tak, że na temat historii danego regionu zachowany jest przekaz słowny, natomiast po warstwie ikonograficznej nie ma śladu, gdyż stare zdjęcia lądują zwyczajnie na śmietniku.

Tak stało się z archiwum fotograficznym Jerzego Kostko, fotografa, który przez kilka dziesięcioleci prowadził zakład w podlaskich Kleszczelach. - U różnych ludzi natrafialiśmy na odbitki sygnowane jego nazwiskiem, najstarsze z roku 1926. Wiedzieliśmy, że zachował się dom po nim, że mieszkają tam jacyś ludzie. Postanowiliśmy ich odwiedzić - opowiadał gość "Przestrzeni kultury".

Intuicja nie zawiodła badaczy, gdyż na strychu, w workach z trocinami, znaleźli negatywy z atelier fotograficznego Jerzego Kostko. - Te zdjęcia przedstawiają mieszkańców miasteczka z różnych okresów. Niestety to, do czego myśmy dotarli, to niewielki procent tego, co pozostało po pracy tego człowieka. Większa część fotograficznej historii 50 lat z życia Kleszczel została bezpowrotnie utracona.

Śmietniki to nie jedyne miejsce, gdzie "utylizowane" są stare fotografie. Grzegorz Dąbrowski w trakcie swoich poszukiwań natrafił na przypadek, gdy część materiałów jednego z wiejskich fotografów została wykorzystana jako przegródki w ulach. Mimo tych bolesnych dla badaczy odkryć, ich poszukiwania przyniosły cenny plon m.in. dzięki zwyczajowi przechowywania zdjęć w formie wiszących na ścianach albumów.

- W okolicach Kleszczel ludzie wieszają albumy w ramkach. Zatyka się za nie kolejne zdjęcia. I tak te zdjęcia narastają przez lata warstwami. Ich odkrywanie to naprawdę niesamowite i wzruszające doświadczenie - opowiadała koordynatorka przedsięwzięcia Urszula Dąbrowska.

Ostatecznie w ramach projektu "Albom.pl" białostoccy miłośnicy starych zdjęć odwiedzili dwie polskie i pięć białoruskich miejscowości. Zebrane zdjęcia i ich historie można oglądać w książce i na specjalnej stronie internetowej.

Do wysłuchania rozmowy z organizatorami, autorami albumu i uczestnikami wypraw zaprasza Justyna Piernik.

bch/mc

Rok Kolberga w Dwójce>>>

- Pierwsze Dni Kolbergowskie zorganizowały w 1960 roku władze miasta. Od tamtej pory odbywają się one co roku w pierwszą sobotę oraz niedzielę czerwca. Nie przerwał tego ani stan wojenny, ani przemiany 1989 roku - podkreślił Jerzy Kwaśniewski. - Teraz tę tradycję kontynuuje nasze stowarzyszenie. Warto podkreślić, że Dni Kolbergowskie są jednocześnie eliminacjami do Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu - dodał. Rozmówca Justyny Piernik ubolewał tylko nad - motywowaną głównie ogromnym bezrobociem - migracją młodych ludzi z Przysuchy.

Jego opinię potwierdził Jerzy Mazurek, dyrygent Chóru Nauczycielskiego "Canto". - Na Dniach Kolbergowskich trudno spotkać młodzież. Jest za to mnóstwo 40- i 50-latków, którzy nie wychowywali się na radiu i telewizji, lecz słuchając lokalnych pieśni ludowych - wyjaśnił. Mimo to w repertuarze jego zespołu znaleźć można zaledwie kilka melodii zapisanych przez Oskara Kolberga lub wykonywanych przez dzisiejszych wiejskich muzykantów. - Większość tych pieśni brzmi świetnie w autentyku, a nienajlepiej w aranżacji i harmonizacji. To kwestia gwary, składni, specyficznej melodyki - wyjaśnił Justynie Piernik.

Wysłanniczka Dwójki odwiedziła oczywiście Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze. Rozmawiając z Agnieszką Zarychtą-Wójcicką oraz dyrektor placówki Katarzyną Markiewicz, dowiedziała się między innymi o francusko-niemieckim pochodzeniu rodziny Kolbergów oraz zachowanych na terenie miasta pamiątkach po niej. Na koniec Justyna Piernik zajrzała do pobliskich Gałek Rusinowskich, gdzie znajduje się dom słynnej śpiewaczki - i wychowanki kolejnego pokolenia "naturalizowanych" ludowych muzykantów - Marii Siwiec.

Zachęcamy do wysłuchaniu całej audycji z cyklu "Przestrzenie kultury".

mm/pj

Nikiszowiec, zabytkowa górnicza dzielnica Katowic, pomnik historii, miejsce magiczne, niepodobne do innych w Polsce i na Śląsku, od lat przyciąga artystów i turystów. Gdy dotarły tam negatywne skutki transformacji ustrojowej, szybko pojawili się ludzie z pasją i inicjatywą, którzy postanowili wykorzystać wszystkie atuty miejsca na korzyść mieszkańców i zainteresowanych przybyszów ze świata. Dziś Nikiszowiec jest przestrzenią wielu wydarzeń kulturalnych i festiwali. Działa tam też wiele organizacji pozarządowych, których działania są motorem zmian.

Osiedle mieszkaniowe Nikiszowiec powstało na początku XX w. w związku z budową kopalni. Zabudowa zaprojektowana została przez Georga i Emila Zillmannów. Pierwszy blok oddano do użytku w 1911 r., ostatni zaś w 1919. Połączone ze sobą domy z charakterystycznej czerwonej cegły tworzą ogromne podwórza, do dziś będące ważną przestrzenią życia społecznego. – Czuje się działanie pewnej mistyki tego miejsca – powiedział Johann Bros. – Bracia Zillmannowie mieli niezwykłe koncepcje natury i horyzontu. Z jednej strony człowiek czuje się w tym miejscu mały i wyobcowany. Ta przestrzeń przytłacza, lecz zarazem mówi: możesz tu zaistnieć – dodał.

Zapraszamy na spacer po dzielnicy, podczas którego razem z Moniką Pacą, właścicielką Galerii Szyb Wilson, zwiedzimy nie tylko jej placówkę, lecz także etnograficzne ekspozycje muzeum historii miasta Katowic, spotkamy się z przedstawicielami Fabryki Inicjatyw Lokalnych, stowarzyszenia Razem dla Nikiszowca, a także Centrum Zimbardo, promującego koncepcję codziennego heroizmu, stworzonej przez patrona tej instytucji.

Audycję "Mikrokosmosy" prowadziła Justyna Piernik.

Elewacja familoka w Nikiszowcu, foto: Krzysztof Blachnicki/Wikimedia/CC

mc/kd

- Wreszcie mam higieniczne pod względem psychicznym warunki pracy. Nie istnieje szansa, by mnie zadeptano wizytami na śmierć, nim stworzę tak zwane nowe arcydzieło. Bo tworzenie arcydzieła zależy od czegoś innego niż częstotliwość pukania do drzwi - mówił Władysław Hasior w 1985 roku, zadowolony z nowej siedziby, urządzonej dla niego przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem.
Prawie trzydzieści lat później po Galerii Władysława Hasiora oprowadzała Justynę Piernik Julita Dembowska z tegoż muzeum. - On bardzo cenił sobie prywatność. Bardzo dokładnie wyselekcjonował eksponaty, które chciał przekazać naszemu muzeum. I my staramy się to szanować - podkreśliła.
Mimo wszystko na wystawie odnaleźć można nie tylko słynne i mniej znane prace artysty, lecz także jego dziennik z europejskiej podróży z lat 1959-60, pamiętnik z czasów studenckich oraz listy. Dowiadujemy sie z nich między innymi o tym, że lekkoatletyka, w szczególności bieganie, pozostawała drugą, po sztuce, pasją Hasiora. Podczas studiów trenował na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich, bo to było wówczas jedyne dobrze oświetlone miejsce w Warszawie.
Można też przeczytać bardzo krytyczne komentarze widzów odwiedzających przed laty wystawy prac Hasiora. - Po II wojnie światowej oczekiwano powszechnie, że sztuka będzie nośnikiem pewnych treści społecznych, a Hasior tych oczekiwań nie spełniał - wyjaśniła Julita Dembowska. A sam artysta komentował przed laty: - Często pojawia się zarzut, że tworzę z "byle czego". A przecież o wartości dzieła sztuki nie świadczy fakt, że zostało zrobione z marmury czy metalu. Ważne jest to, co zostało wyrzeźbione. Istnieje jednak społecznie ustabilizowana preferencja do dzieł sztuki reprezentujących także wysoką wartość materialną...
Justyna Piernik rozmawiała ponadto z młodymi twórcami, wychowankami Zespołu Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem, do których uczęszczał sam Hasior. Marcin Rząsa oraz Jarosław Hulbój (autor projektu modernizacji ekspozycji stałej Galerii) opowiadali o swoich spotkaniach z wybitnym artystą, o kontrowersjach politycznych wokół jego osoby oraz o jego "antropologicznej" misji.

Zachęcamy do wysłuchania nagrania "Mikrokosmosów" Justyny Piernik.

mm/kd