Książkę "Nieodwracalne” tworzą czterdzieści dwa portrety byłych więźniów i tyle samo bliskich spotkań z ich przeżyciami, przemyśleniami, obserwacjami. Album jest efektem wieloletniej pracy autorów - w poszukiwaniu bohaterów przejechali 80 tysięcy kilometrów i zarejestrowali blisko 100 godzin nagrań.
Nieżyjący już  psychiatra prof. Antoni Kępiński twierdził, że rzeczywistość nazistowskich obozów koncentracyjnych obnażyła prawdziwą naturę człowieka. Ludzie w skrajnie wrogich warunkach walczą przede wszystkim o zachowanie własnego życia. Trudno jednak zapomnieć o dobru, solidarności i przyjaźni, które również zdarzały się w obozowym świecie. Czy nie przeceniamy zatem siły zła? Jak o rzeczywistości obozów koncentracyjnych opowiadają po latach ci, którym udało się przeżyć? O czym bohaterowie książki chcieli opowiedzieć?

HISTORIA w portalu polskieradio.pl>>>
- O sobie, ale niekoniecznie z czasów obozowych. O tym, jak obrazy z obozów pozostawiły trwały ślad w ich psychice. Wspominali też, że chcieliby, aby pamięć o obozach trwała jak najdłużej. Był to apel skierowany do nas, byśmy pomogli przetrwać ich wspomnieniom - tłumaczyła w "Rozmowach po zmroku" współautorka książki Agnieszka Nabrdalik.
Czytając kolejne historie ludzi, którzy przeżyli to piekło na ziemi, można się zastanawiać, gdzie znajduje się prawda o człowieku - w normalności, czy w rzeczywistości obozowej? Czy sytuacje graniczne są właściwą miarą oceny wartości moralnej człowieka? Filozof dr Marcin Jaranowski mówił, że należy być bardzo ostrożnym odpowiadając na tak postawione pytanie. - Przychodzi mi natychmiast do głowy twierdzenie polskiego psychiatry Antoniego Kempińskiego, zasłużonego w badaniu traumy poobozowej, że więźniowie obozów koncentracyjnych zobaczyli całą istotę społeczeństwa. Odwołując się do baśni Andersena, powiada, że oni wiedzieli, iż "król jest nagi" - mówił.
Współautor książki Maciej Nabrdalik dodał, że w pamięci więźniów najmocniej zaległy się złe wspomnienia, które męczą ich nieraz w snach. - Ale też słyszeliśmy, że wśród strażników zdarzali się dobrzy ludzie - dodał. Pewien grecki więzień opowiedział im, że kiedy przebywał w kwarantannie, z wieżyczki strażniczej ktoś rzucił kromkę chleba.
- Czasami zastanawiam się, czy jest coś takiego, jak wspólna dla wszystkich rzeczywistość obozowa - mówiła Agnieszka Nabrdalik. - Nasi rozmówcy noszą w sobie wewnętrzne światy i to do nich próbowaliśmy dotrzeć. To je chcieliśmy zrozumieć - przekonywała.

W Dwójce wspominała, że dla wielu więźniów pytanie o to, czemu oni przeżyli, a inni nie, pozostaje do końca życia bez odpowiedzi i jest ich piętnem. - Spotykali się nawet z takim zarzutem, że skoro przeżyli, to coś za waszym ocaleniem musi się kryć: występek, zbieg okoliczności, podstęp. To pokutowało w nich przez wiele lat, czuli się winni, bo może lepiej byłoby odejść z całą resztą. Oni nie są przecież wyjątkami... – podsumował Maciej Nabrdalik.
Audycję prowadził Michał Nowak.
pp

"Dziś o godzinie szóstej rano armia sowiecka przekroczy granicę Polski na całej linii od Połocka do Kamieńca Podolskiego" - zapewnił tow. Józef Stalin niemieckiego ambasadora w Moskwie nocą z 16 na 17 września 1939 roku. Wypełnił tym samym postanowienie paktu Ribbentrop - Mołotow, który na zawsze miał zetrzeć Polskę z map świata.

Zapraszamy do serwisu "1939 - rok pokoju, rok wojny">>>

Jeszcze kilka dni przed tą datą Naczelny Dowódca wojsk polskich Edward Śmigły-Rydz, pomimo porażek w wojnie z hitlerowskimi Niemcami, pozostawał umiarkowanym optymistą. W jego sztabie oczekiwano, iż lada dzień Polska uzyska pomoc państw z nią sprzymierzonych: Francji i Anglii.

Zgodnie z polsko-francuską konwencją wojskową, która zakładała sojuszniczy atak piętnastego dnia od ogłoszenia mobilizacji, oddziały zachodnich koalicjantów miały ruszyć na Hitlera właśnie 17 września. - Dzień wcześniej przedstawiciel francuskiego wojska poinformował polskie dowództwo, że ofensywa ruszy jednak dopiero 21 września, bo nie ukończono jeszcze mobilizacji wojsk - opowiadał prof. Czesław Grzelak. - Jednocześnie ów generał "zapomniał” powiedzieć o decyzji rady sprzymierzonych mocarstw, która 12 września postanowiła, że w 1939 roku uderzenia Zachodu na Niemcy nie będzie - dodał.

>>Zobacz serwis specjalny poświęcony II wojnie światowej >>>

Zamiast oczekiwanej odsieczy, 17 września przyniósł Polsce inwazję wojsk nowego agresora: Rosji Radzieckiej. Stalin, na skutek błędnych informacji o zdobyciu przez Niemców Warszawy w dniu 9 września, planował uderzyć na Polskę już 12 września. - Zakładano, że liczba żołnierzy Armii Czerwonej, która wkroczy do Rzeczpospolitej, pozbawionej na wschodzie obrony, będzie liczyła około 800 tysięcy. Ostatecznie uderzyło 466 tysięcy żołnierzy skupionych na dwóch frontach: ukraińskim i białoruskim - wyliczał gość Hanny Marii Gizy.

Tej ogromnej sile Polska mogła przeciwstawić skromne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza, które w liczbie 17 tysięcy strzegły ponad 1400 km odcinka granicy z ZSRR.  W tym czasie wszystkie dywizje Wojska Polskiego uwikłane były w walki z hitlerowcami. - To był błąd Rydza-Śmigłego, że tego nie przewidziano. Pierwotnie sześć związków operacyjnych miało walczyć z Niemcami, a dwa miały pozostać na granicy wschodniej. Tymczasem zupełnie ogołocono Kresy Wschodnie z wojska - oceniał drugi z gości Hanny Marii Gizy prof. Stanisław Jaczyński.

Mimo ataku Armii Czerwonej Polska formalnie nie ogłosiła, że znajduje się w stanie wojny ze Związkiem Radzieckim. Dlaczego nie zdecydowano się na taki krok? Jak radzieccy żołnierze odnosili się do polskiej ludności. Czy Polska byłaby w stanie obronić się przed Niemcami, gdyby Rosjanie nie wkroczyli na jej terytorium 17 września 1939 roku? Aby się dowiedzieć, posłuchaj nagrania audycji.

bch