Emigrant

Jerzy Stempowski jest autorem tomów esejów i szkiców z podróży "Pan Jowialski i jego spadkobiercy", "Chimera jako zwierzę pociągowe", "Eseje dla Kassandry", "Ziemia berneńska", "Zapiski dla zjawy", "Od Berdyczowa do Rzymu". W latach 1954-1969 na łamach "Kultury" publikował teksty z cyklu "Notatnik niespiesznego przechodnia", które znalazły się w dwóch tomach wydanych przez Bibliotekę "Więzi" w 2012 r. Używał wielu pseudonimów, m.in. Paweł Hostowiec, Leon Furatyk i B. Serafin.

Urodził się 10 grudnia 1893 roku w Krakowie. Pochodził z zamożnej ziemiańskiej rodziny osiadłej na Podolu. Uczęszczał do szkół w Warszawie i Odessie, studiował w Krakowie, Monachium, Genewie, Zurychu i Bernie. Był człowiekiem o niezwykłej erudycji i rozległych zainteresowaniach, często podróżował, znał wiele kultur i języków, przetłumaczył m.in. powieść Borysa Pasternaka "Doktor Żywago". Od 1940 roku mieszkał w Szwajcarii. Do Polski nigdy nie powrócił.

"Pisać, czytać, nie ufać"

Jerzy Stempowski w "Radiach Wolności". Posłuchaj nagrań z Radia Wolna Europa

O sobie samym mówił "niespieszny przechodzień", "samotny wędrowiec". Był jednym z najprzenikliwszych obserwatorów historycznych przemian XX wieku, nie ulegając nigdy historycznym i politycznym uproszczeniom, schematom myślenia lub resentymentom.

Był orędownikiem pojednania polsko-ukraińskiego, o czym w 2015 roku opowiadał w Dwójce prof. Andrzej Stanisław Kowalczyk. – Bardzo bolała go sprawa stosunków polsko-ukraińskich i tego, że właściwie Polacy nie rozumieją Ukrainy. Starał się wytłumaczyć Polakom, że w polskim interesie leży powstanie własnego ukraińskiego państwa. Że Ukraińcy mają bardzo atrakcyjną kulturę, nie potrzebują zapożyczać się, nie potrzebują protekcjonalizmu polskiego – mówił badacz.

Z kolei dr Magdalena Chabiera podkreślała, że pisarz nie uległ nienawiści do Niemców nawet po traumie II wojny światowej. - On chciał widzieć w nich partnerów do rozmowy, nie oprawców. Dla niego najważniejsza była indywidualna podmiotowość każdego człowieka, którego spotyka na swojej drodze. Perspektywa historyczna byłaby nie do określenia bez tej perspektywy prywatnej - mówiła w 2018 roku.

Jan Kott, który uważał się za ucznia Jerzego Stempowskiego, w "Listach Kassandry z ziemi berneńskiej" ("Życie Literackie" 1981, nr 37) pisał o swoim mistrzu: "nauczył mnie pisać, czytać i nie ufać. Najszybciej nauczyłem się pisać, wiele lat zajęła mi nauka czytania, nie ufać nauczyłem się dopiero wtedy, kiedy głos pana Jerzego był już tak cichy, że z trudem można go było dosłyszeć".

bch/mc

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

"Długo myślałem, że Olgierd Budrewicz nie istnieje" - napisał po jego śmierci dziennikarz Michał Ogórek w "Gazecie Wyborczej". - "Nazwiskiem Budrewicz podpisane były w »Przekroju« relacje z Ameryki Południowej, z Azji; człowiek - do tego jeden - nie mógł tam być. Kiedy Go poznałem, okazało się, że jest jeszcze bardziej nieprawdopodobny: będąc tam wszędzie, tak naprawdę wolał być na Żoliborzu".

Fascynowały go dzieje stolicy Polski. W audycji Polskiego Radia z 1985 roku powiedział, że Warszawa jest jego pasją, podróże traktuje natomiast jak pracę.

Olgierd Budrewicz urodził się 10 lutego 1923 roku w Warszawie, zmarł w tym samym mieście 20 listopada 2011 roku. Między tymi dwiema datami odwiedził i opisał ponad 160 krajów. Był autorem licznych reportaży zagranicznych, wydanych w kilkudziesięciu książkach, programów telewizyjnych, scenariuszy i komentarzy do dokumentów filmowych. Tworzył publicystykę poświęconą zagadnieniom polonijnym, przewodniki i publikacje podróżnicze. Wydał wiele książek poświęconych historii i współczesności Warszawy, artykułów, felietonów, szkiców i esejów, m.in. "Podróże do czterech rogów świata", "Jest Warszawa" i "Byłem wszędzie".

"Nauczyłem się Warszawy"

– Jestem obrzydliwie warszawski – mówił Olgierd Budrewicz we wspomnieniach nagranych w Polskim Radiu w 2001 roku. – Z tym miastem związany jestem już w trzecim pokoleniu, poza tym mam już tu córkę i wnuczkę. Nie tylko Polska jest ojczyzną, lecz także Warszawa, a nawet dzielnica, w której się długo mieszka – stwierdził.

Pierwsze teksty Olgierd Budrewicz pisał podczas Powstania Warszawskiego dla jednego z akowskich pism. Po wojnie pracował jako reporter miejski w popołudniówce "Wieczór Warszawy". – Chodziłem po gruzach stolicy, a potem po rusztowaniach – opowiadał. – Ponieważ się tu urodziłem, spędziłem okupację i widziałem zniszczenie Warszawy, mogę powiedzieć, że przeżyłem z tym miastem sporo. I chyba nauczyłem się Warszawy. Poznałem jej dobre cechy, a także przywary – powiedział.

Po okresie miejskiego dziennikarstwa Olgierd Budrewicz zaczął pisać książki o Warszawie, takie jak "Baedeker warszawski" w trzech tomach czy " Sagi warszawskie" - opowieści o rodzinach zasłużonych dla kultury tego miasta. Cudzoziemcom przyjeżdżającym do Polski varsavianista nie polecał jednak oczywistego zwiedzania miasta. – Zabytki, które zwykle poleca się w przewodnikach, są moim zdaniem średniej klasy, a jeżeli już, to są częściowo podfałszowane. Słynna była przecież sprawa warszawskiej Starówki, której UNESCO nie chciało wpisać na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości, twierdząc, że to falsyfikat – mówił.

"Ojciec wracał z podróży i zaczynał opowieść"

– Te podróżnicze opowieści były dla nas niezwykle atrakcyjne – opowiadała w 2016 roku Ewa Budrewicz, córka pisarza, autorka książki "Olgierd Budrewicz. Dżentelmen w podróży". – Wracał, siadał i nam opowiadał. Prawie od razu zabierał się również do pisania – mówiła.

W piątą rocznicę śmierci w 2016 roku Wiesław Ochman, śpiewak operowy i przyjaciel Olgierda Budrewicza, wspominał nie tylko jego wielką ciekawość świata, lecz także serdeczny stosunek do bliskich osób.

– Zawsze dowiadywałem się od niego czegoś nowego, bo niezwykle prosto opowiadał przygody, które mu się przydarzyły – powiedział Wiesław Ochman. – Jednak wyjątkowe u niego było to, iż cenił i zachowywał we wdzięcznej pamięci przyjaciół. Nie korzystał jednak z tych przyjaźni, ponieważ w życiu raczej dawał niż brał – mówił.

PR24/IAR/mc