Łukasz Tischner to literaturoznawca, publicysta i tłumacz, który w swoim dorobku naukowym dotychczas skupiał się na twórczości Czesława Miłosza i Witolda Gombrowicza. Tym razem na antenie Dwójki polecał dzieła Józefa Wittlina.

- Józef Wittlin zachęcił mnie, jako nienostalgiczny piewca Lwowa, a także jako autor, który uczula i otwiera oczy na szerszy świat nieograniczony do jednej kultury - mówił literaturoznawca. - Świat, w którym nadstawiamy uszu dla różnych języków, spostrzegamy różne obyczaje, widzimy koloryt rozmaitych kultur. 

W dorobku artystycznym Wittlina należy wymienić eseje, utwory poetyckie i powieści, wśród których najsłynniejszą i najwyżej cenioną jest "Sól ziemi".

- "Sól ziemi" jest próbą nowoczesnej epopei, która nawiązuje do wzorca "Odysei" Homera, opowiada o "ciemnym", ale dobrodusznym Hucule, Piotrze Niewiadomskim, który rusza w obcy mu świat nowoczesności, uprzedmiotowienia i umasowienia - mówił Łukasz Tischner.

• Józef Wittlin - Orfeusz w piekle XX wieku
• Forrest Gump czy Odys? Historia o Wielkiej Wojnie

Prace Józefa Wittlina w ostatnich latach doczekały się wznowień - wśród nich znalazły się "Sól ziemi", eseje "Etapy", będące reportażami z podróży do Francji, Chorwacji i Asyżu oraz "Mój Lwów".

Zdaniem Łukasza Tischnera, na podstawie wirtuozyjnej twórczości Wittlina warto uczyć się warsztatu pisarskiego i kulturowego w obronie "małych ojczyzn". - To, co jest znakiem rozpoznawczym Józefa Wittlina, to jest taka "ciepła ironia", czyli równowaga pomiędzy ironią a współczuciem - tłumaczył Łukasz Tischner.

Na zakończenie audycji gość "Literackich witamin" podzielił się ze słuchaczami fragmentem eseju Józefa Wittlina z 1924 roku, który stanowi nawiązanie do przemyśleń Stefana Żeromskiego i traktuje o wzmocnieniu polskiej kultury w dążeniu do uniwersalizmu.

Czekamy również na Państwa opowieści o książkach, które w tym czasie są "literackimi witaminami". Nasz adres mailowy literackiewitaminy@polskieradio.pl

***

Tytuł audycji: Literackie witaminy

Prowadziła: Kinga Michalska

Gość: Łukasz Tischner (literaturoznawca, publicysta, tłumacz)

Data: 20.01.2021

Godz. emisji: 16.45

• Do księgarń trafia pierwsze krytyczne, dwutomowe wydanie "Orfeusza w piekle XX wieku", w opracowaniu Katarzyny Szewczyk-Haake.
• W książce tej Józef Wittlin pisze o konsekwencjach wojen i losie wygnańców.
• O Józefie Wittlinie i jego "Orfeuszu w piekle XX wieku" w audycji rozmawiali prof. Katarzyna Szewczyk-Haake i prof. Wojciech Ligęza.

Jak podkreślił prof. Wojciech Ligęza, czyta on Wittlina jako pisarza odwagi myślenia. - Myśleć samodzielnie to obecnie zadanie bardzo ważne, ale mało popularne. To pisarz uczciwości moralnej, odpowiedzialności, duchowego zaangażowania w sprawy zbiorowości. Jest wiarygodny, dlatego że w pewnym sensie ciągle pisze autobiografię. Wittlin jest człowiekiem rozczarowanym, ale jednocześnie pełnym nadziei. Dla niego najważniejsze jest to, co dzieje się w ludzkim umyśle, ta ciągła skłonność do wywoływania wojen - mówił.

Katarzyna Szewczyk-Haake dodała, że o sile esejów Wittlina stanowi ich specyfika. - Są w nich trudne diagnozy, a jednocześnie próby wydobycia z czytelnika siły do ich przepracowania w sobie - stwierdziła. 

"Podobno tylko maska pośmiertna może ukazać prawdziwą twarz człowieka. Często maska ta bywa jedynym dowodem, że człowiek ów miał własną twarz. Toteż każde uczciwe dzieło literackie jest właściwie pośmiertną maską autora, zrobioną już za życia" - to słowa Józefa Wittlina ze szkicu "Pisma pośmiertne".

Tym esejem autor zakończył "Orfeusza w piekle XX wieku" - tom wydany przez Jerzego Giedroycia w Instytucie Literackim w 1963 roku. Potem w roku 2000 ukazało się wznowienie tej książki, a teraz otrzymujemy pierwsze krytyczne, dwutomowe wydanie "Orfeusza w piekle XX wieku", w opracowaniu Katarzyny Szewczyk-Haake.

Józef Wittlin pisze w tych esejach o konsekwencjach wojen dla ludzkości, o kryzysie wartości moralnych, o losie emigrantów i wygnańców. Znajdujemy tu jego refleksje z podróży do bliskich mu miast: Asyżu, Wiednia czy Paryża. Są szkice literackie poświęcone ważnym dla niego pisarzom, takim jak Homer, Bernanos czy Gogol. Są wspomnienia zmarłych przyjaciół, np. Jana Stura, Josepha Rotha czy Jana Lechonia. Wiele miejsca Wittlin poświęca tak ważnemu dla niego miastu, jakim był Lwów. Istotnym dla niego tematem jest odpowiedzialność pisarska. W cytowanym eseju Wittlin wyznaje: "Jeśli jesteśmy pisarzami, piszemy nieomal zawsze in articulo mortis".

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku

Prowadziła: Dorota Gacek

Goście: prof. Katarzyna Szewczyk-Haake (literaturoznawczyni), prof. Wojciech Ligęza (historyk literatury, eseista, krytyk)

Data emisji: 15.03.2022

Godzina emisji: 21.30

mo