"Stracone pokolenie" - język uwolniony przez koszmar wojny

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2014 11:00
– Pewnych rzeczy, które mówiono otwarcie po pierwszej wojnie światowej, pisarz nie wypowiedziałby wcześniej – o pisarzach, których wspólnym doświadczeniem był kryzys europejskich wartości po Wielkiej Wojnie, mówił w Dwójce prof. Jerzy Jarzębski
Audio
  • Prof. Jerzy Jarzębski, prof. Jerzy Jarniewicz i Jacek Dehnel omawiają twórczość "straconego pokolenia" (Strefa literatury/Dwójka)
Ernest Hemingway, autor Pożegnania z bronią - zdjęcie z ok. 1918 r.
Ernest Hemingway, autor "Pożegnania z bronią" - zdjęcie z ok. 1918 r.Foto: Wikimedia/CC

Mianem "straconego pokolenia" określa się osoby, które urodziły się około roku 1898 i uczestniczyły w I wojnie światowej. Nazwa pochodzi od angielskiego terminu "lost generation" i określa pisarzy amerykańskich, którzy jako młodzi mężczyźni walczyli w Europie w latach 1914-1918, a po powrocie do domu nie mogli znaleźć dla siebie miejsca. – Najbardziej charakterystycznymi dziełami tej generacji jest "Pożegnanie z bronią" Ernesta Hemingwaya oraz książka Williama Faulknera, której polski tytuł brzmi "Żołnierska zapłata", ale oryginalne "Soldiers' Pay" znaczy po prostu "Żołd" – powiedział prof. Jerzy Jarzębski, krytyk i historyk literatury.

Poeta, krytyk literacki i tłumacz prof. Jerzy Jarniewicz mówił o zmianie w postrzeganiu świata po pierwszej wojnie światowej. – Skończyła się wówczas wiara, że jest coś takiego, jak rozwój ku lepszemu, że dzięki postępowi nauki, technologii, instytucji społecznych życie będzie łatwiejsze i zbuduje się świetlaną przyszłość – powiedział. – Gdy wybuchła I wojna światowa, wynalazki i odkrycia zostały wykorzystane przeciwko człowiekowi. Dokonała się kompromitacja większości mitów europejskich – zauważył.

Już w czasie wojny zaczęły pojawiać się rozmaite nurty kontestujące te mity. – Mieliśmy wręcz do czynienia z zalewem nurtów artystycznych, ideowych, literackich: dadaizmu, surrealizmu, konstruktywizmu, ekspresjonizmu, futuryzmu i mnóstwa innych – mówił krytyk. – Choć miały niewiele wspólnego ze sobą, łączyło je właśnie rozpoznanie kryzysu i poczucie, że należy zacząć od nowa. Dlatego nazywamy te nurty modernizmem – dodał.

Kryzys wpłynął znacząco także na narrację, sposób mówienia literatury. – Zmiana języka była bardzo głęboka – powiedział prof. Jerzy Jarzębski. – Pewnych rzeczy, które mówiono otwarcie po pierwszej wojnie światowej, poeta nie wypowiedziałby wcześniej. Dotyczy to po pierwsze kwestii tematyki, po drugie sprawy tego, co futuryści nazywali uwolnieniem słów. Futuryści postulowali "słowa na wolności" - w dziedzinie składniowej i wersyfikacyjnej. W poezji i prozie nastąpiła wielka rozsypka klasycznych tematów, które funkcjonowały w poetyce przez wiele lat, a nawet wieków – mówił.

W "Strefie literatury" gościliśmy również Jacka Dehnela, autora nowego tłumaczenia "Wielkiego Gatsby'ego", najsłynniejszej powieści Francisa Scotta Fitzgeralda, jednego z pisarzy "straconego pokolenia”. – Zająłem się przekładem dzięki złej filmowej adaptacji książki w reżyserii Baza Luhrmanna – opowiadał pisarz. – Gdy okazało się, że idzie film, który prawdopodobnie będzie sukcesem kasowym, w kilku krajach w Europie pojawił się pomysł, by wydać nowe przekłady tej powieści. Zaproponowano mi tłumaczenie na język polski. Przyjąłem to zlecenie między innymi dlatego, że wielka literatura poprawia warsztat. Pozwala popatrzeć od środka, od układu zdania, akapitu, jak wielki pisarz sobie radzi z opisywaniem rzeczywistości, jak buduje bohaterów i ich wzajemne interakcje. To fantastyczna szkoła pisarska – dodał.

Audycję prowadziły Anna Lisiecka i Bogumiła Prządka.

mc/bch

Czytaj także

Albert Camus - ofiara własnego sukcesu

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2013 19:30
- Albert Camus został zbanalizowany w szkolnej recepcji. W stulecie jego urodzin stwierdzamy, że to, co jest ciekawe i fascynujące, to biografia pisarza - mówił w Dwójce Jarosław Kuisz z internetowego tygodnika "Kultura Liberalna".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Książki, po których poczujemy się gorzej. Podsumowanie 2013

Ostatnia aktualizacja: 05.01.2014 22:30
– Prawdziwa literatura nie umila czasu czytelnikom. Jej założeniem nie jest to, że mamy się poczuć lepiej czy bezpieczniej – mówiła w Dwójce Justyna Sobolewska. Co ważnego zdarzyło się w świecie pisarzy średniego i młodego pokolenia w 2013 r.?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jack Kerouac - niszcząca legenda jednej książki

Ostatnia aktualizacja: 10.01.2014 18:00
- Po książce "W drodze" Kerouac nie napisał niczego godnego uwagi. Sam pisarz uważał jednak inaczej. Sfrustrowany, brutalnie atakował nie tylko krytyków literackich - mówił w Dwójce Marcin Sendecki o sławnym przedstawicielu pokolenia bitników.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Uri Orlev: polski przekład to oryginał moich książek

Ostatnia aktualizacja: 27.01.2014 10:00
– Znaczenia wielu słów, które pisałem po hebrajsku, miały w mojej pamięci korzenie i asocjacje słów polskich – mówił w Dwójce izraelski pisarz Uri Orlev, autor książek "Wyspa na ulicy Ptasiej" oraz "Biegnij, chłopcze, biegnij". Film na podstawie tej drugiej powieści wszedł niedawno na ekrany polskich kin.
rozwiń zwiń