- Początkowo Solidarność traktowana była jako zagrożenie ładu, który wykształcił się po 1945 roku. Postrzegano ją jako bombę, która może ten układ rozsadzić, niekoniecznie w kierunku korzystnym dla Państw Zachodu - tłumaczył Patryk Pleskot, który w audycji "Za kurtyną PRL-u" opowiadał o postawach Zachodu wobec Solidarności.

Jego tezę o niepokoju, jaki w kręgu państw NATO wywołało powstanie dużej opozycyjnej siły po drugiej stronie "żelaznej kurtyny", potwierdzały słowa Zbigniewa Brzezińskiego. Doradca prezydenta Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA, w przywołanej na antenie rozmowie z Markiem Wałkuskim, podkreślał, że obawiano się, iż Solidarność opóźni proces upadku ustroju komunistycznego. - Niepokoiła mnie myśl, że opozycja pójdzie za daleko i uniemożliwi polityczny kompromis. Przedwczesne spięcia mogły zmobilizować reżim komunistyczny - opowiadał.

Kierując się tą logiką, państwa NATO, w swej polityce względem Solidarności, starały się zachować daleko posuniętą ostrożność, zwłaszcza w oficjalnych kontach z ZSRR. Poza dyplomatycznym protokołem nie brakowało jednak symbolicznych gestów wsparcia. Duży wpływ na to miało wysokie społeczne poparcie dla sprawy Solidarności na Zachodzie.

- Solidarność była mocnym symbolem medialnym. 10 milionów ludzi, którzy nagle się organizują w państwie leżącym w środku bloku wschodniego... to robiło wrażenie - zauważał Patryk Pleskot. - Sympatii Solidarności przysparzał fakt, iż mogli się w niej odnaleźć i ludzie lewicy, i konserwatyści. W społeczeństwach Zachodu budziło się odruchowe poparcie dla walki z opresją - dodaje.

Autor książki "Kłopotliwa panna”. Postawy polityczne Zachodu wobec >>Solidarności<< na tle stosunków z PRL (1980–1989)" w audycji opowiadał m.in. o sposobach wspierania opozycji w PRL-u.

Połączyliśmy się też z Tonym Barberem - brytyjskim dziennikarzem, który w latach 80. był korespondentem agencji Reutera w Polsce i jako pierwszy przekazał światu informację o końcu komunizmu w Polsce.
Audycję przygotowali Agata Kwiecińska i Michał Nowak.

- 13 grudnia o świcie wysiadłem z pociągu na dworcu kolejowym w Katowicach - wspominał Andrzej Rozpłochowski, szef Solidarności Górnego Śląska. - Byłem w grupie kilkunastu działaczy związkowych. Pierwszym, co mnie uderzyło, to pusty dworzec. Na peronach nie było ludzi. Gdy zeszliśmy do przejścia podziemnego, zobaczyliśmy idącą w naszą stronę grupę co najmniej kilkunastu innych osób. Prowadzący grupę podszedł do mnie i bezceremonialnie zapytał: "Andrzej Rozpłochowski?". Gdy odpowiedziałem "tak", rzekł do mnie: "Jesteś aresztowany; jak się, s..., ruszysz, to cię zastrzelę" - opowiadał opozycjonista.

Stan wojenny - serwis specjalny Polskiego Radia>>>

Andrzej Sobieraj, szef Solidarności regionu radomskiego, mówił o zastraszaniu i psychologicznych metodach stosowanych przez ZOMO. - Najpierw więzienie w Strzebielinku, potem transport helikopterem do Białołęki w Warszawie - wspominał. - W grupie byli m.in. Kuroń, Rulewski, Jaworski, Antek Tokarczuk, Henryk Wujec, Andrzej Gwiazda. Byliśmy w kajdankach, dodatkowo przykuci do foteli, więc w razie jakiejś awarii czekała nas tragedia. Z więzienia w Strzebielinku wyprowadzano nas w asyście ujadających psów i zomowców w szpalerze. Karol Modzelewski niósł coś pod pachą. Zomowcy mówili: "Po co mu ta paczka, czy on nie wie, gdzie jedzie?" - powiedział.

- Opuściłem areszt po czterech i pół miesiącach - mówił Sławomir Chojecki z Komisji Kultury Mazowsza. - Ponieważ miałem kilkumiesięczną córkę, po wyjściu na wolność zdecydowałem, że zostanę w domu. Pracy nie było, bo zlikwidowano mój zakład. Decyzja o tym, żeby wyjechać, zapadała długo. Wiele rozmawiałem o tym z żoną. Wydawało się jednak, że sytuacja w kraju jest beznadziejna i nic nie możemy z tym zrobić. Otrzymawszy zaproszenie od kolegi ze Szwajcarii poszedłem po paszport turystyczny. Dostałem go, ponieważ żona z dziećmi miała zostać w Polsce. Ale gdy zostałem na Zachodzie, udało jej się pół roku później dołączyć do mnie - wspominał.

Krzysztof Turowski z Łodzi, członek prezydium I Zjazdu Solidarności w Oliwie, przypomniał, że emigracja działaczy związkowych była zainspirowana przez Wojciecha Jaruzelskiego. - Mówił, że ci, którzy chcą, mogą opuścić kraj - powiedział. - W sytuacji, w której po wyjściu z więzienia okazało się, że nie mam gdzie pracować i nie mam co robić w tym kraju, postanowiłem po prostu szukać szczęścia gdzie indziej. Mnie nie zmuszano do emigracji, podobnie jak większości tych, którzy wyjechali. Zarazem jednak nie pozostawiono nam przecież wielkiego wyboru - zauważył.

Audycję "Notatnik Dwójki" prowadziła Hanna Maria Giza.

mc

– Pasikowski potrafi w niezwykły sposób grać naszą najnowszą historią – zauważył krytyk filmowy Wojtek Kałużyński. – Mimo że przebieg wypadków jest znany, reżyser potrafi skutecznie wywoływać napięcie. To kawał solidnego thrillera. Myślę, że mógłby być lepszy, gdyby nie pewna "wytrychowość", gruba kreska oddzielająca zło od dobra. To jednak zarzuty drugoplanowe. Cały film ogląda się bowiem świetnie, jest doskonale zrealizowany narracyjnie. PRL został odtworzony bez zarzutów. Ci, którzy pamiętają te czasy, mogą się z łatwo identyfikować z tym obrazem – dodał.

Władysław Pasikowski utrzymuje, że wszystko, co znalazło się w jego filmie, wydarzyło się naprawdę. Grzegorz Majchrzak, historyk z IPN, powiedział, że mimo pewnych nieścisłości film wiernie oddaje historię Kuklińskiego. – Jest jednak coś, co mnie razi nie tylko w tym filmie, lecz także w niedawnym "Wałęsie" – mówił. – Bohatera przedstawia się jako świętego Jerzego walczącego ze smokiem. Według mnie to spłaszcza głównego bohatera, czyni go mniej interesującym – ocenił.

Serwis historyczny Polskiego Radia. Dowiedz się więcej>>>

Tymczasem według publicysty Piotra Zaremby wymaganie, by postać była odpowiednio niejednoznaczna, jest skazą niektórych krytyków. – Przedstawienie postaci w celu jej pewnej apoteozy, przybliżenia jej dobrych intencji, pokazania pozytywnej przemiany jest dla nich mankamentem. Nie zgadzam się z tym – powiedział. – W latach 90., gdy broniłem postaci Kuklińskiego, byłem przekonany, że to postać odległa, że to pewien symbol. Nie wnikałem w jej postępowanie. Film Pasikowskiego urzekł mnie właśnie dlatego, że pozwolił mi zrozumieć Kuklińskiego. Po tym filmie zacząłem myśleć o nim nie tylko z respektem, lecz także z sympatią – wyznał.

– Zacząłem Kuklińskiego rozumieć pod każdym względem, zarówno jego decyzji politycznych, jak i zwykłych ludzkich motywacji. Mamy tu do czynienia z ogólną perspektywą człowieka, który gdzieś w centrum zła jest zdolny podjąć decyzję heroiczną – mówił Piotr Zaremba. Jak dodał, nie ma wątpliwości, że mimo wszystkich kontrowersji, które już teraz widoczne są na przykład w wypowiedziach internautów, po filmie "Jack Strong" liczba zwolenników pułkownika Kuklińskiego się powiększy.

***

Ryszard Kukliński (pseud. Jack Strong) był oficerem Ludowego Wojska Polskiego. Uprzedził Amerykanów o zamiarze wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, przekazał im plany tej operacji oraz inne tajemnice Układu Warszawskiego. Kukliński został przerzucony do USA, gdzie żył pod zmienionym nazwiskiem. W 1984 r. sąd w PRL wydał na niego wyrok śmierci, który w 1995 r. uchylono.

Posłuchaj cyklu "Kulisy stanu wojennego" nadanego przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa (kwiecień 1987 r.). Jest to zapis wywiadu, którego płk Kukliński udzielił paryskiej "Kulturze”. Wyjaśnił w nim m.in., co go skłoniło do zabrania głosu po długim milczeniu i dlaczego po swojej ucieczce na Zachód w 1981 roku nie ostrzegł "Solidarności” o planach wprowadzenia stanu wojennego, którego przygotowania śledził przy boku gen. Wojciecha Jaruzelskiego.

mc/jp