W tekście unii lubelskiej czytamy: Unia sprawiła iż już Królestwo Polskie i Wielgie Księstwo Litewskie jest jedno nieróżne i nierozdzielne ciało, a także nierożna, ale jedna spolna Rzeczpospolita, która się z dwu państw i narodów w jeden lud zniosła i spoiła. I aby za wolą Bożą ta unia trwałą do końca świata.

– Unia zawarta w Lublinie była pewnym ukoronowaniem rozwijającego się przez dziesięciolecia związku polsko-litewskiego – mówiła historyk dr Jolanta Choińska-Mika w aud. "Kronika polska" w 2001 roku. 

Dążenia do jedności

– Do 1569 roku to są dwa różne kraje, róże organizmy państwowe połączone osobą wspólnego monarchy, ale podzielone politycznie – mówił historyk prof. Andrzej Wyczański w aud. Elizy Bojarskiej z "Królowie i książęta polscy" w 1986 roku. – To były różne kraje, różne systemy polityczne, dążenia, z tym że systematycznie od dwóch pokoleń następowały procesy asymilacji kulturalnej i ustrojowej.

450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej - zobacz serwis specjalny

We wcześniejszych wiekach związek między Polakami a Litwinami polegał raczej na luźnym układzie unii personalnej, czyli połączenia narodów przez osobę jednego władcy. Początkowo do zawarcia unii dążyli głównie Polacy, jednak i Litwini w końcu dojrzeli korzyści, jakie mogą z tego dla nich wynikać.

– Prawdziwy grunt pod unię zawartą w Lublinie stworzyły dopiero dążenia emancypacyjne szlachty litewskiej – podkreślała dr Jolanta Choińska-Mika. – Szlachta litewska zmierzała do uzyskania praw politycznych podobnych jak posiadała szlachta w Królestwie Polskim. Zacieśnienie związku z Polską stwarzało właśnie taką szansę.

Postanowienia unii

Obszar Rzeczpospolitej Obojga Narodów zajmował 780 tys. km2, a zamieszkała tam ludność liczyła ponad 6 milionów mieszkańców.
Efektem zawarcia unii lubelskiej było stworzenie federacji złożonej z dwóch równoprawnych członków. Oba państwa razem w wolnej elekcji wybierały jednego władcę, ujednoliciły system monetarny i prawny oraz powołały wspólny Sejm i Senat oraz prowadziły wspólną politykę obronną i zagraniczną. Zachowały jednak odrębne urzędy centralne, języki, wojsko.

– Na pewno był to kompromis zapewniający stabilność związku w interesie obojga narodów, a jednocześnie kompromis, który respektował pewne dążenia, czy ambicje polityczne elity Wielkiego Księstwa Litewskiego – zaznaczała dr Choińska-Mika.

Potęga polsko-litewska

– Unia miała  wyjątkowy charakter na tle europejskim, nie dlatego, że w ogóle zaistniała, ale przede wszystkim poprzez jej trwałość, zasięg i historyczne skutki – podkreślała dr Jolanta Choińska-Mika.

Historycy są podzieleni jeśli chodzi o ocenę unii lubelskiej. Jedni mówią, że istnienie Rzeczpospolitej Obojga Narodów było tylko przyczyną długotrwałych wojen z Rosją i Turcją. Z drugiej strony połączone siły polsko-litewskie silniejszą pozycją polityczną i wojskową. Kryzys gospodarczy i polityczny doprowadził jednak do rozpadu instytucji władzy i całego państwa. Należy jednak zauważyć wartość i skutki dla naszej tradycji wieloletniego połączenia kultury polskiej i litewskiej.

Posłuchaj audycji i poznaj czasy Zygmunta II Augusta oraz Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

mb