"3 x Gace. Mistrzowie / Uczniowie",  Muzyka Odnaleziona

W "Źródłach" zaprezentowaliśmy archiwalny materiał z I połowy lat 70-tych, w którym pojawiają się Piotr, Jan, Władysław, Stanisław i Stefan Gacowie. W audycji również fragmenty koncertu pamięci Jana Gacy, który odbył się w Studiu Polskiego Radia im. W. Szpilmana w 2013 roku.

Założycielem Kapeli Gaców w końcu lat 1940. był Piotr Gaca, grali też: Jan, Władysław, Stanisław i Stefan - wszyscy Gace! Materiał zaprezentowany w audycji został nagrany przez Piotra Gana -  pochodzi z roku 1976. w którym pojawia się, nazwana wówczas, Kapela Piotra Gacy.

Piotr Gaca

 - Nas było czterech braci i piąta siostra. Byłem samouk, matka mnie nauczyła grać - opowiadał Piotr Gaca. - Trudno było nawet skrzypce kupić, bo nie stać nas było. 

Wyjątkowość Gaców to nie tylko znakomita muzyka. Równie ważne jest to, że wychowali wielu uczniów, którzy dziś stanowią czołówkę skrzypków grających wiejską muzykę: Janusz Prusinowski, Maciej Żurek, Ewa Grochowska, Mateusz Niwiński, Katarzyna Zedel, Marcin Drabik i wielu innych.

To oni w przyszłości będą decydować o kształcie muzyki wiejskiej.

Janusz Prusinowski Kompania - NOWA TRADYCJA 2011

- Gdy zaczęliśmy w trzech braci grać, bębniłem. Podgrywałem już również na skrzypcach. Nie chodziłem na żadne wesela, bo brat był lepszym muzykantem aniżeli ja - wspominał Jan Gaca. - Ojciec mój nie grał na żadnym instrumencie, nawet tańczyć nie umiał, ale matka moja była w tańcu wyborowa i do tego śpiewaczka! Często prosili ją na wesela, bo przystrajała je swoimi weselnymi przyśpiewkami.

A jak Jan Gaca uczył się grać na skrzypcach można dowiedzieć się z podcastu.

***

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 31.03.2020

Godzina emisji: 15.15

gs

Mateusz Raszewski, Magda Tejchma i Andrzej Bieńkowski.

- To już ostatni w Wielkopolsce skrzypek, pamiętający czasy, których nikt już nie pamięta. Urodził się w 1926 roku, dorastał w czasie, gdy na wsi nie było jeszcze prądu. Pochodził z zupełnie innego pejzażu dźwiękowego wsi. To dziś dla nas czasy zupełnie niezrozumiałe. Leon Lewandowski żyje do tej pory, mając 94 lata - o nagrywaniu repertuaru skrzypka i specyfice muzyki kaliskiej opowiadał Mateusz Raszewski, inicjator i twórca nagrań. - W czasach jego młodości składy były bardzo biedne, tańczyło się na glinie, nie było w chałupach podłóg. Były tylko basiki i skrzypce. I to była cała muzyka - tłumaczył w "Źródłach".

Leon Lewandowski

- Jako Muzyka Odnaleziona mieliśmy spore wątpliwości dlatego, że wiedzieliśmy, co znaczy bardzo sędziwy skrzypek. Taki człowiek może być bezcenny dla potrzeb dydaktycznych, naukowych i poznawczych, ale nagrywanie płyty rządzi się swoimi prawami - mówił w "Źródłach" Andrzej Bieńkowski z fundacji Muzyka Odnaleziona, który sprawował nadzór nad powstawaniem płyty. – Muzyka musi być przede wszystkim piękna, czysto grana i sprawna. Trochę się obawiałem, ale im dłużej słuchałem wstępnej wersji nagrań przeznaczonej do masteringu, tym bardziej mi się to podobało. Nagranie ma piętno starodawnej wielkości. To jest po prostu mistrz!

Grają Leon Lewandowski i Mateusz Raszewski.

Jak pisał prof. Andrzej Bieńkowski z fundacji Muzyka Odnaleziona, która wydała płytę, Leon Lewandowski "swój repertuar zaczerpnął od śpiewającej matki i babki oraz od skrzypków zmarłych jeszcze przed II wojną światową. Po wojnie był rozchwytywany przez najlepszych harmonistów w okolicy. Kiedy zakończył się czas tradycyjnych wesel, Leon muzykował na rozmaitych przeglądach folkloru, również podczas OFKiSL w Kazimierzu Dolnym. W bardzo późnym wieku dotarłem do niego jako pierwszy uczeń. Od tego momentu Leon Lewandowski stał się regularnym gościem Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata, zaczął prowadzić warsztaty skrzypcowe, udzielał wywiadów Polskiemu Radiu, gościł w magazynie Źródła PR 2, wystąpił w programie Dzika Muzyka – Basy znad Prosny TVP Kultura oraz Szlakiem Kolberga, w 2018 roku otrzymał nagrodę im. Oskara Kolberga MKiDN, został objęty programem "Mistrz Tradycji" MKiDN w 2018 roku".

Grają Leon Lewandowski na skrzypcach i Mateusz Raszewski na basach.

Album Leona Lewandowskiego uhonorowany został Nagrodą Specjalną Fonogramu Źródeł 2019. Fonogram Źródeł to nagroda przyznawana corocznie, towarzysząca Folkowemu Festiwalowi Polskiego Radia "Nowa Tradycja".

***

Tytuł audycji: Źródła 

Prowadziła: Magda Tejchma

Goście: prof. Andrzej Bieńkowski (Muzyka Odnaleziona), Mateusz Raszewski (inicjator i twórca nagrań)

Data emisji: 2.04.2020

Godzina emisji: 15.15

gs/at

Cmolaskie Chłopoki wzorują się na grze skrzypcowych mistrzów z Puszczy Sandomierskiej: Jana Cebuli z Kolbuszowej, Bronisława Płocha z Widełki czy nieżyjących Jana Marka z Kamionki i Władysława Pogody z Huciny.

- Ludzie z Puszczy Sandomierskiej uważali Kraków za bardzo wielkie miasto z którego wszystko, co najlepsze pochodziło, dlatego krakowiaka weselnego grało się dla najznamienitszych gości – tak o muzyce lasowiackiej opowiadał prymista, Adam Dragan. - Region lasowiacki leży w dawnej Puszczy Sandomierskiej, centrum tego regionu jest Kolbuszowa.

W swoim repertuarze Cmolaskie Chłopoki mają lasowiackie oberki, równe, krakowiaki, ale ich specjalnością są polki - przede wszystkim te wściekłe. Grywają do tańca na coraz częstszych w swoim regionie potańcówkach, m.in. w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.

***

Tytuł audycji: Źródła 

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 17.04.2020

Godzina emisji: 15.15

gs

- Kartuzy mieszczą się w centrum Kaszub. Tam się wychowałam. Moja babcia, która urodziła w roku 1917 mówiła po kaszubsku w domu, był to jej naturalny pierwszy język. W domu mówiło się także po polsku. Nauczyłam się języka od babci, słuchając jej rozmów z przyjaciółkami. Znam go od dzieciństwa – opowiadała Joanna Gostkowska-Białek. – Rodzice moi język kaszubski oczywiście znają, ale nie posługują się nim na co dzień. Po wojnie chodzili oni do szkół, gdzie język kaszubski był nieużywany. Taka była polityka, nie chodziło o to, żeby pielęgnować kulturę Kaszub, nauczyciele języka w tym czasie często pochodzili z centralnej Polski lub z Wileńszczyzny.

Pieśni, które śpiewa pani Joanna pochodzą z Archiwum Polskiej Akademii Nauk - z ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru z lat 50. Część z nich znajduje się na płytach PAN. Pochodzą one z okolic Wejcherowa, częściowo od Rozalii Zelke urodzonej w Gowinie na północnych Kaszubach w 1924 roku, część z nich zaś pochodzi z okolic Pucka.

Dużą kolekcję regionalnych pieśni posiada Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Ludowej w Wejcherowie z którego zbioru zamierza korzystać w przyszłości śpiewaczka, a także Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie.

Rozmowę z Joanną Gostkowską-Białek Magdalena Tejchma przeprowadziła w zeszłym roku na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu. Śpiewaczka zdobyła tam drugą nagrodę.

***

Tytuł audycja: Źródła 

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Gość: Joanna Gostkowska-Białek ( śpiewaczka ludowa)

Data emisji: 27.04.2020

Godzina emisji: 15.15

Lewandowski, rocznik 1926, to weselny skrzypek z Kaliskiego. Jego młodość to czas biedy panującej po wschodniej stronie Prosny, gdzie mieszkał, ale jednocześnie był to czas archaicznej muzyki, w której prym wciąż wiodły skrzypce i basy dłubane.

Jak pisał prof. Andrzej Bieńkowski z fundacji Muzyka Odnaleziona, która wydała płytę, Leon Lewandowski "swój repertuar zaczerpnął od śpiewającej matki i babki oraz od skrzypistów zmarłych jeszcze przed II wojną światową. Po wojnie był rozchwytywany przez najlepszych harmonistów w okolicy. Kiedy zakończył się czas tradycyjnych wesel, Leon muzykował na rozmaitych przeglądach folkloru, również podczas OFKiSL w Kazimierzu Dolnym. W bardzo późnym wieku dotarłem do niego jako pierwszy uczeń. Od tego momentu Leon Lewandowski stał się regularnym gościem Festiwalu Wszystkie Mazurki Świata, zaczął prowadzić warsztaty skrzypcowe, udzielał wywiadów Polskiemu Radiu, gościł w magazynie Źródła PR 2, wystąpił w programie Dzika Muzyka – Basy znad Prosny TVP Kultura oraz Szlakiem Kolberga, w 2018 roku otrzymał nagrodę im. Oskara Kolberga MKiDN, został objęty programem "Mistrz Tradycji" MKiDN w 2018 roku".

- Jako Muzyka Odnaleziona mieliśmy spore wątpliwości, dlatego, że wiedzieliśmy co znaczy bardzo sędziwy skrzypek. Taki człowiek może być bezcenny dla potrzeb dydaktycznych, naukowych i poznawczych, ale nagrywanie płyty rządzi się swoimi prawami - mówił w "Źródłach" Andrzej Bieńkowski. – muzyka musi być przede wszystkim piękna, czysto grana i sprawna. Trochę się obawiałem, ale im dłużej słuchałem wstępnej wersji nagrań przeznaczonej do masteringu, tym bardziej mi się to podobało. Nagranie ma piętno starodawnej wielkości. To jest po prostu mistrz!

O pracy nad płytą, nagrywaniu repertuaru skrzypka i specyfice muzyki kaliskiej opowiadali Mateusz Raszewski, inicjator i twórca nagrań, oraz Andrzej Bieńkowski z fundacji Muzyka Odnaleziona, który sprawował nadzór nad powstawaniem płyty.

W jaki sposób skrzypek Lewandowski wychował sobie młodą kapelę, która wtórowała mu do gry? Zachęcamy do odsłuchania audycji.

W audycji także akcja RCKL #folkwdomu: gościem był instrumentalista i kompozytor Mateusz Wachowiak.

***

Tytuł audycji: Kiermasz pod kogutkiem

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 3.05.2020

Godzina emisji: 5.05

gs