Szwecja zobowiązała się do tego w zawartym w 1660 r. pokoju oliwskim. Traktat wciąż obowiązuje. Zgodnie z jego postanowieniami zwrot polskich książek i archiwaliów miał nastąpić w ciągu trzech miesięcy od ratyfikacji. Po 353 latach wciąż znajdują się one jednak w szwedzkich archiwach i bibliotekach, w tym m.in. w Uppsali.
W prawie międzynarodowym roszczenia o zwrot zagrabionych dóbr kultury nie ulegają przedawnieniu. Nie ma jednak trybunału, który mógłby dziś wydać wyrok nakazujący wykonanie traktatu oliwskiego.
- Nie znam na świecie współczesnego przypadku, by udało się odzyskać jakiekolwiek dobra kultury na drodze postępowania sądowego, w którym powód domagałby się wypełnienia postanowień traktatu pokojowego sprzed I wojny światowej - powiedział "Rz" prof. Wojciech Kowalski, pełnomocnik ministra spraw zagranicznych ds. restytucji dóbr kultury.

to

Kolekcja ta - gromadzona przez 200 lat  - do 1939 r. była prezentowana w Szczecinie.
W czasie wojny, z powodu zagrożenia miasta bombardowaniami, najcenniejsze eksponaty zostały ewakuowane, ukryte i ... na wiele lat wszelki ślad po nich zaginął. Dopiero w latach 60. XX wieku do szczecińskich muzealników dotarła oficjalna informacja, że część ocalałych z zawieruchy wojennej zabytków archeologicznych znajduje się za Odrą, w Museum für Ostmecklenburg w Stralsundzie. Wkrótce podjęto starania o dokonanie wymiany muzealiów z przedwojennych zbiorów, w ramach której strona polska miała przekazać znaleziska z terenów leżących w obecnych granicach Niemiec, a strona niemiecka eksponaty z obszarów Pomorza stanowiących aktualnie terytorium Polski. Po długich negocjacjach dyplomatycznych ta niecodzienna wymiana doszła do skutku w 2009 roku.
Na warszawskiej wystawie organizowanej przez Muzeum Narodowe w Szczecinie można zobaczyć m.in. wspaniałe ozdoby ze złota, srebra i brązu: naramienniki, zapinki, bransolety i naszyjniki, a także dobrze zachowaną broń, naczynia oraz srebrne i złote monety.
Jednym z najciekawszych przedmiotów jest laska magiczna z poroża jelenia, na której wyryto schematyczny wizerunek ludzkiej postaci, natomiast maskotką i logo wystawy został bursztynowy niedźwiadek z epoki kamienia, znaleziony w 1887 r. w okolicach Słupska, przez prasę pomorską nazwany Żelkiem z powodu podobieństwa do żelowego cukierka.
Gościem "Naukowego zawrotu głowy" będzie Krzysztof Kowalski - kierownik Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Szczecinie, kurator wystawy.
Katarzyna Kobylecka zaprasza dziś o godz. 23.30

Wystawa "Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich" prezentuje ponad 200 najciekawszych zabytków z niezwykle bogatego zbioru, którego dzieje stanowią gotowy materiał na powieść sensacyjną. Część eksponatów można oglądać w naszej galerii.

- Zbiory te gromadzone były już od początku XIX wieku, który często określany jest mianem wieku historii, wieku, w którym rodzi się zainteresowanie starożytnościami i historią regionu. Już w 1824 roku powstało Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza, w tym okresie rodziła się archeologia, jej podwaliny teoretyczne, to także początek gromadzenia i rejestracji zabytków - opowiadał w "Naukowym zawrocie głowy" Krzysztof Kowalski, kurator wystawy.

Gość Katarzyny Kobyleckiej dodał, że do początku XX wieku w Szczecinie zgromadzono niemal 10 tysięcy przedmiotów zebranych w kilka kolekcji.

Bursztynowy niedźwiadek z epoki kamienia, znaleziony w torfie w 1887 r. w okolicach Słupska, przez prasę pomorską nazwany został Żelkiem z powodu podobieństwa do żelowego cukierka. Zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie (fot. G. Solecki)

W czasie wojny, z powodu zagrożenia miasta bombardowaniami, najcenniejsze eksponaty zostały ewakuowane, ukryte i ... na wiele lat wszelki ślad po nich zaginął. - Ukrywano je w różnych "pewnych" miejscach, gdzie mogły być bezpieczne, zwykle dworkach szlacheckich. W tym wypadku wybrano ponad 20 miejsc z terenu ówczesnej prowincji Pomorze, które po wojnie znalazły się na terenie dwóch państw: polskiego i niemieckiego. Z tej pierwszej części nic nie przetrwało do czasów dzisiejszych - wyjaśnił w radiowej Jedynce.
W latach 60. XX wieku do szczecińskich muzealników dotarła oficjalna informacja, że część ocalałych z zawieruchy wojennej zabytków archeologicznych znajduje się za Odrą, w Museum für Ostmecklenburg w Stralsundzie. Wkrótce podjęto starania o dokonanie wymiany muzealiów z przedwojennych zbiorów, w ramach której strona polska miała przekazać znaleziska z terenów leżących w obecnych granicach Niemiec, a strona niemiecka eksponaty z obszarów Pomorza, stanowiących aktualnie terytorium Polski.  Ale dopiero w latach 90. zmiany polityczne pozwoliły na skuteczne przeprowadzenie rozmów i - w efekcie - dokonanie wymiany. - Każdy z tych zabytków prezentuje pradzieje w różnej skali i mógł być prezentowany na różnego typu wystawach. Ale zasadą muzealnictwa archeologicznego jest, iż zabytki znajdowane w danym regionie trafiają do lokalnych muzeów, a w tym wypadku była to nasz placówka - mówił kierownik Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Szczecinie.

Wystawa "Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich" trwać będzie w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie w dniach 17 marca – 8 września 2013 roku.
Prezentacja wystawy w stolicy stanowi początek jej tournée po polskich miastach. Więcej informacji o wystawie oraz ilustracje eksponatów można znaleźć na stronie zaginione-ocalone.pl.