35 lat temu Sejm uchwalił zniesienie cenzury
11 kwietnia 1990 roku Sejm uchwalił ustawę "o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy – Prawo prasowe".
2025-04-11, 09:23
Decyzja ta kończyła 45-letnią epokę, w której całość funkcjonowania mediów i życie intelektualne były kontrolowane przez reżim komunistyczny z pomocą niewielkiej grupy zdyscyplinowanych cenzorów.
- Cenzura to klucz do zrozumienia istoty każdego totalitaryzmu. Można sobie wyobrazić totalitaryzm bez terroru policyjnego, bez takiego albo innego aparatu władzy, ale nie bez cenzury – mówił były cenzor Tomasz Strzyżewski w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
Dekret o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wszedł w życie 5 lipca 1946 roku. Urząd ten był jedną z najważniejszych instytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Za jego pośrednictwem władze partyjne sterowały propagandą, nie dopuszczając do rozpowszechniania niewygodnych dla siebie informacji i treści. Instytucja zajmowała się kontrolą między innymi publikacji prasowych, radiowych i telewizyjnych, wydawnictw książkowych, filmów czy spektakli.
W 1981 roku dekret ten został zastąpiony przez Ustawę o Kontroli Publikacji i Widowisk.
REKLAMA
Posłuchaj
Do zadań lokalnych oddziałów GUKPiW należała także kontrola punktów z urządzeniami poligraficznymi i kserograficznymi drukarni oraz zakładów produkujących pieczątki. Poszczególne ośrodki cenzury ściśle współdziałały z lokalnymi Komitetami Wojewódzkimi PZPR, Służbą Bezpieczeństwa i innymi instytucjami odpowiedzialnymi za kontrolę życia społeczno-politycznego w PRL.
Posłuchaj
Cenzura obowiązywała we wszystkich krajach obozu socjalistycznego. W środowiskach twórczych szybko wypracowano metody omijania zakazów i ograniczeń cenzury. Decyzja o jej zniesieniu była jednak jednym z pierwszych postanowień nowego rządu utworzonego w 1989 roku. 11 kwietnia 1990 roku Sejm uchwalił ustawę o zniesieniu cenzury.
Pod koniec istnienia GUKPiW zatrudnionych w tej instytucji było 465 osób, a planowany na 1990 rok budżet na jej utrzymanie wynosił blisko pięć miliardów ówczesnych złotych. Ostatecznie GUKPiW został zlikwidowany w kwietniu 1990 roku, ale już od zwycięstwa Komitetów Obywatelskich "Solidarności" w wyborach 4 czerwca 1989 roku w praktyce nie pełnił swojej funkcji.
REKLAMA
Posłuchaj
Rozmowy z Tomaszem Strzyżewskim, cenzorem, który w latach 70. uciekł do Szwecji i opublikował tam dokumenty, które ze sobą zabrał, w serwisie - Radia Wolności >>>
Źródło: Polskie Radio
mk/im
REKLAMA