"Patrzeć" czy "patrzyć"? 10 językowych pytań, na które powinieneś znać odpowiedź
W Międzynarodowym Dniu Języka Ojczystego warto sprawdzić, jak dobrze znamy język polski – czy nie popełniamy błędów, o które w polszczyźnie przecież nietrudno. "Głowa jej nie boli" czy "głowa ją nie boli"? "Głaskam" czy "głaszczę"? "Wziąść" czy tylko "wziąć"?
Jacek Puciato
2025-02-21, 05:50
Polska gramatyka, w zakresie odmiany wyrazów czy składniowych połączeń, do najłatwiejszych nie należy. Dlatego warto być świadomym językowych pułapek i wiedzieć, gdzie można znaleźć odpowiedzi na nurtujące nas pytania.
Jednym z dobrych źródeł wiedzy o języku polskim jest z pewnością Polskie Radio. Z setek audycji poświęconych poprawności językowej – z setek postawionych w nich pytań - wybraliśmy zaledwie kilka.
***
1. "Patrzeć" czy "patrzyć"?
– Poprawne są obie wersje: i "patrzałam", i "patrzyłam", bo też poprawne są dwa bezokoliczniki: "patrzeć" i "patrzyć" - mówiła prof. Katarzyna Kłosińska. Jak się okazuje, w czasie teraźniejszym zdecydowanie częściej używamy "patrzeć", natomiast odwrotnie się dzieje, gdy używamy czasu przeszłego.
REKLAMA
Posłuchaj
2. "Noga ją nie boli" czy "noga jej nie boli"?
– W świadomości językowej Polaków silnie tkwi reguła, że po czasownikach zaprzeczonych używamy wyrazów w dopełniaczu. "Kupuję książkę", ale "nie kupuję książki" – przypominał w Polskim Radiu prof. Jerzy Podracki. Jednak ta reguła nie jest bezwyjątkowa. – Przy niektórych zaprzeczonych czasownikach oznaczających dolegliwości fizyczne może wystąpić zarówno forma dopełniaczowa, jak i biernikowa. Możemy zatem powiedzieć: "noga ją nie boli" i "noga jej nie boli" – tłumaczył językoznawca.
Posłuchaj
3. "Głaszczę" i "głaskam"? "Płuczę" i…?
– Możemy jedynie powiedzieć "płuczę naczynia". Czasownik ten odmienia się tak samo, jak "skakać" (a więc "skaczę"), "żebrać" (zatem: "żebrzę"), "ssać" ("ssę") czy "orać" ("orzę") – mówiła prof. Katarzyna Kłosińska. Jednak nie wszystkie czasowniki zakończone na -ać odmieniają się jednakowo. Jest niemała grupa takich, które mają dwa poprawne warianty: "głaszczę psa" albo go "głaskam". Ktoś "mlaska" albo "mlaszcze".
Posłuchaj
4. Jak "nie odróżniać" i "nie rozróżniać"?
Pod względem znaczeniowym, mówił prof. Jerzy Podracki, czasowniki te są tożsame. Ale odróżniamy "kogoś od kogoś" albo "coś od czegoś" (np. "Ktoś nie odróżnia kawki od wrony"). Natomiast rozróżniać można "kogoś i kogoś", ewentualnie "coś i coś" ("Daltonista nie rozróżnia barwy czerwonej i zielonej"). Jak zauważył w radiowej audycji prof. Jerzy Podracki, Polakom często mieszają się te dwa schematy.
REKLAMA
Posłuchaj
5. "Szybki emu" czy "szybkie emu"?
Istnieje szczególna, sprawiająca problem, jeśli chodzi o określenie rodzaju gramatycznego, grupa rzeczowników zapożyczonych: "boa", "kiwi", "yeti", "emu", "gnu", "kudu", "okapi". Znaczna część z tych rzeczowników ma w języku polskim dopuszczalne dwa warianty rodzajowe. - Emu może być "brunatne" albo "brunatny" - mówił prof. Andrzej Markowski. Podobnie (choć tu sprawa nieco się komplikuje) jest z "gnu". – "Kudu" jest jednak najgorszym w tej grupie przypadków – zauważył językoznawca.
Posłuchaj
Zdjęcie ilustracyjne. Fot. Shutterstock6. Jak mówić o pomarańczy?
– Używanie formy "ta pomarańcz" albo, nie daj Boże, "ten pomarańcz" to jest jeden z typowych błędów związanych z tym rzeczownikiem – przypominała w radiowej audycji dr Agata Hącia. Ten błąd polega albo na tym, że przypisujemy rzeczownikowi zły rodzaj gramatyczny, albo na tym, że wybieramy niewłaściwą postać wyrazu: zamiast poprawnie "ta pomarańcza" mówimy "ta pomarańcz".
REKLAMA
Posłuchaj
7. "W roku 2004". Jak to odczytać?
Wielu użytkowników języka polskiego ma problem z odczytywaniem dat rocznych. Okazuje się, że prawidłowe sformułowanie "w roku 2000" (zatem "w roku dwutysięcznym") wprowadza w błąd tych, którzy w innych przypadkach (2001, 2002…) odmieniają pierwszą część nazwy roku. – "W roku 2004" należy jednak odczytać: "w roku dwa tysiące czwartym" – przypominał w Polskim Radiu prof. Radosław Pawelec.
Posłuchaj
8. "Zjeść pomidor" czy "zjeść pomidora"?
– Jeśli chodzi o konstrukcje z nazwami produktów, które można zjeść, najpoprawniej byłoby: "daj pomidor", "zjadłem ogórek", "ugotowałem kalafior", bo te czasowniki wymagają biernika – tłumaczyła prof. Katarzyna Kłosińska. Jednak, jak dodała, niezbyt często słyszymy takie formy. Już od kilkuset lat nazwy te przybierają w bierniku końcówkę -a. Można zatem używać obu form, przy czym – dodawała językoznawczyni – forma "zjeść pomidora" jest bardziej potoczna, a "zjeść pomidor" – bardziej staranna.
Posłuchaj
9. Dotknąć "przycisk" czy "przycisku"?
– Można "wcisnąć" przycisk, natomiast jeżeli chcemy "dotknąć", to z dopełniaczem, zatem "dotknąć przycisku" – mówiła prof. Katarzyna Kłosińska. Co ciekawe jednak, z dopełniaczem łączymy "dotknąć" w sensie fizycznym ("ściany", "biurka"), natomiast "dotknąć" w znaczeniu "urazić" występuje już w bierniku ("Dotknął babcię swoim zachowaniem").
REKLAMA
Posłuchaj
10. "Wziąć" czy "wziąść"?
– Jedyną poprawną formą jest "wziąć", a nie "wziąść". I to z kilku powodów – podkreślała w Polskim Radiu prof. Katarzyna Kłosińska. Jak tłumaczyła językoznawczyni, czasownik "wziąć" należy do – dobrze w polszczyźnie zadomowionej – rodziny bezokoliczników zakończonych właśnie na -ć. Są w tej grupie również "objąć" czy "ująć".
Posłuchaj
Źródło: Polskie Radio
kor
REKLAMA