"Kto ratuje jedno życie - ratuje cały świat". Dziś 15. rocznica śmierci Ireny Sendlerowej
Wspominamy dziś Irenę Sendlerową, działaczkę podziemia w czasie II wojny światowej, która w czasie okupacji niemieckiej uratowała ok. 2,5 tys. żydowskich dzieci.
2023-05-12, 09:14
15 lat temu, 12 maja 2008 r., zmarła Irena Sendlerowa, kierowniczka referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom "Żegota", Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, która w czasie okupacji niemieckiej mogła uratować nawet 2,5 tys. żydowskich dzieci, wywożąc je z warszawskiego getta. "Proszę nie nazywać mnie bohaterką. Żałuję, że nie zrobiłam więcej" - powtarzała.
- Irena Sendlerowa znana jest głównie ze względu na swoje zasługi w czasie okupacji niemieckiej, ale jej działania były wyrazem postawy życiowej, którą wykazywała także przed wojną i po niej. Była wrażliwą społecznie, odważną i stanowczą aktywistką. Mówiąc i pisząc o Sendlerowej, często powtarza się jej własne słowa: "Wychowana byłam w duchu, że obojętna jest sprawa religii, narodu, przynależności do jakiejś rasy - ważny jest człowiek! - powiedział Mateusz Szczepaniak, specjalista-wydawca portalu Polscy Sprawiedliwi Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
Opowiadać historię żywą
Na pytanie, jak ważne obecnie jest przypominanie o takich postaciach, odpowiedział: "W Muzeum POLIN wierzymy w potencjał uniwersalnego odczytywania doświadczenia Zagłady, ukazując historię Ireny Sendlerowej i innych Polaków uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata jako historię żywą i znaczącą dla współczesności. Historie pomocy prezentujemy na tle społeczno-politycznego kontekstu okupacji niemieckiej, uwzględniając złożoność i zróżnicowanie postaw Polaków wobec Zagłady. Mówiąc o Sprawiedliwych, odwołujemy się do problematyki praw człowieka, ludzi aktualnie potrzebujących pomocy, szczególnie dziś - na Ukrainie".
Posłuchaj
REKLAMA
Irena Stanisława Sendler urodziła się 15 lutego 1910 r. w Warszawie. Wczesne dzieciństwo spędziła w podwarszawskim Otwocku, gdzie jej ojciec Stanisław Henryk Krzyżanowski, z zawodu lekarz, był dyrektorem sanatorium. Gdy miała siedem lat, jej ojciec zmarł, a Sendlerowa wraz z matką przeprowadziły się do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie miały rodzinę. W 1927 r., po zdaniu matury, wyjechała do Warszawy. W stolicy rozpoczęła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Po dwóch latach przeniosła się na Wydział Humanistyczny i rozpoczęła studia na polonistyce. Naukę przerwała w 1932 r. i wróciła do niej pięć lat później.
"Ojca znałam krótko, ale pamiętam z dzieciństwa, że często powtarzał, że ludzie nie dzielą się na podstawie rasy czy pochodzenia, ale dzielą się na dobrych i złych. A drugą maksymą, którą wbił mi w moją dziecięcą głowę, było zdanie: »Pamiętaj, że jak ktoś tonie, to trzeba mu podać rękę«" - opowiadała w 2005 r. w rozmowie z Polskim Radiem. "Tego, że trzeba pomagać potrzebującym, nauczyłam się w domu rodzinnym. Dlatego nie jestem żadną bohaterką" - dodała.
Trudno ocenić, jak wielu ocaliła
W latach 1939-1942, będąc pracownicą Wydziału Opieki Społecznej m.st. Warszawy, zorganizowała siatkę pracownic społecznych, które niosły pomoc do warszawskiego getta, a także wyprowadzały stamtąd dzieci żydowskie i umieszczały po tzw. aryjskiej stronie - u rodzin, w sierocińcach i klasztorach. Zgodnie z powojennymi relacjami dane każdego ratowanego dziecka Sendlerowa zapisywała i chowała, by po wojnie dzieci można było odnaleźć.
Trudno dokładnie oszacować, ile istnień ludzkich ocaliła. Żyją jeszcze niektóre z dzieci uratowanych z getta, a one przywołują cytat z Talmudu: "Kto ratuje jedno życie - ratuje cały świat"... Tak mawia np. Elżbieta Ficowska, wywieziona jako niemowlę z getta w drewnianej skrzyneczce, do której matka włożyła jej srebrną łyżeczkę, jako jedyny materialny znak więzi z rodziną i domem.
REKLAMA
Dzieci ocalone z warszawskiego getta były ukrywane u polskich rodzin, w sierocińcach i klasztorach w Warszawie, Chotomowie i Turkowicach. Przygotowywano im fałszywe dokumenty i wspomagano materialnie. Imiona dzieci i nazwiska rodzin, do których trafiały, Sendlerowa zapisywała, szyfrując, na paskach bibułki, które umieszczała w butelkach zakopywanych pod jabłonką na podwórku przy ul. Lekarskiej 9. Po wyzwoleniu rozszyfrowany spis został przekazany Adolfowi Bermanowi, który w latach 1947-1949 był przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów w Polsce.
Skazana na śmierć - Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata
Od października 1943 r. Sendlerowa działała w Radzie Pomocy Żydom "Żegota". Aresztowana przez gestapo, była torturowana i skazana na śmierć. "Żegota" zdołała ją wykupić za olbrzymią łapówkę. Wyrok wykonano "na papierze". W czasie Powstania Warszawskiego była sanitariuszką w jednym z powstańczych punktów sanitarnych na Mokotowie. Po wojnie pracowała w opiece społecznej i średnim szkolnictwie medycznym.
Posłuchaj
W 1946 r. otrzymała Złoty Krzyż Zasługi za ratowanie Żydów w czasie okupacji - pierwsze z wielu odznaczeń przyznanych po wojnie. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował ją tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata w 1965 r. Kilkanaście lat później, w 1983 r., podczas wizyty w Izraelu zasadziła drzewko oliwne w Ogrodzie Sprawiedliwych.
REKLAMA
Jej historia przez wiele lat była szerzej nieznana. W 1999 r. nauczyciel historii Norman Conard z Uniontown w stanie Kansas (USA) zachęcił grupę swoich uczennic do napisania sztuki teatralnej pt. "Life in a Jar" ("Życie w słoiku"). Jej tytuł nawiązuje do sposobu, w jaki w 1944 r. Irena Sendlerowa i Jadwiga Piotrowska ukryły kartotekę uratowanych żydowskich dzieci, dzięki czemu po wojnie dowiedziały się one o swoich rodzinach.
Przedstawienie oparte na faktach z życiorysu Sendlerowej wystawiono wiele razy w USA, Kanadzie i w Polsce. Zdobyło ono rozgłos w mediach amerykańskich i doprowadziło do powstania fundacji "Life in a Jar" promującej postawę głównej bohaterki. W 2001 r. przyjechała do Polski grupa amerykańskich uczennic, które zdążyły się jeszcze spotkać z bohaterką napisanej przez nich sztuki.
Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 r. w wieku 98 lat.
IAR/PAP/łs
REKLAMA