Od wolnych związków zawodowych po miejsca w żłobkach. 21 postulatów z Sierpnia '80

Strajk, który w sierpniu 1980 roku wybuchł w Stoczni Gdańskiej, w szybkim czasie objął ponad 700 zakładów pracy z całego kraju. Władza komunistyczna w poczuciu bezradności wobec rodzącego się silnego, oddolnego, niezależnego od nich ruchu społecznego zdecydowała się zasiąść z robotnikami do rozmów.

Po wielodniowych negocjacjach 31 sierpnia 1980 roku w Gdańsku Komisja Rządowa z wicepremierem Mieczysławem Jagielskim na czele podpisała z przedstawicielami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (pod przewodnictwem Lecha Wałęsy) porozumienie. Jego podstawą była lista 21 postulatów przygotowanych wcześniej przez strajkujących.

Powiązany Artykuł

Sierpień 80 - zobacz serwis specjalny

Przyjrzyjmy się bliżej tym punktom, których podpisanie zakończyło sierpniowy strajk.

Postulat nr 1: Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji Nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych.

Najważniejszy postulat z całej listy. Jego akceptacja doprowadziła do zarejestrowania już we wrześniu 1980 roku Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Wkrótce struktury organizacji tworzyło 10 milionów Polaków. "Solidarność" stała się jednym z najważniejszych symboli procesu przemian ustrojowych, które zakończyły epokę PRL.

Komunistom trudno było tolerować istnienie silnego, niezależnego od nich ruchu społecznego. Z ich perspektywy było to jednak "mniejsze zło", gdyż brak zgody na ten postulat oznaczałby kontynuację strajków, które przynosiły gigantyczne straty dla gospodarki.

Powiązany Artykuł

Poznań 1956 - zobacz serwis specjalny

Postulat nr 2: Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.

Postulat ściśle związany z pierwszym i równie trudny do zaakceptowania przez komunistów. Prawo do strajku dawało związkom zawodowym ważne narzędzie nacisku na władzę.

Postulat nr 3: Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.

Stały punkt wysuwany przez opozycję demokratyczną w okresie PRL. Jego obecność na tej liście wydawała się zatem zupełnie naturalna.

Postulat nr 4: a) przywrócić do poprzednich praw: ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r., studentów wydalonych z uczelni za przekonania, b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego), c) znieść represje za przekonania.

Stanowisko strajkujących było jasne: nie dojdzie do porozumienia, dopóki władza nie zaprzestanie aresztowania obywateli za poglądy i nie wypuści na wolność już osadzonych. 

Powiązany Artykuł

Czerwiec 1976 - zobacz serwis specjalny

Postulat nr 5: Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.

Postulat nr 6: Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez: a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej, b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.

Oba postulaty odwoływały się do polityki informacyjnej państwa. Żądano, aby kontrolowane przez władze media podawały społeczeństwu rzetelne informacje zarówno jeśli chodzi o strajk, jak i ogólną sytuację w kraju. Dodatkowo w postulacie nr 6 ubiegano się o zgodę władz na większy udział obywateli w podejmowaniu decyzji dotyczących reform państwa.

Postulat nr 7: Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.

Skrót CRZZ oznaczał istniejącą od 1949 roku Centralną Radę Związków Zawodowych, która zrzeszała wszystkie związki zawodowe w PRL i zapewniała komunistom pełną nad nimi kontrolę. Przestała istnieć niedługo po podpisaniu porozumień sierpniowych, w grudniu 1980 roku.

Lech Wałęsa wśród związkowców w sali BHP Stoczni Gdańskiej. 30.08.1980 r. Fot. PAP/Stefan Kraszewski

Pięć kolejnych postulatów odwoływało się do spraw bytowych, takich jak podwyżka płac czy zaopatrzenie. Strajkujący domagali się poprawy sytuacji materialnej obywateli pogrążonego w kryzysie państwa.

Postulat nr 8: Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 1980 roku przeciętne wynagrodzenie wynosiło 6040 zł.

Postulat nr 9: Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.

Postulat nr 10: Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki.

Postulat nr 11: Wprowadzić na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).

Postulat nr 12: Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.

Postulat nr 13: Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp.

Postulat ten uzupełnia zestawienie (z sześcioma pierwszymi) żądań o charakterze politycznym.

Budowa bloków mieszkalnych na osiedlu Stegny w Warszawie. 1974 r. Fot. NAC

Kolejne postulaty, od 14. do 21., dotyczą spraw społecznych - od emerytur po kwestię dostępności mieszkań i miejsc w żłobkach.

Postulat nr 14: Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.

Jedyny odrzucony przez władze postulat. Jego akceptacja równałaby się z obniżeniem ówczesnego wieku emerytalnego aż o 10 lat.

Postulat nr 15: Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.

Waloryzację świadczeń zaczęto wprowadzać w 1976 roku. Renty i emerytury ze starego portfela oznaczały świadczenia przyznane przed tą cezurą, a więc te, które nie podlegały waloryzacji.

Postulat nr 16: Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.

Postulat nr 17: Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.

Postulat nr 18: Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.

Postulat nr 19: Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie.

Postulat nr 20: Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę.

Postulat nr 21: Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym – brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.

Wolne soboty zaczęto stopniowo wprowadzać od 1973 roku. W okresie sierpniowego strajku przypadało ich 16 w ciągu roku.

Powiązany Artykuł

Anna Walentynowicz. Serwis specjalny

***

Listę 21 postulatów utworzono w nocy z 16 na 17 sierpnia 1980 roku w czasie protestu robotników w Stoczni Gdańskiej. 18 sierpnia postulaty zostały spisane odręcznie na tablicach ze sklejki przez działaczy "Solidarności" Arkadiusza Rybickiego i Macieja Grzywaczewskiego.

Należy zaznaczyć, że ostateczna wersja omówionych tu postulatów, które zostały podpisane 31 sierpnia 1980 roku, różniła od tej spisanej na tablicach kolejnością punktów 11., 12. i 13.

Po zakończeniu sierpniowego strajku drewniane tablice trafiły do siedziby NSZZ "Solidarność" w Gdańsku-Wrzeszczu, a następnie znalazły się w Muzeum Morskim w Gdańsku (ob. Narodowe Muzeum Morskie). O dalszych losach historycznych tablic opowiadał w audycji Polskiego Radia Arkadiusz Rybicki.

Posłuchaj

Rozmowa Andrzeja Jeleńskiego z Arkadiuszem Rybickim na temat strajków w sierpniu 1980 roku i 21 postulatów. (PR, 31.08.2001) 5:45

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

- Pracownicy muzeum wykonali kopie tych tablic i umieścili je na wystawie, a oryginały były konserwowane. Gdy wybuchł stan wojenny, Służba Bezpieczeństwa "aresztowała" te tablice i prawdopodobnie je zniszczyła, natomiast oryginały zostały w muzeum. Potem jeden z konserwatorów zabrał je do domu i przybił na strychu literami do ściany. I tak sobie czekały do 1989 roku - słyszymy w radiowej audycji.

W 2003 roku tablice z 21 postulatami zostały wpisane na listę UNESCO - Pamięć Świata, która gromadzi najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości.

th

Korzystałem z:

K. Trembicka, Sz. Bachrynowski, 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku, "Myśl polityczna" 3(4)/2020.