Tadeusz Mazowiecki. Pierwszy niekomunistyczny premier powojennej Polski
– Jest w tym narodzie krzywd wiele, ale dzisiaj wszyscy muszą się zdobyć na nowe stosunki między sobą. Jeżeli się na to zdobędziemy, to żywię nadzieję, że wyjdziemy na prostą – mówił Tadeusz Mazowiecki w swoim sejmowym exposé 12 września 1989 roku, po powołaniu rządu, na którego czele stanął jako pierwszy niekomunistyczny premier Polski od czasu II wojny światowej.
2024-09-12, 05:55
Tadeusz Mazowiecki został powołany na premiera 24 sierpnia 1989 roku, a 12 września przedstawił Sejmowi skład swojego rządu.
Za powołaniem rządu Mazowieckiego głosowało 402 posłów spośród 415 obecnych na sali obrad. Głosów przeciwnych nie było. Po głosowaniu nowy premier wykonał symboliczny gest: "V" ("Victoria"), znak wolności i zwycięstwa. Podchwycili ten gest posłowie Solidarności, którzy wstali, a za nimi, od prawej do lewej, wszyscy inni posłowie obecni na sali plenarnej.
Posłuchaj
Posłuchaj
Skład rządu
Rząd Mazowieckiego tworzyło 24 ministrów. 12 z nich wywodziło się z Solidarności. Byli to: Leszek Balcerowicz - wicepremier i minister finansów, Jacek Ambroziak - szef Urzędu Rady Ministrów, Artur Balazs - minister bez teki, Izabella Cywińska - minister kultury i sztuki, Aleksander Hall - minister bez teki, Jacek Kuroń - minister pracy i polityki socjalnej, Jerzy Osiatyński - Centralny Urząd Planowania, Aleksander Paszyński - minister gospodarki przestrzennej i budownictwa, Henryk Samsonowicz - minister edukacji narodowej, Tadeusz Syryjczyk - minister przemysłu i Witold Trzeciakowski - minister bez teki.
REKLAMA
Wręczenie nominacji ministrom nowego rządu. Nz. m.in.: A. Kosiniak-Kamysz (2L), Cz. Kiszczak (5L), A. Bentkowski (6L), I. Cywińska (7L), J. Kuroń (8L), H. Samsonowicz (9L), A. Hall (12L, w głębi), F. Siwicki (13L), T. Syryjczyk (14L), W. Trzeciakowski (16L), M. Święcicki (17L), T. Mazowiecki, Z. Kuratowska (1P). Fot. PAP/Grzegorz Rogiński Czterech ministrów związanych było z obozem dotychczasowej władzy, należeli do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR): gen. Czesław Kiszczak - minister spraw wewnętrznych, Florian Siwicki - minister obrony narodowej, Marcin Święcicki - minister współpracy gospodarczej z zagranicą i Franciszek Wielądek - minister transportu, żeglugi i łączności.
Z kolei z grona koalicjanta komunistów, ze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL), powołani zostali: Czesław Janicki - minister rolnictwa, gospodarki żywnościowej i leśnictwa, Aleksander Bentkowski - minister sprawiedliwości, Bronisław Kamiński - minister ochrony środowiska i zasobów naturalnych i Andrzej Kosiniak-Kamysz - minister zdrowia i opieki społecznej, trzech ze Stronnictwa Demokratycznego (SD) - Jan Janowski - minister Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń, Marek Kucharski - minister bez teki, Aleksander Mackiewicz - minister rynku wewnętrznego i jeden niezależny - Krzysztof Skubiszewski, minister spraw zagranicznych.
Na prezesa Narodowego Banku Polskiego wybrano członka PZPR prof. Władysława Bakę.
Rzecznikiem rządu została Małgorzata Niezabitowska.
REKLAMA
Exposé premiera
W swoim exposé premier zwracał uwagę przede wszystkim na problemy gospodarcze, przed którymi stanął jego gabinet. Za najpilniejsze uznał zahamowanie inflacji, zmniejszenie deficytu budżetowego, konieczność utrzymania dyscypliny podatkowej, budowę gospodarki wolnorynkowej.
Warszawa 12.09.1989. Głosowanie w Sejmie nad powołaniem rządu Tadeusza Mazowieckiego. Na zdjęciu liczenie głosów posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Fot. PAP/Jan BogaczPosłuchaj
Jak wyglądała droga do ukształtowania rządu Tadeusza Mazowieckiego?
"Wasz prezydent, nasz premier"
Po częściowo wolnych wyborach 4 czerwca 1989 roku okazało się, że rządzący komuniści ponieśli porażkę. Jasne się stało, że był to historyczny moment, kiedy skończyła się zapisana w konstytucji PRL zasada "o przewodniej roli partii".
REKLAMA
Kliknij w obrazek i zobacz serwis specjalny:
Erozja systemu komunistycznego w Polsce postępowała, a proces ten przebiegał w kilku etapach.
3 lipca 1989 roku, po dyskusjach na temat objęcia urzędu prezydenta przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego, na pierwszej stronie "Gazety Wyborczej" ukazał się tekst jej redaktora naczelnego, Adama Michnika, zatytułowany "Wasz prezydent, nasz premier".
"Potrzebny jest układ nowy, możliwy do zaaprobowania przez wszystkie główne siły polityczne. Nowy, ale gwarantujący kontynuację. Takim układem może być porozumienie, na mocy którego prezydentem zostanie wybrany kandydat z PZPR, a teka premiera i misja sformowania rządu powierzona kandydatowi Solidarności" – podkreślał w swoim artykule Adam Michnik.
REKLAMA
Mazowiecki zamiast Kiszczaka
Wybór gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta (19 lipca 1989) był oparty na układzie zawartym przy Okrągłym Stole pomiędzy władzą a opozycją. Prezydent Jaruzelski powierzył misję tworzenia rządu gen. Czesławowi Kiszczakowi. Misja Kiszczaka nie powiodła się – nie zdołał sformować gabinetu.
Zobacz serwis specjalny poświęcony stanowi wojennemu w Polsce:
Miesiąc później Lech Wałęsa, przewodniczący "S", zaproponował Tadeusza Mazowieckiego jako kandydata na premiera. 24 sierpnia 1989 roku Sejm wybrał Mazowieckiego na szefa rządu.
REKLAMA
Tego dnia nowy premier spotkał się z dziennikarzami z całego świata, licznie zgromadzonymi w Sali Kolumnowej Sejmu.
Spotkanie w Urzędzie Rady Ministrów w Alejach Ujazdowskich premiera Tadeusza Mazowieckiego (L) i członków jego rządu z delegacją Solidarności z Lechem Wałęsą (C) na czele oraz dyrektor Biura Krajowego Solidarności Krzysztof Pusz. Warszawa, listopad 1989 r.- Przychodzę jako człowiek Solidarności, wierny sierpniowemu dziedzictwu. Pojmuję je jako wielkie zbiorowe wołanie społeczeństwa o podmiotowość, prawo decydowania o losach kraju oraz jako gotowość do solidarnego i zdecydowanego działania, aby te cele osiągnąć – przemawiał z trybuny sejmowej. - Polacy muszą zacząć nową kartę w swojej historii. Trzeba wyeliminować ze wzajemnych stosunków nienawiść, która mogłaby się stać ogromną siłą destrukcyjną. Musimy jako naród przełamać poczucie beznadziejności i wspólnymi siłami stawić czoła stojącemu przed nami wyzwaniu, zadaniu wyjścia z katastrofy gospodarczej i przebudowy państwa – powiedział na zakończenie.
Posłuchaj
Kliknij w obrazek i dowiedz się, jak narodziła się "Solidarność":
REKLAMA
Bilans i osiągnięcia
Najbardziej pamiętną częścią wystąpienia stały się słowa: "Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania". Przeciwnicy Mazowieckiego podkreślali, że "gruba kreska" stała się zapowiedzią abolicji dla komunistów, którzy dopuścili się łamania prawa w czasie swoich rządów.
Dorobek rządu Tadeusza Mazowieckiego zawsze będzie kojarzony jako ten, który rozpoczął w Polsce transformację ustrojową. Wprowadził w życie tzw. plan Balcerowicza, który miał przeprowadzić gospodarkę Polski od systemu komunistycznego do rynkowego. 17 grudnia 1989 roku plan naprawy gospodarki wicepremier przedstawił w Sejmie.
- System, który odziedziczyliśmy po poprzednikach, nie może już istnieć. Stał się źródłem rozkładu gospodarki, dezorganizacji i degradacji życia, dehumanizacji stosunków między ludźmi – mówił Leszek Balcerowicz. – Nasza propozycja to gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych o strukturze własnościowej występującej w krajach wysoko rozwiniętych. Gospodarka, której reguły są dla wszystkich jasne. Plan został wdrożony 1 stycznia 1990 roku.
Posłuchaj
REKLAMA
W tym czasie weszła też w życie nowelizacja konstytucji, zmieniająca nazwę państwa z PRL na Rzeczpospolita Polska i ustanawiająca jako godło orła w koronie.
Na kartach historii zapisała się msza święta z 12 listopada 1989 roku w Krzyżowej na Dolnym Śląsku. Udział w niej wziął premier pierwszego niekomunistycznego rządu w Polsce Tadeusz Mazowiecki oraz kanclerz Niemiec Helmut Kohl. Za symboliczny początek nowego etapu we wzajemnych relacjach obu krajów, uznano moment, kiedy w trakcie nabożeństwa szefowie obu rządów objęli się, na znak przekazania sobie pokoju.
Posłuchaj
Dymisja rządu
Tadeusz Mazowiecki złożył dymisję rządu 25 listopada 1990 roku, dzień po porażce Mazowieckiego w wyborach prezydenckich, w których zwyciężył Lech Wałęsa. 4 stycznia 1991 roku Sejm powołał na premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego.
W czasie uroczystych obchodów obalenia komunizmu Tadeusz Mazowiecki podkreślał, że rok 1989 to było wielkie narodowe i europejskie zwycięstwo, a "niemożliwe stało się wówczas możliwe".
REKLAMA
***
Tadeusz Mazowiecki (1927-2013) był działaczem opozycji demokratycznej. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu (luty-kwiecień 1989). Jako redaktor naczelny pracował w "Tygodniku Solidarność". Wybory 4 czerwca 1989 roku okazały się początkiem przemian ustrojowych w bloku państw Europy Środkowo-Wschodniej, które od 1945 roku pozostawały zależne od Związku Radzieckiego. Tadeusz Mazowiecki został pierwszym niekomunistycznym premierem w Polsce po II wojnie światowej. Po upadku rządu w 1991 roku Mazowiecki został specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. przestrzegania praw człowieka na Bałkanach. Wojna w byłej Jugosławii w latach 1992-1995 pochłonęła 100 tys. ofiar. Przez trzy lata pracy w ONZ Tadeusz Mazowiecki dokumentował czystki etniczne i katastrofalną sytuację humanitarną w rejonie objętym wojną.
im/jp/PAP
REKLAMA