Izrael i Palestyna. Konflikt wpisany w historię
Konflikt izraelsko-palestyński, który przyciąga obecnie uwagę świata, ma dużo szerszy kontekst niż wydarzenia ostatnich dni czy miesięcy. Wszystko zaczęło się ponad sto lat temu, gdy przy wsparciu Wielkiej Brytanii nastąpił napływ ludności żydowskiej do Palestyny. Niedługo później sytuacja wymknęła się spod kontroli.
2025-09-16, 12:40
Narodziny syjonizmu
Idea utworzenia państwa żydowskiego na terenie Palestyny była głównym założeniem ruchu syjonistycznego, który zaczął zyskiwać na popularności pod koniec XIX wieku. W 1896 roku prekursor syjonizmu Theodor Herzl opublikował w Wiedniu rozprawę "Der Judenstaat" (pol. "Państwo żydowskie"). Działacz przekonywał, że w miejscach, w których istnieją większe skupiska ludności żydowskiej, antysemityzm jest nieunikniony, w związku z czym Żydzi, żyjący w diasporze od setek lat, powinni utworzyć własne państwo.
W następnym roku odbył się Pierwszy Kongres Syjonistyczny. - Wówczas to Żydzi z różnych krajów świata postanowili odtworzyć w tradycyjnej kolebce państwa żydowskiego państwo Izrael - mówił w audycji Polskiego Radia historyk prof. Jerzy Eisler.
To na tym terenie istniało podbite przez Rzymian w I wieku p.n.e. ostatnie państwo żydowskie.
Posłuchaj
Już w latach 80. XIX wieku do Palestyny, znajdującej się pod władaniem Turcji, zaczęli przybywać dyskryminowani przez władze carskie Żydzi z Imperium Rosyjskiego. Migracja kilku tysięcy osób pochodzenia żydowskiego nie zrodziła poważniejszych konfliktów z miejscową ludnością arabską.
Dopiero gdy w początkach XX wieku ruch syjonistyczny przybrał na sile, wzmogła się także migracja Żydów z innych części Europy. Kilkadziesiąt tysięcy przybyłych zwolenników syjonizmu izolowało się od miejscowej ludności i tworzyło zamknięte społeczności.
"Deklaracja Balfoura"
W czasie I wojny światowej duża część Bliskiego Wschodu wraz z Palestyną została zajęta przez wojska brytyjskie. Nadzieje syjonistów na utworzenie własnego kraju rozbudził list, który przeszedł do historii jako "deklaracja Balfoura", czyli oświadczenie brytyjskiego ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura wydane w listopadzie 1917 roku.
Dokument był adresowany do lorda Rothschilda. Zawierał zapewnienie, że rząd brytyjski odnosi się przychylnie do idei ustanowienia w Palestynie "siedziby narodowej dla Żydów" i dołoży wszelkich starań, aby ułatwić osiągnięcie tego celu.
Wydając deklarację, Brytyjczycy liczyli na wsparcie finansowe społeczeństwa żydowskiego w przedłużającej się kosztownej wojnie. Mieli również nadzieję, że publikacja oświadczenia zachęci Żydów, którzy służyli w armiach państw centralnych, takich jak Niemcy i Austro-Węgry, do osiedlenia się na terenie Palestyny.
Choć w deklaracji nie napisano wprost o możliwości utworzenia struktur państwa żydowskiego w Palestynie, dokument stał się jednym z najważniejszych punktów na drodze do powstania Państwa Izrael.
Mandat Palestyny
W 1920 roku decyzją Ligi Narodów Wielka Brytania otrzymała mandat nad Palestyną, przy czym obowiązała się zapewnić odpowiednie warunki dla żydowskiego osadnictwa przy poszanowaniu praw miejscowej ludności. W kolejnych latach napływ ludności żydowskiej wzrastał w szybkim tempie. Powstawały żydowskie organizacje, partie polityczne i struktury samorządowe, a finansowego wsparcia kolonizatorom udzielała diaspora.
Ogromny przyrost liczby dobrze zorganizowanych osadników (których celem było utworzenie własnego państwa na tym terenie) niepokoił miejscową ludność arabską. Palestyńczycy organizowali ataki na żydowskie osiedla, Żydzi tworzyli oddziały samoobrony i nie pozostawali dłużni napastnikom. Brytyjczycy pod naciskiem sfrustrowanych Arabów wprowadzili ograniczenia dla żydowskiego osadnictwa, co rozwścieczyło środowiska syjonistyczne.
- Ogólna sytuacja tak się zaostrzyła, że Wielka Brytania zmuszona była oświadczyć, iż nie jest w stanie wykonywać powierzonego jej przez Ligę Narodów mandatu - mówił w audycji Radia Wolna Europa z 1986 roku publicysta Henryk Bogusławski. - Komisja lorda Williama Peela przedłożyła w 1937 roku raport, zalecający podział Palestyny na państwo żydowskie i arabskie.
Posłuchaj
Pomiędzy nimi miał znajdować się neutralny korytarz kontrolowany przez Brytyjczyków. Rozwiązanie to nie zadowalało żadnej ze stron, a brytyjscy żołnierze i urzędnicy zaczęli padać ofiarami ataków terrorystycznych.
Rezolucja ONZ
Wybuch II wojny światowej postawił Wielką Brytanię w kłopotliwym położeniu.
- Była ona uzależniona od dostaw arabskiej ropy, bez której działania wojska były niemożliwe. Z kolei sympatie arabskie leżały mniej lub bardziej otwarcie po stronie niemieckiej. Hitler był nie tylko wrogiem Żydów, ale mógł także poprzez zwycięstwo nad Wielką Brytanią zapewnić niepodległość krajom arabskim. Anglicy musieli zabiegać o poparcie przywódców arabskich i nie mogli czynić ustępstw na rzecz Żydów. Z drugiej strony Żydzi byli gotowi walczyć po stronie aliantów przeciwko Niemcom - tłumaczył Henryk Bogusławski.
Napływ Żydów ocalałych z Holokaustu u schyłku wojny jeszcze bardziej zaostrzył relacje żydowsko-arabskie. Zmęczona wojną Wielka Brytania nie była w stanie utrzymać porządku w Palestynie. W listopadzie 1947 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych podjęła decyzję o podziale terytorium Mandatu na trzy części.
- Ponad 50 procent terytorium miało zająć nowo powstałe Państwo Izrael, czterdzieści kilka procent - Palestyna, natomiast Jerozolima, święte miasto trzech monoteistycznych religii, miało pozostać pod kontrolą międzynarodową - wyjaśniał w radiowej audycji prof. Jerzy Eisler.
Zgodnie z decyzją ONZ Brytyjski Mandat wygasał 15 maja 1948 roku. Dzień wcześniej Państwo Izrael ogłosiło niepodległość. To nie pozostało bez reakcji Palestyńczyków i ościennych krajów arabskich, które natychmiast rozpoczęły inwazję na nowopowstały kraj. I wojna izraelsko-arabska toczona do lipca 1949 roku zakończyła się zwycięstwem Izraela, który musiał mierzyć się z siłami Egiptu, Transjordanii (ob. Jordania), Iraku, Syrii, Libanu i Arabii Saudyjskiej.
W wyniku wojny Izrael przejął kontrolę nad większym terytorium, niż zakładała rezolucja ONZ. W kolejnych dziesięcioleciach Państwo Izrael toczyło liczne wojny z sąsiadami, a konflikty żydowsko-arabskie trwają do dziś.
Źródła: Polskie Radio/th
M. Gąsior, Deklaracja Balfoura, jako efekt brytyjskiej polityki zagranicznej w latach 1917-1948, "Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych I Społecznych", r. II/2010.
kor