Królowa gambitów, kobieta-szpieg i gorszycielka. (Nie)znane Polki, które zadziwiły świat

Ève Curie

Młodsza córka Marii Skłodowskiej-Curie. W latach 20. i 30. XX wieku uważana była za jedną z najpiękniejszych kobiet Paryża. W młodości dawała koncerty fortepianowe, a jej talent doceniał Ignacy Jan Paderewski. Do ostatnich chwil opiekowała się swoją mamą, a po jej śmierci w 1935 roku napisała wydała książkę biograficzną pt. "Maria Curie".

Po wybuchu II wojny światowej Ève Curie zaangażowała się w działalność polityczną i dyplomatyczną, pomagała francuskim władzom w kontaktach z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem. Po klęsce Francji przedostała się do Anglii, a następnie wyjechała na front jako korespondentka wojenna. Jej reportaże z lat 1941-1942 obejmują rozmowy m.in. z Władysławem Sikorskim, Władysławem Andersem, Charlesem de Gaulle’em czy z Mahatmą Gandhim. Po powrocie do Europy pracowała do zakończenia wojny w korpusie medycznym Wolnych Francuzów.

W latach 1952-1954 została doradczynią pierwszego sekretarza Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Od lat 60. XX w. zaangażowała się w działalność UNICEF-u – organizacji pomocy na rzecz dzieci kierowanej wówczas przez jej męża, amerykańskiego polityka i dyplomatę. Razem z nim odwiedziła ponad sto krajów, a jej zaangażowanie sprawiło, że nazywano ją wówczas "pierwszą damą UNICEF-u".

Ève Curie. Córka noblistki, podróżniczka wśród wojowników

Maria Dulębianka

Malarka, pisarka i publicystka, działaczka społeczna i polityczna, towarzyszka życia Marii Konopnickiej. Malarstwo studiowała w Paryżu, gdyż pod zaborami drzwi wyższych uczelni były zamknięte dla kobiet. Jej dzieła wystawiano w Dreźnie, Kijowie, Londynie, Lwowie, Monachium, Paryżu i Pradze.

Zasłynęła przede wszystkim jako działaczka na rzecz równouprawnienia kobiet. To właśnie tej emancypacyjnej działalności poświęcała najwięcej czasu. W swoich poglądach konsekwentnie upominała się o wprowadzenie pełnej równości we wszystkich dziedzinach życia. Nosiła się po męsku, a przez Marię Konopnicką nazywana była "Pietrkiem".

Po śmierci towarzyszki życia w 1910 roku zaangażowała się w życie społeczne we Lwowie. Powołała Komitet Obywatelskiej Pracy Kobiet i jako jego szefowa zachęcała kobiety do aktywności na rzecz idei legionowej. W czasie I wojny światowej organizował pomoc humanitarną we Lwowie, a w czasie wojny polsko-ukraińskiej uczestniczyła w obronie Lwowa w latach 1918-1919.

REKLAMA

Artystka, przyjaciółka, feministka. Maria Dulębianka i jej walka o równouprawnienie kobiet

Krystyna Radzikowska

Była najwybitniejszą polską szachistką lat 50. i 60. XX wieku. Na mistrzostwach Polski zdobyła 27 medali. Reprezentowała nasz kraj na 5 olimpiadach szachowych, w 6 meczach międzypaństwowych i w 5 zawodach korespondencyjnych. W 1970 roku była klasyfikowana w pierwszej dziesiątce szachistek świata. W 1984 roku Międzynarodowa Federacja Szachowa przyznała jej tytuł arcymistrzyni.

Sukcesy osiągała w czasach, gdy szachy uważano za zajęcie typowo męskie. Mimo swoich niewątpliwych umiejętności i osiągnięć spotykała się z niechęcią ze strony Polskiego Związku Szachowego, który ograniczał wsparcie dla szachistek. Po latach o sobie i swoich koleżankach mówiła: "byłyśmy pionierkami polskich szachów kobiecych".

REKLAMA

Krystyna Radzikowska. Poznaj prawdziwą królową gambitów

Irena Krzywicka

Jedna z najbarwniejszych postaci polskiego międzywojnia, kobieta, która łamała schematy i nie bała się wyrażać mało popularnych poglądów. Była pisarką i publicystką o postępowych poglądach. W "Wiadomości Literackich" prowadziła rubrykę "Życie świadome", gdzie poruszała kwestie obyczajowe, mówiła o cielesności, a nawet miłości homoseksualnej. Uważała, że kobietom w sprawach społeczno-etycznych wolno tyle, ile mężczyznom.

Choć miała męża, związała się z o 25-lat starszym żonatym Tadeuszem Boyem-Żeleńskim. Ich współmałżonkom nie przeszkadzał ten stan rzeczy. Z ukochanym Boyem stworzyła w Warszawie Poradnię Świadomego Macierzyństwa. Jej ideowi przeciwnicy, oburzeni tym, co głosiła i jak żyła, wznosili hasło: "Chrońcie dzieci przed Krzywicką!". Irena Krzywicka swoje wspomnienia wydane pod koniec życia nazwała przekornie "Wyznania gorszycielki".

REKLAMA

Irena Krzywicka. Przedwojenna "gorszycielka" – o prawach kobiet, Boyu i nieszczęśliwym życiu

Ida Haendel

Wybitna skrzypaczka międzynarodowego formatu rodem z Chełma. Uchodziła za "cudowne dziecko". Już jako trzylatka zaczęła grać na skrzypcach ze słuchu, a w wieku siedmiu lat dawała koncerty w Warszawie i udzielała wywiadów.

Edukację muzyczną kontynuowała w Paryżu, Berlinie i Londynie. Gdy przebywała w Wielkiej Brytanii, wybuchła II wojna światowa. W jej trakcie koncertowała dla alianckich żołnierzy. Po wojnie mieszkała w Kanadzie i USA.

REKLAMA

Ida Haendel nagrywała dla najbardziej znanych firm fonograficznych świata, występowała z największymi artystami, dyrygentami i pianistami, towarzyszyły jej najlepsze orkiestry. Choć pochodziła z rodziny żydowskiej, a Polskę opuściła jako dziecko w latach 30. XX wieku i przyjęła brytyjskie obywatelstwo, do końca życia podkreślała swoje polskie pochodzenie.

Ida Haendel. Skrzypaczka z Chełma, która zachwyciła świat

Krystyna Skarbek

Nazywano ją jedną z najwybitniejszych kobiet-szpiegów II wojny światowej, ulubioną agentką Churchilla, kobietą żyjącą mocno i zachłannie. Przed wojną uprawiała jazdę konną i wspinaczkę górską, zdobyła tytuł wicemiss Polonia, prowadziła bogate życie towarzyskie. W momencie wybuchu II wojny światowej przebywała w Kenii u boku męża dyplomaty.

REKLAMA

Stamtąd dotarła do Wielkiej Brytanii. Rozpoczęła współpracę z brytyjskim wywiadem i przedostała się na ziemie okupowanej przez Niemców Polski. Dostarczyła Winstonowi Churchillowi pierwszych dowodów na przygotowania III Rzeszy do ataku na ZSRS. Z kolei na terenie Francji zasłynęła akcją, w której samodzielnie odbiła z rąk Gestapo aresztowanych dywersantów. Po wojnie podejmowała się różnych zajęć, była m.in. stewardessą na statkach wycieczkowych. Zginęła pchnięta nożem przez mężczyznę poznanego na jednej z takich wycieczek.

Krystyna Skarbek. Ulubiona agentka Churchilla

Ida Kamińska

Pierwsza Polka nominowana do Oscara, choć jej żywiołem był teatr, w którym występowała od dziecka. Wraz z rodzicami – aktorami żydowskiego pochodzenia - jeździła na występy po różnych częściach carskiej Rosji. Mała Ida często pomagała przy przedstawieniach, aż w końcu jako sześciolatka zadebiutowała na teatralnych deskach. Z kolei w 1912 roku, w wieku 13 lat, po raz pierwszy zagrała w filmie.

REKLAMA

W okresie międzywojennym prowadziła Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny, pojawiała się także na ekranie. Po wybuchu II wojny światowej wyjechała do Lwowa, następnie do Kirgistanu i do Moskwy. Do Polski wróciła w 1946 roku, została dyrektorką Teatru Żydowskiego najpierw w Łodzi, potem w Warszawie.

Pierwszym powojennym filmem, w którym wystąpiła, był nagrany w 1966 roku "Sklep przy głównej ulicy" w reż. Jána Kadára i Elmara Klosa. Ida Kamińska za rolę żydowskiej staruszki została nominowana do Oscara. Ostatecznie film otrzymał statuetkę w kategorii "Najlepszy film nieanglojęzyczny", ale nominacja Idy Kamińskiej, pierwszej wyróżnionej w ten sposób Polki w historii, była przełomowym wydarzeniem dla polskiej kinematografii.

Ida Kamińska. Pierwsza Polka nominowana do Oscara

REKLAMA

Trzy tłumaczki: Skibniewska, Olędzka, Guzy

Maria Skibniewska była żoną oficera Armii Krajowej, uczestniczka Powstania Warszawskiego. W 1947 roku brała udział jako tłumaczka podczas procesu Rudolfa Hoessa, komendanta KL Auschwitz-Birkenau. W tym samym roku zadebiutowała jako tłumaczka literatury przełożeniem na język polski "Zagubionych dni" Jamesa Hiltona (1947). Jej translatorski dorobek obejmuje ponad 100 pozycji, ale znana jest głównie jako tłumaczka dzieł J. R. R. Tolkiena, takich jak "Władca Pierścieni" i "Hobbit, czyli tam i z powrotem".

• Od Śródziemia po Aleksandrię. Literackie światy Marii Skibniewskiej

Aleksandra Olędzka-Frybesowa w czasie II wojny światowej należała do AK, jednocześnie zdała maturę na tajnych kompletach i samodzielnie uczyła się języków obcych. Po wojnie zajęła się przekładem literatury francusko- angielsko- i hiszpańskojęzycznej. Wśród tłumaczonych przez nią autorów jest m.in. Simone de Beauvoir, Emile Zola, Henry Graham Greene, i współcześni poeci francuscy. Być może jednak do największych osiągnięć translatorskich Aleksandry Olędzkiej-Frybesowej należą przekłady Antoine’a de Saint-Exupéry’ego i Simone Weil.

• Podróże po skarbach Europy. Aleksandra Olędzka-Frybesowa i jej opowieści

Joanna Guze młodość spędziła we Lwowie, gdzie zastał ją wybuch II wojny światowej i sowiecka okupacja. W czasie niemieckiej ofensywy w 1941 roku uciekła na Wschód, by przez Krasnodar i Uzbekistan wrócić do kraju w mundurze 1 Armii Wojska Polskiego. Po wojnie w czasie pobytu w Paryżu nauczyła się języka francuskiego i została tłumaczką m.in. dzieł Alberta Camusa, Alexandra Dumasa.

• Przetłumaczyć Francuzów na polski. Joanna Guze o Camusie i dziennikach mistrzów

Źródło: Polskie Radio/im/jp/mc