Polacy nie znają Biblii tak, jak myślą. Te nagrania mogą to zmienić
Z okazji świąt Bożego Narodzenia przypominamy z radiowego archiwum wyjątkowe nagrania. Pięć biblijnych opowieści wybitnej znawczyni kultury starożytności prof. Anny Świderkówny. Zapraszamy do wysłuchania "Ścieżek Świętej Księgi".
2025-12-23, 11:06
"Znajomość Biblii jest bardzo słaba"
Pierwszą z gawęd prof. Anna Świderkówna zaczęła od paradoksu: Biblia to tak naprawdę nie tyle księga, ile ogromny księgozbiór. Odpowiedziała również na podstawowe pytania, od których warto zacząć lekturę Biblii:
- kiedy powstały najstarsze księgi tego "księgozbioru"?
- w jakich językach je zapisano?
- czy zachowały się rękopisy biblijnych tekstów?
- dlaczego kluczowa przy poznawaniu Biblii jest świadomość czegoś tak wydawałoby się abstrakcyjnego jak gatunek literacki?
W tej opowieści usłyszymy również argumenty za tym, że Biblia składa się na jedyny w swoim rodzaju fenomen w całych dziejach ludzkiej kultury. – Nie ma nigdzie w literaturze czegoś, co by było tłumaczone na tyle języków, co miałoby tylu czytelników w ciągu tylu wieków, jak ma Biblia. A jednocześnie, powiedzmy sobie uczciwie, że przynajmniej w naszym kraju znajomość Biblii jest bardzo słaba – mówiła znawczyni. – Biblii jedni nie czytają, bo nie rozumieją, bo nie bardzo wiedzą, jak się do tego zabrać. Natomiast jeżeli chodzi o ludzi niewierzących, to w gruncie rzeczy z góry zakładają (przynajmniej większość z ich, bo nie można tutaj uogólniać), że to nic ciekawego, bo to księga święta. A ja bym chciała pokazać wszystkim, że to jest literatura pasjonująca, chociaż trudna.
Posłuchaj
Jak przetłumaczyć imię Boga?
W swojej drugiej radiowej gawędzie prof. Anna Świderkówna zwróciła uwagę na to, jak oryginalna i niezwykła na tle innych ówczesnych ludów i ich wierzeń była religia dawnego Izraela. W tym kontekście uczona przywołała słynne starotestamentalne imię Boga: "Jestem, który jestem".
– W ten sposób tłumaczą ten fragment wszystkie nowożytne przekłady. Ale jeżeli spróbujemy przetłumaczyć dokładnie to, co napisał autor hebrajski, napotykamy na poważne trudności – opowiadała prof. Anna Świderkówna. Jak podkreślała, zastosowany w tym miejscu Biblii czasownik nie oznacza dokładnie "być" w sensie "obecności statycznej". – To jest obecność dynamiczna. To znaczy nie tyle "jestem", ile "jestem tu", "jestem z wami" i "jestem dla was", "jestem działający". Druga trudność wynika z natury czasownika hebrajskiego. Ma on nieprawdopodobnie dużo form, ale nie ma czasów. Ma tylko formę dokonaną i niedokonaną. W tym wypadku to jest forma niedokonana, która może oznaczać zarówno czas teraźniejszy, jak i przyszły. Należałoby wobec tego ten tekst tłumaczyć "jestem tu z wami tym, który z wami jest", albo "jestem tu z wami tym, który z wami będę", albo trzecia wersja: "będę z wami tym, którym dla was będę".
Posłuchaj
Reprodukcja Biblii Borsa d’Este z XV w. Fot. Alessandra Tarantino/Associated Press/East News Prorocy Starego Testamentu
Na początku swojego trzeciego miniwykładu prof. Anna Świderkówna postawiła pozornie proste pytanie: kim są prorocy biblijni?
– Otóż biblijny prorok to przede wszystkim człowiek przemawiający w imieniu Jahwe – mówiła historyczka. – Nie jest on wieszczem przepowiadającym przyszłość, nie jest żadnym specjalistą, który potrafi na podstawie znaków powiedzieć, czego sobie Bóg życzy.
Dlaczego jednak najstarsi prorocy nie pozostawili po sobie żadnych pism? Co sprawiło, że jednak – na pewnym etapie dziejów Izraela – księgi prorocze zaczęły powstawać? Prof. Anna Świderkówna, szukając odpowiedzi na te pytania, zwróciła między innymi uwagę na jeden z biblijnych paradoksów: sami prorocy nie pisali ksiąg, w których tytułach umieszczono ich imiona. Robili to ich uczniowie.
W nagraniu tym nie zabrakło przywołania jednego z najsłynniejszych proroków Biblii – Izajasza. Słuchacze mogą dowiedzieć się również, dlaczego "by proroków naprawdę zrozumieć, to trzeba wyjść z ich tekstu".
Posłuchaj
Prof. Anna Świderkówna ze swoją książką "Rozmowy o Biblii", Warszawa 2003 r. Fot. PAP/Andrzej Rybczyński Historia z wielką rybą
Bohaterem czwartej biblijnej gawędy był m.in. Jonasz, prorok znany ze swojej niecodziennej morskiej historii. Kiedy – jak czytamy w Biblii - Jonasz próbował uchylić się od polecenia Boga (udać się do Niniwy, stolicy Asyrii), statek, na którym uciekał, został doświadczony przez potężną burzę. Prorok odczytał ten atak żywiołu jako boży znak i kazał swoim towarzyszom podróży, by ci wyrzucili go za burtę. Burza odeszła, zaś Jonasza pochłonęła wielka ryba. W jej wnętrzu spędził trzy dni i trzy noce.
– Tu nie chodzi o żadną naukę, że jakaś ryba mogła kiedyś połknąć człowieka – podkreślała prof. Anna Świderkówna, wyjaśniając sens tej biblijnej opowieści. Znajdziemy tu również frapującą interpretację, dlaczego Jonasz odmówił Bogu, by iść i wzywać do nawrócenia mieszkańców Niniwy.
– Wygląda na to, że Jonasz wie lepiej od Boga, gdzie jest słuszność i kto zasługuje na darowanie kary, a kto nie zasługuje – mówiła prof. Anna Świderkówna.
Posłuchaj
"Ewangelia to nie biografia Jezusa"
Ostatnia z tych pięciu krótkich gawęd biblijnych dotyczyła Nowego Testamentu. Prof. Anna Świderkówna opowiadała tu między innymi o kilku znaczeniach słowa "Ewangelia". Streściła również dzieje powstania tych najważniejszych dla chrześcijaństwa tekstów: najstarsze wersje, ocalałe rękopisy, kolejność redagowania.
W tym wprowadzeniu do Ewangelii nie zabrakło również spojrzenia na sprawy fundamentalne: konteksty niezwykle ważne przy lekturze tych nowotestamentlanych ksiąg.
– Ludzie spodziewają się, że Ewangelia to będzie biografia Jezusa, dzieło historyczne, a to tymczasem tak nie jest. To jest bardzo szczególny gatunek literacki, a składają się na to trzy ważne elementy – mówiła prof. Anna Świderkówna. Jakie to elementy? O tym, i o innych historycznych i literackich sprawach, które choć w niewielkim stopniu odsłaniają nam tajemnice Biblii, usłyszymy w "Ścieżkach Świętej Księgi".
Posłuchaj
Źródło: Polskie Radio/jp