Co w Polsce może prezydent? Uprawnienia i prerogatywy głowy państwa

Prezydent, jako reprezentant Rzeczypospolitej, uosabia państwo na arenie międzynarodowej, zwłaszcza w kontaktach z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi np. NATO i ONZ. W reprezentowaniu Polski i kreowaniu polityki zagranicznej Prezydent współdziała z Prezesem Rady Ministrów i ministrem spraw zagranicznych. 

Stosunki międzynarodowe

Artykuł 133 Konstytucji wylicza, że Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, a także  mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją.

Powiązany Artykuł

Wybory prezydenckie 2020. Sprawdź, w jakich godzinach będą otwarte lokale wyborcze

W jego kompetencjach jest również przyjęcie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

Zwierzchnik armii

Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Na wniosek szefa MON nadaje stopnie generalskie oficerom Wojska Polskiego.

Prezydent zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowego oraz wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego.

Na wniosek Rady Ministrów prezydent zatwierdza plany krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem i postanawia o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa.

Powiązany Artykuł

Cisza wyborcza. Ile trwa, czego zabrania i co grozi za jej złamanie?

Prezydent może zwracać się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa.

Ponadto inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeństwie.

Użycie Sił Zbrojnych

W razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego prezydent może postanowić, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do pomocy Policji.

Prezydent, na wniosek Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów, decyduje o wysłaniu Sił Zbrojnych poza granice kraju w celu udziału w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej lub akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom.

Stan wyjątkowy

Prezydent w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego - na wniosek Rady Ministrów - może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 90 dni, stan wyjątkowy na części, albo na całym terytorium państwa.

Powiązany Artykuł

Specjalna procedura dla wyborców w kwarantannie

Na wniosek Prezesa Rady Ministrów, prezydent może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane.

Stan wojenny

W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.

Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje i odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, postanawia o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych i określa ich zadania, a także postanawia o przejęciu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania. 

Prezydent zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych i uznaje określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych.

Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Desygnowanie i powoływanie Premiera i Rady Ministrów

Powiązany Artykuł

Wybory w czasie pandemii. Przyłbice i rękawiczki dla członków komisji, wyborcy mogą wziąć swoje długopisy

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

W przypadku niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania w Sejmie, izba wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów spośród kandydatów zgłoszonych przez posłów, a prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

Jeśli nie uda się wyłonić rządu, Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje premiera i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Jeśli Sejm nie udzieli jej wotum zaufania, prezydent rozwiązuje Parlament i zarządza przedterminowe wybory do Sejmu i Senatu.

Zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów, w toku pracy rządu, dokonuje Prezydent na wniosek Premiera. Prezydent odwołuje także ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności. 

W przypadku dymisji całej Rady Ministrów, która następuje wraz z dymisją Premiera, uprawnionym do przyjęcia dymisji jest Prezydent, który jednocześnie powierza dotychczasowej Radzie Ministrów dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowego Rządu.

Uchwalanie ustaw

Warunkiem wejścia w życie każdej ustawy jest podpisanie jej przez prezydenta. Jeśli prezydent ma wątpliwości co do słuszności przyjętych rozwiązań, może zawetować ustawę. Wówczas odmawia jej podpisania i występuje do Sejmu z umotywowanym wnioskiem o jej ponowne rozpatrzenie. 

Sejm może weto Prezydenta odrzucić większością kwalifikowaną 3/5 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli wątpliwości dotyczą zgodności ustawy z przepisami Konstytucji, prezydent ma prawo przed podpisaniem ustawy zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją.

Konstytucja przywiduje również możliwość wystąpienia przez Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego z tzw. wnioskiem "następczym" o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją. Wniosek taki Prezydent może złożyć, w dowolnym czasie, wobec każdej obowiązującej ustawy, a także umowy międzynarodowej lub rozporządzenia.

Ustawa budżetowa

Szczególny przypadek stanowi ustawa budżetowa. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu. 

Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Nominacje

Poza wspomnianymi już nominacjami generalskimi w wojsku, prezydent nominuje profesorów i sędziów.

Prezydent nadaje stopnie profesorskie pracownikom nauki i sztuki oraz nauczycielom na wniosek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów.  Osoby do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz sądów wojskowych powołuje na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Prezydent powołuje również Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz prezesów Sądu Najwyższego; Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego; Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Ponadto prezydent powołuje, podobnie jak Sejm i Senat, trzech członków Rady Polityki Pieniężnej i dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (Sejm dwóch, Senat jednego). Prezydent powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Rady Dialogu Społecznego. Wnioskuje też do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Prawo łaski

Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu - zapisano w Konstytucji. 

Akt łaski stosowany jest przede wszystkim, gdy skutki wyroku są nadmiernie dolegliwe, a ich represyjny charakter znacznie przekracza poziom zamierzony przez sąd, gdy wymagają tego względy humanitaryzmu i sprawiedliwości, a nie można uczynić im zadość w drodze postępowania sądowego oraz gdy występują wyjątkowe, nieznane dotąd wydarzenia.

Możliwe jest zastosowanie prawa łaski przed uprawomocnieniem się wyroku w postaci tzw. abolicji indywidualnej.

Rada Gabinetowa

W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać Radę Gabinetową. Radę tę tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta. 

Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów, a przedstawiane stanowiska i dokonywane uzgodnienia nie mają charakteru prawnie wiążącego. Prezydent może jednak w ten sposób zwracać uwagę Rady Ministrów na ważne problemy i domagać się informacji co do zamiarów lub działań rządu.

I wiele więcej

Prezydent posiada inicjatywę ustawodawczą, może też zarządzić ogólnokrajowe referendum. 

Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty.

Może również wnioskować do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów i do Najwyższej Izby Kontroli o wszczęcie kontroli.

Ponadto Prezydent RP nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa. Prezydent nadaje też ordery i odznaczenia. 

KPRP/fc