Dzień Nauki Polskiej. Odkrycia Polaków nadal zmieniają świat

Ustawę o ustanowieniu Dnia Nauki Polskiej, uchwaloną 9 stycznia 2020 r., prezydent Andrzej Duda podpisał 3 lutego tego samego roku.

Przełomowe odkrycia Polaków

551 lat temu urodził się Mikołaj Kopernik, był prawdziwym człowiekiem renesansu o wszechstronnym wykształceniu i zainteresowaniach - astronom, twórca teorii heliocentrycznej, kanonik, prawnik, matematyk, lekarz, ekonomista. Polak zrewolucjonizował postrzeganie Wszechświata, a jego największe dzieło to "De revolutionibus orbium coelestium" (tłum. O obrotach sfer niebieskich). Heliocentryczna teoria Układu Słonecznego, którą stworzył, pomimo wpływu na postrzeganie Wszechświata, przez wiele lat uważana była za obrazoburczą i kontrowersyjną.

Osobą, która zapisała się w historii nauki, jest Maria Skłodowska-Curie, która jako pierwsza kobieta studiowała na Wydziale Fizyki na paryskiej Sorbonie. Polkę dwukrotnie wyróżniono Nagrodą Nobla. W 1903 r. wraz z mężem Pierre'em Curie i z Henri Becquerelem - za badania nad odkryciem zjawiska promieniotwórczości. Natomiast po raz drugi w 1911 r. - za odkrycie polonu i radu. 

Dokonania Łukasiewicza a rozwój gospodarki

W 1852 r. Ignacy Łukasiewicz wraz z Janem Zehem otrzymał naftę oczyszczoną. Była to pierwsza przeprowadzona metodami naukowymi destylacja ropy na świecie. 30 marca minie 171 lat, kiedy po raz pierwszy w oknie lwowskiej apteki zapłonęła lampa naftowa. Jeszcze tego samego roku oświetlenie naftowe zainstalowano w szpitalu we Lwowie. W 1854 r. Polak założył pierwszą na świecie rafinerię w Ulaszowicach pod Jasłem.

Wynalazek Łukasiewicza wyparła, opatentowana w 1879 r., żarówka elektryczna Edisona. Jednak na prekursorskich dokonaniach Łukasiewicza opiera się niemal całkowicie historia rozwoju gospodarki w XX wieku.

Sukcesy uczelni

W Polsce działa w sumie 578 uczelni i instytucji naukowych, które na swoim koncie też mają wiele odkryć, sprawiających, że żyje nam się lepiej. - Nasi naukowcy codziennie poświęcają się badaniom i eksperymentom, które poprawiają naszą codzienność, chociażby poprzez opracowanie skutecznego i popularnego dziś leku na osteoporozę, a ostatnio wynalezienie nowej technologii do tworzenia tzw. cementów kostnych służących walce z tym schorzeniem - informuje Maciej Dzwonnik z Politechniki Gdańskiej w wypowiedzi dla portalu informacyjnego Polskiego Radia 24.

Podkreśla, że uczelni zależy mocno również na wspieraniu działań z obszaru ochrony środowiska. - Stąd np. oparta na zjawisku kawitacji technologia zespołu prof. Grzegorza Boczkaja, która pomaga oczyszczać ścieki, a dzięki której prof. Boczkaj znalazł się wśród 1 proc. najczęściej cytowanych naukowców na świecie - dodaje. 

Przypomina, że wśród najnowszych wynalazków uczelni jest też "np. innowacyjny reaktor H2W2 do pirolizy niesortowanych odpadów, który w ub. roku otrzymał nagrodę główną ministra edukacji i nauki w konkursie Polski Produkt Przyszłości". - Politechnikę Gdańską widać też w najważniejszych pismach naukowych na świecie, również w "Science", gdzie w ostatnim czasie pojawiły się artykuły naszych naukowców dotyczące zanieczyszczenia światłem sztucznym w miastach oraz nowo odkrytego białka, które uczestniczy w procesach metabolicznych zachodzących w mitochondriach komórek - podkreśla Dzwonnik. Zwraca też uwagę, że to naukowcy "są motorem napędowym społecznego postępu. Ich praca przyczynia się nie tylko do rozwoju nowych technologii, ale również do lepszego zrozumienia świata, w którym żyjemy".

Docenieni za osiągnięcia

Natomiast prof. dr hab. inż. Marek Krętowski, prorektor ds. nauki na Politechnice Białostockiej, podkreśla w rozmowie z Polskim Radiem 24, że najnowszym sukcesem uczelni jest nagroda dla dr. hab. Krzysztofa Żura z Wydziału Mechanicznego, którą otrzymał on za swoje osiągnięcia w niedzielę podczas Gali Nauki Polskiej od ministra nauki. - Dr hab. Krzysztof Żur został też m.in. najmłodszym członkiem stowarzyszenia naukowego European Academy of Science and Arts (EASA). To prestiżowa organizacja, do której można zostać tylko zaproszonym - informuje prof. Krętowski. Dodaje, że prof. Żur, którego prace badawcze są interdyscyplinarne i związane głównie z inżynierią mechaniczną, lotniczą i materiałową oraz matematyką stosowaną, publikuje również w prestiżowych czasopismach naukowych, prowadzi też intensywną współpracę na arenie międzynarodowej m.in. z przedstawicielami USA, Kanady, a także Chin.

- Mamy na uczelni również ciekawy projekt pana prof. dr. hab. inż. Mirosława Broniewicza, który pracuje nad ponownym wykorzystaniem zużytych łopat od turbin wiatrowych - informuje prof. Krętowski. Dodaje, że dziś nie do końca wiadomo, co robić robić ze zużytymi turbinami, które składowane są na wysypiskach odpadów. Naukowcy z Politechniki Białostockiej pracują nad nadaniem im "drugiego życia" w postaci ekranów akustycznych. 

Młodzi naukowcy z Polski 

Młode pokolenie naszych rodaków też ma odwagę poszukiwania i odkrywania tego, co nieodkryte, by zmieniać otaczający świat. Oliwia Raniszewska, która pochodzi ze Świecia, w 2023 roku znalazła się w gronie 50 najlepszych uczniów i studentów na świecie - laureatów Finalists of the Global Student Prize 2023.

Swoje pasje zaczęła odkrywać i rozwijać jeszcze w szkole podstawowej. Oliwia stworzyła szereg projektów mających na celu poprawę zdrowia i jakości życia, m.in. "Aquacollector", który zbiera i usuwa syntetyczne zanieczyszczenia (np. mikroplastik) ze zbiorników wodnych. Za to odkrycie zdobyła trzecie miejsce w Konkursie Naukowym Explory organizowanym w Polsce. Od października 2021 r. kieruje projektem zespołu - "Skin Preventer", systemu wykorzystującego sztuczną inteligencję do wspomagania diagnostyki zmian skórnych. Stara się także o opatentowanie technologii i dąży do jej komercjalizacji w przyszłości.

- Zaczęłam studia w tym roku na pierwszym roku na kierunku lekarskim w Gdańsku, także troszeczkę musiałam zwolnić z moją działalnością. Czekamy też na zgodę, aby przeprowadzić w tym roku kolejne badania w obszarze dermatologii i w diagnostyce dermatologicznej, z tym że teraz z wykorzystaniem kamery termowizyjnej - dzieli się Oliwia Raniszewska. - Wraz z zespołem zajmujemy się też promowaniem edukacji dot. ochrony skóry. W wakacje mieliśmy kampanię "Zapobiegać, zamiast leczyć", w ramach której z wolontariuszami z całej Polski promowaliśmy na polskich plażach wiedzę na temat profilaktyki chorób skóry - dodaje.

Oliwia Raniszewska wspomina, że na drodze jej rozwoju pewną rolę odegrał też m.in. Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci, który umożliwił udział m.in. w stażach w Polskiej Akademii Nauk czy na Uniwersytecie Warszawskim. - Miałam też inne programy mentoringu – wspomina Oliwa Raniszewska. Dodaje, że to pozwalało jej poszerzać swoje horyzonty. - Warto wierzyć w swoje marzenia i choćby przez internet poszukać mentorów. Duża determinacja to jest klucz do sukcesu. Dalej ta droga będzie się sama napędzać - puentuje swoją wypowiedź dla portalu Polskiego Radia 24 młoda naukowczyni.

Poszukiwania młodych talentów 

- Program Explory - Fundacji Zaawansowanych Technologii - od lat szuka młodych talentów naukowych w Polsce, rozwija je i łączy. Wierzymy, że wspieranie i rozwijanie umiejętności badawczych, i podążanie za kreatywnością dzieci od wczesnych lat edukacji stanowi fundament przyszłości całego społeczeństwa - mówi dla Polskiego Radia 24 Ewa Babicka z Fundacji Zaawansowanych Technologii.

Przypomina, że "13 lat prowadzenia programu Explory pokazuje nam, że młodzi są w stanie zaprezentować projekty osadzone w rzeczywistości, gotowe do komercjalizacji, oparte na rzetelnych badaniach". - Potrzebne są konkretne narzędzia, by móc te pomysły wprowadzać w życie, i zaufanie, że już 13-14-latkowie potrafią wyspecjalizować się w danej dziedzinie. Cieszy fakt, że (tak jak w Explory) powstają międzysektorowe partnerstwa angażujące samorządy, organizacje pozarządowe i biznes do całościowego wsparcia młodych. Mamy nadzieję, że coraz więcej podmiotów zwróci swoją uwagę również na młodych naukowców, wesprze ich logistycznie, narzędziowo oraz motywacyjnie - dodaje. Zwraca uwagę, że w tym roku do konkursu zgłoszono rekordowe 323 projekty, z czego 161 przeszło do półfinału.

Trudno wyliczyć wszystkie odkrycia i innowacje, dzięki którym żyje się nam lepiej. Polakom kreatywności nie brakuje, zarówno młodym, jak i tym z większym życiowym doświadczeniem i większym kapitałem wiedzy. 

Odkrycia zgłaszane są w Urzędzie Patentowym w celu uzyskania ochrony dla wynalazków w Polsce i za granicą. W ubiegłym roku było ich 3946. Bezpośrednio podmioty z Polski dokonały też 2220 zgłoszeń wynalazków poza Urzędem Patentowym RP. 

• Jak powstała Ziemia? Polka wyjedzie do ośrodka NASA. Zbada materię pozaziemską
• Festiwal Explory 2024. Szansa dla młodych naukowczyń i naukowców

kg/PR24/kormp