Zagrabione podatki i nowa waluta. Ile stracił polski Skarb Państwa na niemieckiej okupacji?

1 września opublikowany został raport na temat strat, jakie Polska poniosła w wyniku II wojny światowej. Trzytomowe opracowanie prezentuje nie tylko koszty wynikające wprost ze zniszczonej, czy rozkradzionej w wyniku działań Niemców infrastruktury, ale także prezentuje straty poniesione bezpośrednio przez polski Skarb Państwa w wyniku utraconych podatków i wskutek działalności niemieckich instytucji finansowych.

W 7. rozdziale "Raportu o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945", poświęconym stratom polskiego Skarbu Państwa, prof. Mirosław Kłusek analizuje, ile kosztowały państwo polskie władze okupacyjne i wyjaśnia przepływy finansowe między niemieckimi instytucjami finansowymi a bankiem powołanym w Generalnym Gubernatorstwie do obsługi kosztów wojny.

Badacz przypomina też, że podczas okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa funkcjonowała osobna waluta - złoty krakowski. Była ona emitowana przez nowo utworzony Bank Emisyjny w Polsce (Emmisionbank in Polen) i zastąpiła złoty polski w stosunku 1:1.

Zniszczone sprzęty, przejęte wierzytelności

Powołując się na zestawienie wojennych strat rzeczowych, podatkowych i monopolowych, przygotowane w listopadzie 1946 przez Ministerstwo Skarbu, prof. Kłusek przytacza straty podatkowe, jakie poniosło państwo polskie w wyniku niemieckiej okupacji. Zaznacza, że szacunkowe dane odnoszą się jedynie do ziem II RP, które znalazły się w granicach powojennej Polski, czyli bez tzw. Ziem Odzyskanych i terenów przyłączonych po wojnie do ZSRS.

Z przytoczonych w raporcie obliczeń wynika, że straty rzeczowe (tj. zniszczenia budynków, maszyn fabrycznych, urządzeń i ruchomości biurowych) Ministerstwa Skarbu, a także utracona gotówka, waluty i wierzytelności oraz straty w fabrykatach i surowcach oszacowano  na 9 389 145 081 złotych, 262 640 405 marek niemieckich i 363 dolary.

Niemiecki system podatkowy na ziemiach polskich

Badacz wskazuje też na straty wynikające z przejęcia przez okupanta systemu poboru podatków. Zaznacza, że niemieckie władze szybko ściągnęły podatki należne państwu polskiemu na 1 września 1939 r., oraz nałożyły nowe - znacznie wyższe - wymiary należności.

"Wpływy podatkowe były zarachowywane na budżet Generalnego Gubernatorstwa i z tego budżetu pokrywano koszty własnej administracji okupacyjnej" - czytamy. Straty w podatkach bezpośrednich, pośrednich i zyskach z monopoli państwa (przemysł tytoniowy, spirytusowy itp.) poniesione przez Polskę w wyniku wojny i okupacji wyliczono na 19 151 110 842 zł i 49 886 873 marki, czyli 19 250 884 588 zł biorąc pod uwagę kurs marki po wojnie (1 RM = 2 zł).

W sumie więc "straty rzeczowe w majątku administrowanym przez Ministerstwo Skarbu oraz w podatku i monopolach poniesione w wyniku działań wojennych i okupacji niemieckiej" wyniosły: 28 540 255 923 złote, 312 527 278 marek i 636 dolary - czytamy w opracowaniu.

Finansowanie wojny bankami

Niemiecki okupant nie finansował swojej działalności wojennej wyłącznie z podatków. Sporo miejsca w 7. rozdziale raportu o polskich stratach wojennych prof. Mirosław Kłusek poświęca wyjaśnieniu, że okupacyjne władze stworzyły w Generalnym Gubernatorstwie osobny (także wobec niemieckiego) system bankowy i walutowy (wspomniane złote krakowskie), który w drodze rozliczeń z instytucjami finansowymi Niemiec z użyciem rozmaitych instrumentów płatniczych, różnorakich kont bankowych, oraz papierów dłużnych finansował działalność niemieckich wojsk i wydatki niemieckiej okupacji, kosztem polskiego społeczeństwa.

W kwietniu 1940 r. rozpoczął bowiem w Krakowie działalność niemiecki Bank Emisyjny w Polsce (Emmisionsbank in Polen), który działał do 18 stycznia 1945, czyli do dnia wejścia Sowietów do Krakowa, a jego likwidacja trwała do końca stycznia 1950 r. Prof. Kłusek zauważa, że większość aktywów Emmisionbanku stanowiły zobowiązania niemieckich instytucji finansowych wobec niego. "Kwota pretensji do Rzeszy Niemieckiej i Banku Rzeszy z tytułu funkcjonowania okupacyjnego Emmisionsbank in Polen na 1 lipca 1949 r. wyniosła 12 747 192 956,89 złotych" - czytamy w raporcie.

Dwie krzywdy na Polakach

Historyk pisze także o tzw. szpicy clearingowej, czyli systemie bonów wydawanych niemieckim żołnierzom i urzędnikom Generalnego Gubernatorstwa wymienialnym na towary lub złote polskie. De facto powodowało to zadłużanie się Niemiec w Generalnym Gubernatorstwie, a kiedy regulowanie zobowiązań towarami stało się niemożliwe w wyniku przygotowań do niemieckiej inwazji na Związek Sowiecki, należności zamieniano na bony skarbowe, których jednak Niemcy - jak czytamy - nigdy od Emmisionbanku nie wykupiły.

Po wojnie, w związku z brakiem możliwości uruchomienia konta Banku Emisyjnego w Reichsbanku "pozostały Polsce dwie drogi wyjścia" - pisze prof. Kłusek: pełna wymiana złotych krakowskich na bilety Narodowego Banku Polskiego, przy braku płynnego pokrycia i wtedy "ciężar spadłby na Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski", albo - i to rozwiązanie wybrano - "ułamkową wymianę złotych krakowskich na bilety Narodowego Banku Polskiego", dzięki czemu przerzucono "cały ciężar strat na wierzycieli Banku Emisyjnego, co było równoznaczne z powtórnym poniesieniem straty przez społeczeństwo polskie".

Prof. Kłusek przywołuje ostatni bilans niemieckiego Banku Emisyjnego w Polsce, z którego wynika, że 90 proc. złotych krakowskich weszło do obiegu w wyniku skupu czeków od niemieckich jednostek wojskowych. "Za te pieniądze niemieckie siły zbrojne nabywały dobra i usługi po zaniżonej cenie (po cenach urzędowych wielokrotnie niższych od wolnorynkowych). W ten sposób społeczeństwo polskie zostało skrzywdzone po raz pierwszy. Po raz drugi zostało skrzywdzone, gdy 90 proc. biletów [banknotów], które weszły do obiegu, nie zostało w pełni od niego wykupionych" - pisze prof. Kłusek.

Blisko pół biliona złotych strat

Powyższe wyliczenia wskazują, że w wyniku działalności wojennej Niemiec i okupacji ziem polskich, Skarb Państwa polskiego stracił 19,251 mld złotych w podatkach i wpływach z monopoli (bez uwzględnienia strat rzeczowych i osobowych), a z tytułu stworzenia przez Niemców osobnego systemu bankowego i walutowego - 12,747 miliarda złotych, co w sumie daje 31,998 miliarda złotych.

Przy zastosowaniu metody waloryzacji dolarowej, prof. Kłusek wyliczył, że odpowiada to kwocie 492,811 miliardów złotych, na 31 grudnia 2021 r.

• Raport nt. strat wojennych. Szkody w systemie finansowym i ubezpieczeniowym. Pokazujemy wyliczenia
• Ponad 4 bln złotych utraconego PKB. Tyle warta byłaby praca ofiar II wojny światowej
• Gigantyczne straty wskutek II wojny światowej. Niemiecka okupacja zniszczyła polską gospodarkę

Maciej Świrski gościem Programu 1 Polskiego Radia - zobacz wideo

PolskieRadio24.pl, Raport o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945/ mbl