"Racjonalista i oświeceniowiec, ale nie bezkrytyczny". Józef Hen otrzymał nagrodę im. Jana Parandowskiego

Posłuchaj

Józef Hen podkreśla, że prawda zawsze się stanowiła dla niego najwyższą wartość (IAR)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Nagrodę przyznano Józefowi Henowi jako "pisarzowi prawdomównemu, który świadectwu dziejów i losów umiał nadać godność mowy prostej, a nie ulegając wzniosłym fałszom, nie lękał się powracać w prozie do źródeł dziennikarstwa i literatury popularnej i respektował prawa człowieka do poczucia humoru, honoru, miłości i sceptycznej myśli" - napisano w decyzji kapituły nagrody.

"Rasowy sceptyk"

Jacek Bocheński podkreślił w laudacji, że Józef Hen zawsze ujmował go i ujmuje "chłopięcym wdziękiem", co 93-letni laureat przyjął uśmiechem. - Racjonalista i oświeceniowiec, ale nie bezkrytyczny. Hen dogryza Wolterowi, drwi z Rousseau, jego styl bywa ironiczny. Jest rasowym sceptykiem, komentatorem swoich czasów, niekiedy złośliwym. Obce mu jest wszelkie wzmożenie narodowe, patetyczne słowa - cechą Hena jest krytyczna rezerwa wobec wszystkiego, w czym wyczuwa takie klimaty - mówił Bocheński o laureacie.

Iwona Smolka przypomniała, że najważniejszym tematem twórczości Hena są pytania o tolerancję, antysemityzm, przemoc. Hen w swoich książkach apeluje do czytelnika o "sceptyczny namysł, zdrowy rozsądek, nieuleganie doktrynerstwu i chorym ideologiom". - Józef Hen jest nade wszystko biografem zapisującym swoje życie - mówiła.

Nagroda Polskiego PEN Clubu imienia Jana Parandowskiego przyznawana jest corocznie za twórczość w duchu dzieła jej patrona. Została ustanowiona w 1988 roku przez Irenę Parandowską, wdowę po pisarzu, który w latach 1933-78 był prezesem polskiego PEN Clubu.
Nagroda przyznawana jest za całokształt twórczości. Wśród jej laureatów są Zbigniew Herbert (1989), Gustaw Herling-Grudziński (1990), Leszek Kołakowski (1992), Stanisław Lem (1994), Ryszard Kapuściński (1995), Julia Hartwig (2009), Sławomir Mrożek (2010), Andrzej Wajda (2016).

***

Józef Hen urodził się w 1923 roku. Jest prozaikiem, eseistą, reportażystą, dramaturgiem, scenarzystą i reżyserem filmowym. W czasie drugiej wojny światowej przebywał w ZSRR, walczył w szeregach Armii Czerwonej, później Ludowego Wojska Polskiego. Pierwsze teksty publikował na łamach pism frontowych, współtworzył teatry wojskowe; służbę zakończył w 1952 roku w randze kapitana. W jego wczesnych utworach dominują motywy autobiograficzne, niemal w całości związane z wojenną tułaczką i służbą w armii. W okresie Polski Ludowej należał do najbardziej płodnych pisarzy.

Jako jeden z pierwszych wprowadził do tematu wojennego wątki sensacyjne, a do prozy historycznej wątki romansowo-awanturnicze i kryminalne. Walory te w świadomości kulturalnej utrwaliły ekranizacje jego prozy, zwłaszcza film fabularny "Prawo i pięść", przynoszący opowieść o szabrownikach grasujących na Ziemiach Odzyskanych, wystylizowaną na western. Równie atrakcyjne dla czytelników, a później także dla widzów okazały się opowieści "Crimen" i "Przypadki starościca Wolskiego", których awanturnicze fabuły zostały osadzone w realiach XVII-wiecznej Polski. Ponadto Józef Hen jest autorem licznych scenariuszy filmowych i telewizyjnych - oryginalnych lub będących adaptacjami.

Największe uznanie zyskały eseje biograficzne Józefa Hena: "Ja, Michał z Montaigne" (1978), "Błazen - wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim" (1998), "Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście Poniatowskim" (2003). Równie wysoko została oceniona jego proza wspomnieniowa i dziennikowa: trzytomowe zapiski "Nie boję się bezsennych nocy" (1987, 1992, 2001), "Dziennik na nowy wiek" (2009), "Dziennika ciąg dalszy" (2014), a zwłaszcza "Nowolipie" (1991) oraz "Najpiękniejsze lata" (1996).

kh