Jean-Paul Sartre. Bał się, że straci wolność
Cała jego twórczość jest walką o zabicie w sobie drobnomieszczanina. Tak bardzo do tego dążył, że odmówił nawet przyjęcia literackiej Nagrody Nobla.
2024-04-15, 05:39
Jean-Paul Sartre, filozof egzystencjalista i pisarz zmarł 15 kwietnia 1980 roku.
– Był to człowiek dobry, pełen prawdziwej życzliwości dla ludzi, ciekaw świata i ludzi – mówił o filozofie Jerzy Lisowski, krytyk literacki. – Jednocześnie niezwykle gwałtowny i wzgardliwy wobec tych, których nie lubił. Miał prawo do tej wzgardy i nienawiści, bo sam siebie nienawidził najbardziej. Nienawidził w sobie drobnomieszczanina.
Literackie zapędy
– Sartre właściwie do końca życia uważał się za pisarza, chociaż także był redaktorem – podkreślał krytyk i pisarz Wojciech Natanson w 1980 roku. – Był on połączeniem filozofa z pisarzem.
Posłuchaj
REKLAMA
System filozoficzny Sartre’a według Natansona streszczają dwie książki: "Byt i nicość" oraz "Egzystencjalizm jest humanizmem". Jego filozofia oczywiście przenikała do wszystkich jego utworów, nie tylko typowych rozpraw filozoficznych, np. do dramatu "Mucha".Zdaniem, które streszcza filozofię Sartre’a jest: "Istnienie wyprzedza istotę i sprawuje nad nią zwierzchnictwo".
Egzystencjalizm jako kierunek filozoficzny był wyjątkowo przesiąknięty literaturą. Powieści – manifesty egzystencjalistyczne pisali obok Sartre’a, także Albert Camus i Miguel de Unamuno.
Posłuchaj dyskusji na temat powiązań między powieściami a filozofią Sartre’a: prof. Jerzy Szacki, dr Andrzej Kasia, dr Tadeusz Mrówczyński.
Posłuchaj
REKLAMA
Nz: Jean-Paul Sartre i Simone de Beauvoir pod pomnikiem Balzaca (ok. 1920), źr. Archiwum Gallimard w Paryżu, Wikipedia/dp
Sartre po polsku
W latach 60. Sartre podupadł na zdrowiu z powodu nałogowego zażywania amfetaminy i nadużywania alkoholu. Głośna stała się jego odmowa przyjęcia literackiej Nagrody Nobla za autobiograficzną powieść "Słowa" w 1964 roku. Sartre uzasadnił tę decyzję tym, że żaden człowiek nie powinien być "uwieczniony" za życia. Odmówił także przyjęcia Legii Honorowej i profesury w Collège de France. Uważał, że wszystkie te honory ograniczyłyby jego wolność.
– Pojechałem do niego zrobić wywiad do gazetki studenckiej, przyjął mnie niezwykle serdecznie i miło – mówił tłumacz Jerzy Lisowski, który poznał Sartre’a w 1945 roku. – Potem zetknąłem się z nim po 12 latach, kiedy pojechałem robić numer francuskiej "Twórczości" i poprosiłem go o duży tekst. Napisał tekst olbrzymi 100-stronnicowy – "Marksizm i egzystencjalizm", który był punktem wyjścia do jego następnej książki "Krytyka rozumu dialektycznego".
REKLAMA
Tekst początkowo nie był znany we Francji, ponieważ najpierw został wydany w polskim tłumaczeniu. – Jest to znakomity pisarz i uważam, że jego wielka rola polityczna, myśliciela, przywódcy pokolenia przysłoniło trochę pisarza – podkreślał Jerzy Lisowski.
Zafascynowany polską literaturą
W 1962 roku Jerzy Lisowski przeprowadził z Jean-Paulem Sartre’em i jego towarzyszką życia Simone de Beauvoir podczas ich wizyty w Polsce wywiad. Zapytany o plany pisarskie Sartre powiedział:
– Sztuki piszę dość rzadko, jedynie wtedy, kiedy odczuwam potrzebę, na razie tej potrzeby nie czuję, będę zajmował się Flaubertem, potem będę kontynuował "Krytykę dialektycznego rozumu", a później chciałbym napisać małe opowiadanie o charakterze społeczno-literackim dotyczącym naszego dzisiejszego stosunku do świata – zdradzał w 1962 roku Jean-Paul Sartre.
REKLAMA
– W literaturze polskiej znajduję coś w rodzaju odrodzenia problemu literackiego – mówił filozof. – Literatura jest zjawiskiem złożonym, które zakłada w samym wnętrzu dzieła cały szereg dystansów, planów i sporów. Wy mieliście straszną historię wojny i trudny okres powojenny. Ludzie tacy, jak np. Brandys przeżyli cały ten okres, kiedy dziś tworzą to wszystko odbija się w ich dziele.
Posłuchaj
Poglądy Sartre'a
REKLAMA
W 1972 wylew krwi do mózgu pozbawił Sartre'a wzroku. Poważna choroba nie zahamowała jednak jego działalności: swoje książki i artykuły dyktował, wciąż prowadził debaty i angażował się politycznie. Przez wiele lat wspierał politykę ZSRR, racjonalizując działania komunistów czy nawet usprawiedliwiając wielki terror. Pod koniec życia określił się jednak jako anarchista.
Posłuchaj
Zmarł 15 kwietnia 1980 w Paryżu w wieku 75 lat na obrzęk płuc. Na jego pogrzebie zebrało się 50 tysięcy osób.
REKLAMA
mb
REKLAMA